Rossiya va aqsh munosabatlari tarixi jahon urushlarida sssr va aqsh munosabatlari. (Sovuq urush)

ROSSIYA AQSH ALYASKA
Urush boshlangan vaqtda AQSH betaraflik AQSHning urushga e’lon qilgan edi. Biroq. AQSH birinchi jahon urushining borishini diqqat bilan kuzatib bordi. Ayni paytda, urushuvchi guruhlarning birortasi to‘la g‘alaba qozonishini istamadi. U Yevropaning bir-biriga dushman bo‘lgan davlatlar guruhiga bo‘linganicha qolishini istar edi. Urushning misli ko‘rilmagan darajada katta harbiy harajatlar talab qilishi va uzoqqa cho‘zilishi sharoitida AQSH juda katta moliyaviy manfaat ko‘rishi aniq edi. Bu imkoniyatni qo‘ldan chiqarishni istamagan AQSH Antantaga yordam ko‘rsata boshladi. Xususan, birgina 1915-yilda AQSH Buyuk Britaniya va Fransiya bilan 500 mln. dollar miqdorida qarz berish haqidagi shartnomani imzoladi. Asta-sekin Yevropadagi 20 davlatning AQSHdan qarzi 10 mlrd. dollami tashkil etdi. 1917-yilning 3-fevrahdan boshlab Germaniya Buyuk Britaniyaga qarshi cheklanmagan suvosti urushi e’lon qilganligi va bu urushning, ayni paytda, AQSH manfaatlariga ham katta zarar yetkazganligi AQSH hukmron doiralarini befarq qoldirmadi. Qulay fursatdan foydalangan AQSH hukumati 6-aprel kuni
Germaniyaga urush e’lon qildi. AQSH harbiy kuchlarining dast￾labki qismlari 26-iyunda Fransiya hududiga tashlandi. Bir yildan
so‘ng G ‘arbiy frontda jang qilayotgan AQSH qo‘shinlarining soni
2 mln. kishini tashkil etdi. AQSHning urushga kirishi urush taq￾dirini Antanta foydasiga hal etish yo‘lida katta omil bo‘ldi.
SSSR sobiq prezidenti Mixail Gorbachyov Sovet Ittifiqi parchalanishida avgust oyidagi davlat to‘ntarishi tashkilotchilari aybdor ekanini ma’lum qildi.

“Qayta qurish oxiri va Sovet Ittifoqi parchalanishi uchun 1991 yil avgust oyida davlat to‘ntarishini tashkil etgan, to‘ntarishdan so‘ng SSSR prezidentining zaiflashgan pozitsiyasidan foydalanganlar javobgarlar”, - deya ma’lum qildi Gorbachyov Germaniyaning Der Spiegel jurnaliga bergan intervyusida.
U qayta qurishning ehtimoliy xatarlarnini anglaganini, ammo mamlakat rahbariyati o‘zgarishlar zarurligini tushunganini qo‘shimcha qilgan.
“Avvalgidek yashashning iloji yo‘q edi. Qayta qurishning muhim qismi ham umuminsoniy qadriyatlar va yadroviy qurolsizlanish, ham tanlov erkinligini qamrab olgan yangi tashqi siyosat edi”, - deya tushuntirgan so‘nggi sovet etakchisi.
Gorbachyov qayta qurishdan afsuslanmasligi, lekin islohotlar yo‘lida xatolar va kamchiliklar bo‘lganini tan olishini ta’kidlagan. SHuningdek, u Rossiya totalitar tuzumga hech qachon qaytmasligi haqida fikr bildirgan.
Amerika SSSRni qanday vayron qilgan – OAV
Rossiya AQSH sayloviga aralashgani bu "holva" - AQSH SSSRni yoʻq qilish uchun "juda koʻp ishlagan" – amerikalik jurnalist xulosasi.
1991 yilda Sovet Ittifoqining qulashiga sabab boʻlgan omillardan biri AQShning aralashuvi edi. Bu haqda amerikalik jurnalist Ted Roll CounterPunch nashridagi maqolasida yozadi, RIA Novosti xabariga asosan.
Muallif taʼkidlashicha, Qoʻshma Shtatlar SSSR paydo boʻlgan zamondan boshlab qayta-qayta hujumlar oʻtkazgan, sabotaj namoyishlarni amalga oshirdi va SSSRni ichidan buzishga harakat qildi.

