S. C.ƏLİyev, H. M. Haciyeva, N. C. MİKayilzadə TİBBİ
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
117
əmələ gəlməsini və saxlanmasını təmin edir. Parasimpatik sinir sistemi ilə əlaqədar olan ön hissə isə fiziki yollarla istiliyin verilməsini tənzim edir. Meymunlarda və itlərdə hipotalamusun arxa və orta nahiyələri qıcıqlandırıldıqda, bədən temperaturu 2-3°C artır, zədələndikdə isə enir. On nüvələrin isə, əksinə, qıcıq- landırılması bədən temperaturunun enməsinə və zədələn- məsi temperaturun yüksəlməsinə səbəb olur. Hipotalamu-sun tam zədələnməsi zamanı istiliyin tənzimi tamamilə pozulur və qızdırma reaksiyası əmələ gəlmir. Hipotalamusdan termorequlyasiya impulsları onurğa beyninə gedir. Onurğa beyninin döş nahiyəsinin kəsilməsi istiliyin kimyəvi tənzimini pozmur, fiziki tənzimi isə tamamilə pozur. Qızdırma reaksiyası saxlanılır, amma heyvanlar isti mühitə dözmürlər. Onurğa beyninin boyun nahiyyəsinin kəsilməsi istiliyin həm fiziki, həm də kimyəvi tənziminin tamamilə pozulmasına səbəb olur. • •
Od daşı, böyrək daşı xəstəliklərində və s. ağrının təsirindən də bədən temperaturu yüksələ bilər. Hələ Botkin belə qızdırmanın reflektor mənşəli olduğunu qeyd edib. Pirogenlərin təsirindən hipofiz-böyrəküstü vəzi siste¬minin funksiyası artır, amma bu stress reaksiyası qızdırma¬nın əmələ gəlməsində bilavasitə iştirak etmir. Endokrin vəzilər mərkəzi sinir sisteminin reaktivliyinə, vegetativ sinir sisteminə, mübadilə proseslərinə təsir etməklə bədən tempe¬raturunu yüksəldir. Qalxanabənzər vəzinin hiperfunksiyası zamanı müşahidə edilən subfebril temperatur tiroksinin oksidləşməsi prosesinin güclənməsi ilə əlaqədardır. Miksö- dema zamanı isə bunun tam əksi müşahidə edilir. Qızdırma reaksiyası filogenezdə olduğu kimi, onto- genezin də müəyyən mərhələsində yaranır. Yenidoğulmuş- larda və bir yaşadək körpələrdə downloaded from KitabYurdu.org 118
istilik tənzimi mexanizm¬ləri tam inkişaf etmədiyindən, onlarda qızdırma atipik gedir. Bədən temperaturu davamlı surətdə yüksəlməyib, sıçrayışlarla tərəddüd edir. Temperaturun bir neçə saat ərzində yüksəlməsi onun enməsi ilə əvəz olunur və s. Bədənin həddən artıq qızması və soyuması bu dövrdə daha tez-tez qeyd edilir. Bir yaşdan yuxarı uşaqlarda qızdırma reaksiyası yaşlılardakı kimi olur. Qocalarda isə bədənin müvafiq qıcıqlara qızdırma reaksiyası ilə cavab vermək qabiliyyəti bir qədər azalır. Qızdırma orqanizmin mühafizə reaksiyalarına aiddir, qızdırma reaksiyası orqanizmin patogen amillə mübarizə¬sinə və bunun təsirinin nəticələrinin aradan qaldırılmasına kömək edir. Qızdırmalı xəstələrin bədən temperaturu süni surətdə endirildikdə, xəstəliyin orqanizmdə törətdiyi pozulmalar aradan qalxmır və bəzən infeksion xəstəliyin nəticəsi daha ağır olur. Bədən temperaturunun yüksəlməsi əksər patogen mikroorqanizmlərin və virusların (kokklar, spiroxetlər, poliomielit virusları və s.) çoxalmasına mane olur, bunların bəzisi (pnevmokokklar, qrip virusu və s.) isə yüksək temperaturun təsirindən məhv olur. Yüksək temperatur bəzi bakteriyalarm, məsələn, vərəm çöplərinin dərman preparatlarına qarşı rezistentliyi- ni azaltmaqla müalicəni asanlaşdırır. Qızdırma zamanı qaraciyərin baryer və antitoksik funksiyaları yüksəlir, orqanizmin immunobioloji mühafizə mexanizmləri aktivləşərək, əks- cisimlərin əmələ gəlməsi sürətlənir. Leykositlərin sayı artır, orqanizmin faqositar xassəli hüceyrələrinin aktivliyi yüksəlir, interferonun əmələ gəlməsi sürətlənir, virusların reproduksiyasını zəiflədən fermentlər fəallaşır. Diurez artıb, toksik maddələrin orqa¬nizmdən xaric edilməsi sürətlənir. Hüceyrələrdə mübadilə prosesləri sürətlənir, orqanların qanla təchiz olunması artır, funksiyaları yüksəlir. downloaded from KitabYurdu.org
119
İltihab xəstəlikləri zamanı leykositlərdə əmələ gələn pirogen maddə iki zülal fraksiyasının kompleks birləşmə- ' sindən ibarətdir. Bu komplekslərdən biri pirogen təsirə malikdir, digəri isə bakterisid (antitoksik və antivirus) təsir göstərir. Beləliklə, qızdırma zamanı mikroorqanizmləri və virusları bir tərəfdən yüksək temperatur, digər tərəfdən isə pirogen maddənin bilavasitə təsiri məhv edir. Qızdırma reaksiyasının xəstəlik zamanı orqanizm üçün faydası çoxdan məlum olub, bədən temperaturunun süni surətdə yüksəldilməsindən müalicə məqsədilə istifadə edilirdi. Piroterapiya adlanan həmin metod hazırda digər müalicə üsulları ilə birlikdə tətbiq edilir: Bu məqsədlə təmiz halda alınmış pirogenal kimi biogen preparatlardan istifadə edilir ki, onlar da orqanizmin ümumi və spesifik rezistentliyini, yəni xəstəliklərə qarşı müqavimət göstərmək qabiliyyətini artırır. Piroterapiya travmalardan, yanıqlar¬dan sonra bərpa proseslərini, patoloji çapıq və bitişmələrin ' sorulmasım sürətləndirmək üçün, həmçinin sinir sisteminin bəzi xəstəlikləri, bəzi zöhrəvi xəstəliklər, poliartrit, bədxassəli hipertenziya zamanı tətbiq edilir. Müəyyən edilmişdir ki, bəzi hallarda yüksək temperatur şişlərin kimyaterapiyaya və şüaların təsirinə qarşı həssaslığını artırır. Odur ki, bu müalicə üsulunun onkoloji xəstəliklər zamanı tətbiq edilməsinin perspektivləri öyrənilməkdədir. Bütün bu müsbət cəhətləri ilə yanaşı, qızdırma reaksiyasının orqanizmə mənfi təsirləri də vardır. Qızdırma prosesinin real mənfi təsiri bir sıra orqan və sistemlər, xüsusən ürək-damar sistemi üçün yaratdığı əlavə yüklə əlaqədardır. Hiperpiretik qızdırma özü ciddi funksional pozulmalara səbəb ola bilər. Qızdırmanın törətdiyi əzələ titrəməsi, başağrısı, halsızlıq xəstələrə əziyyət verir və əmək qabiliyyətini pozur. Bəzi şəxslərdə bədən temperaturunun ' artmasına qarşı yüksək fərdi həssaslıq olur. Ağır intoksi- kasiya ilə gedən xəstəliklər zamanı orqanizmdə istiliyin əmələ gəlməsi proseslərinin həddən artıq güclənməsi nəticəsində hipertermiya sindromu yarana bilər. Bu, downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|