S. C.ƏLİyev, H. M. Haciyeva, N. C. MİKayilzadə TİBBİ
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
114
Qızdırma prosesi orqanizmdə maddələr mübadiləsin¬də, orqan və sistemlərin fəaliyyətində dəyişikliklərə səbəb olur. Qızdırma zamanı bədəndə oksidləşmə prosesləri sürətlənir, temperaturun hər 1°C yüksəlməsi əsas mübadi¬ləni 10 - 12% artırır. Simpatik sinir sisteminin oyanması nəticəsində qaraciyərdə qlikogenin parçalanması artır, • qanda qlükozanın səviyyəsi bir qədər yüksəlir; qlükozuriya ola bilər. Depolardan yağların səfərbər edilməsi və parçalan¬ması güclənir. Yağ turşularının mübadiləsi başa çatmır, keton və aseton cisimlərinin əmələ gəlməsi artır, infeksion qızdırma zamanı mikrob toksinlərinin təsirindən zülalların parçalanması güclənir, iştahanın olmaması və həzm pi osesinin pozulması nəticəsində bunlar kənardan da daxil olmur. Odur ki, azot balansı mənfi ola bilər. Qızdırmanın II mərhələsində aldosteronun sekresiyası artdığından, toxumalarda su və xloridlər ləngiyir. Tempe- raturun enməsi mərhələsində isə NaCl, su tər və sidiklə orqanizmdən xaric edilir.
Uzun sürən qızdırma zamanı serumda sərbəst dəmirin miqdarı, tənəffüs fermentlərinin aktivliyi azalır, dəmir çatışmazlığı vəziyyəti anemiyaya, psixi depressiyaya, ağır qəbizliyə səbəb olur. Mötədil qızdırma zamanı qazlı alkaloz, yüksək qızdırma zamanı isə metabolik asidoz əmələ gəlir. Qızdırma zamanı orqan və sistemlərin funksiyala- rındakı ağır dəyişikliklərin çoxu əsas xəstəliklə əlaqədar olur. Beyin qabığının şərti reflektor fəaliyyəti pozulur, oyanma halı (xüsusən ilk mərhələdə), sonra yuxuculluq, yüksək qızdırma zamanı sayıqlama, hallüsinasiyalar müşa¬hidə edilir, huş itə bilər. downloaded from KitabYurdu.org 115
Qızdırma zamanı simpatik' sinir sistemi mərkəzlərinin oyanması bütün orqan və sistemlərdə müvafiq dəyişiklik¬lərə səbəb olur. Temperaturun hər 1°C (kiçik uşaqlarda - 0, 5°C) yüksəlməsi zamanı ürək fəaliyyətinin tezliyi 1 dəqiqədə 8-10 vurğu artır, ürəyin dəqiqəlik həcmi artır, bəzi xəstələrdə aritmiya müşahidə edilir. Qızdırma zamanı ürək fəaliyyətindəki bu dəyişikliklər yüksək temperaturun sinus düyününə bilavasitə təsiri ilə də əlaqədardır. Birinci mərhələdə arterial təzyiq bir qədər yüksəlir, ağciyərdə mikrosirkulyasiya pozulub, staz, durğunluq əmələ gələ bilər. Sonra təzyiq normallaşır və hətta enir, tənəffüs tezləşir (hipertermiyanın tənəffüs mərkəzinə təsiri nəticəsində). Diurez qızdırmanın birinci mərhələsində artır (arterial təzyiqin yüksəlməsi), ikinci mərhələdə azalır (suyun toxumalarda ləngiməsi), üçüncü mərhələdə yenidən artır (suyun və xloridlərin toxumalardan sürətlə xaric olması ilə). Bütün həzm şirələrinin sekresiyası azalır. Ağız suyu az ifraz olunduğundan, ağız və dodaqlar quruyur, dodaqlar çatlayır, dildə ərp əmələ gəlir. Ağız boşluğundakı müxtəlif mikroorqanizmlərin inkişafı üçün şərait yaranır və ağızdan pis qoxu gəlir. Susuzluq hissi törənir, iştaha azalır.
Mədənin hərəki funksiyası zəifləyir, boşalması ləngiyir, qusmaya səbəb olur. Bağırsaqların da hərəki funksiyası zəifləyir və qəbizlik əmələ gəlir. Bütün bunlar qıcqırma və çürümə proseslərini gücləndirir, autointoksikasiyaya və meteorizmə səbəb olur. Bağırsaqlarda əmələ gələn toksinlər sinir sisteminə və periferik toxumalara təsir edərək, bir sıra pozulmalar (qan təzyiqinin enməsi, miokardm funksiyasının zəifləməsi, başağrısı, ürəkbulanma və s.) törədir. downloaded from KitabYurdu.org 116
Qızdırma orqanizmdə stress halı əmələ gətirir. AKTH (Adrenokortikotrop hormon), böyrəküstü vəzinin qabıq maddəsi hormonlarının, adrenaliniıı sekresiyası, qalxana- bənzər vəzinin funksiyası artır. Qızdırma reaksiyası istilik tənzimində iştirak edən beyin qabığı və qabıqaltı mərkəzlərin funksional vəziyyəti ilə sıx surətdə bağlıdır. Buna bir çox sübutlar vardır. Eksperimentdə boz qabar nahiyəsinə iynə batırmaqla orqanizmin temperaturunun yüksəlməsini müşahidə etmiş¬lər. Bundan əlavə, itlərdə şərti refleks yolu ilə qızdırma törədilmişdir, itə 10 dəfə indeferent siqnalla bərabər bakteriya kulturası yeritmiş, sonra kultura yeritmədən indeferent siqnal verməklə qızdırmanın əmələ gəlməsini müşahidə etmişlər. Histeriya tutması (hətta 43°C-dək), psixi xəstəliklər, hipnoz altında təlqin, emosiyalar (natiqlərdə, aktyorlarda, imtahanda iştirak edənlərdə) zamanı bədən temperaturu¬nun artması qeyd edilmişdir. Bəzi farmakoloji maddələr beyin qabığında oyanma ilə ləngimə arasındakı müvazinəti pozaraq, qızdırma xarakterli reaksiya törədir. Məsələn, heyvanlara pirogen maddənin kodein fondunda yeridilməsi temperaturun daha çox, NaBr fonunda isə az artmasına səbəb olur. Heyvanlarda beyin qabığının görmə qabarı nahiyəsi¬nin, zolaqlı cismin çıxarılmasına baxmayaraq, onlarda qız¬dırma reaksiyasını törətmək mümkündür. Məsələn, beyin qabığı çıxarılmış heyvanda qızdırma reaksiyası daha güclü olur, çünki bu zaman aşağı mərkəzlərdə ləngimə zəifləyir. Dərin efir narkozu zamanı isə tormozlanma beyin qabığından qabıqaltı nahiyəyə keçdiyi üçün qızdırma reaksiyası zəifləyir. Məlumdur ki, istiliyin tənzimi mərkəzləri hipota- lamusda yerləşir. Hipotalamusun simpatik sinir sistemi ilə əlaqədar olan arxa və bir az orta hissəsi istiliyin kimyəvi tənzimini həyata keçirərək, bədəndə istiliyin downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|