Birinchi hujum 1917 yilda, Oktyabr inqilobi avjida sodir boʻlgan. Oʻshanda oʻn minglab AQSH askarlaridan iborat ekspeditsion kuchlar mamlakatga bostirib kirishdi. Sovet Rossiyasiga Amerikaning "chaqirilmagan mehmonlari" dan qutulish uchun uch yil kerak boʻldi.

1941-1945 yillarda, Ikkinchi Jahon urushi davrida SSSR va AQSH fashistlar Germaniyasiga qarshi kurashda ittifoqchilar edilar. Biroq, millionlab Sovet fuqarolari vermaxtga qarshi kurashda oʻzlarini qurbon qilayotgan paytda, amerikaliklar haqiqiy urushga 3 yilgacha qoʻshilmasdan turishdi.
Yana bir fakt - 1960 yilda amerikalik josus Frensis Gari Pauyers boshqaruvidagi sovet raketasi yordamida urib tushirilgan samolyot. Roll fikriga koʻra, AQSH samolyotining Sovet havo hududiga kirishining oʻzi - urush akti edi.

1982 yilda Prezident Ronald Reygan Markaziy razvedka boshqarmasining "begunoh" rejasini qabul qildi, bunga asosan Sibir orqali tabiiy gazni yetkazib beradigan gaz quvuridagi portlatish nazarda tutilgan. Rejada moʻljal qilinishicha, Sovet Ittifoqiga gʻarbiy quvurlarni boshqarish tizimini oʻgʻirlashga ruxsat beriladi, ammo nasoslar, turbinalar va klapanlarni boshqaruvchi bu tizim bir muncha vaqt normal ishlashdan keyin "yaroqsiz" holatga tushishi kerak edi.

Buning natijasida iqtisodiy tanazzul, tabiiy muhit uchun falokat va "kosmosdan koʻrsa boʻladigan eng kuchli yadroviy boʻlmagan portlash va yongʻin" sodir boʻlishi kerak edi.
Reygan davrining yana bir loyihasi iqtisodiy sabotajni oʻz ichiga oldi. Amerika Qoʻshma Shtatlari Saudiya Arabistonini Sovet Ittifoqi uchun energiya tashuvchilarni ishlab chiqarishning naqadar muhimligini anglab, neft qazib olishni koʻpaytirishga ishontirdi. Natijada, butun dunyo boʻylab neft va gaz narxlari pasayib ketdi va Sovet iqtisodi beqarorlik holatiga tushdi.
Maqolaning oxirida Ted Roll Rossiya AQSH sayloviga aralashgani bu "holva" AQSH SSSRni yoʻq qilish uchun "juda koʻp ishlagan" degan xulosaga keladi.
SSSR sobiq prezidenti Mixail Gorbachyov Sovet Ittifiqi parchalanishida avgust oyidagi davlat to‘ntarishi tashkilotchilari aybdor ekanini ma’lum qildi.
“Qayta qurish oxiri va Sovet Ittifoqi parchalanishi uchun 1991 yil avgust oyida davlat to‘ntarishini tashkil etgan, to‘ntarishdan so‘ng SSSR prezidentining zaiflashgan pozitsiyasidan foydalanganlar javobgarlar”, - deya ma’lum qildi Gorbachyov Germaniyaning Der Spiegel jurnaliga bergan intervyusida.
U qayta qurishning ehtimoliy xatarlarnini anglaganini, ammo mamlakat rahbariyati o‘zgarishlar zarurligini tushunganini qo‘shimcha qilgan.
“Avvalgidek yashashning iloji yo‘q edi. Qayta qurishning muhim qismi ham umuminsoniy qadriyatlar va yadroviy qurolsizlanish, ham tanlov erkinligini qamrab olgan yangi tashqi siyosat edi”, - deya tushuntirgan so‘nggi sovet etakchisi.
Gorbachyov qayta qurishdan afsuslanmasligi, lekin islohotlar yo‘lida xatolar va kamchiliklar bo‘lganini tan olishini ta’kidlagan. SHuningdek, u Rossiya totalitar tuzumga hech qachon qaytmasligi haqida fikr bildirgan.