42
t
əqribən 2,6 metr diametri, 5,6 metr uzunluğu olan silindirvari formalı «sualtı
ev»d
ə 7 gün müddətində suyun səthinə qalxmadan yaşamalı, hər gün «sualtı ev»dən
çıxaraq, təqribən 5 saat müddətində müxtəlif çeşidli təcrübi dalğıc işləri və sınaq
testl
əri yerinə yetirərək yenidən «sualtı ev»ə qayıtmalı idilər. «Dioqenes» adlanan
uzunmüdd
ətli yaşayış üçün yararlı olan bu «sualtı ev» radio, telefon, televizor,
fonoqraf, işıqlandırma və s. bu kimi yaşayış üçün lazım olan təminatlara malik idi.
T
əcrübə proqramı başa çatır və bütün dünyaya ilk sualtı yaşayış sahəsinin
müv
əffəqiyyətli sınağı və insanın bu yaşayış sahəsində uzunmüddətli olması
mümkünlüyü haqqında məlumat yayımlanır. Bu həqiqətən də, inqilabi bir nailiyyət
idi v
ə bu müvəffəqiyyətdən ruhlanan J.İ.Kusto daha cəsarətli, daha möhtəşəm bir
layih
ə işləyərək həyata keçirməyi qərara alır.
«Konşelf-II», 1963 - Fransa - 1963-cü il, iyun. Qırmızı dəniz Şaab - Ruimi
korall rifl
ərinin yaxınlığında J.İ.Kusto, əgər belə demək mümkündürsə, bütöv bir
sualtı qəsəbə yaradır. «Mərkəzi qəsr» dəniz ulduzu (dəniz suların da yaşayan kiçik
canlı) formasında beş bölməli üç tikintidən ibarət idi. 10,9 metr dərinlikdə
yerl
əşən bu tikilidə 5 akvanavt və Klod adında bir tutuquşu 4 həftə müddətində
yaşamışlar. «Mərkəzi qəsr»də gözəl yataq, yeməkxana, yaşayış, anbar və
sanitar-gigiyenik bölm
ələri, dalğıc kamerası, heyətli sualtı aparat üçün qaraj vardı.
«Dioqenes»d
ən fərqli olaraq, (orada yemək və su suyun səthindən təchiz edilirdi)
yem
ək «Qəsr»in yeməkxanasında hazırlanırdı. «Mərkəzi qəsr»dən bir az aralı
27,4 metr d
ərinlikdə iki bölməli digər yaşayış modulu yerləşdirilmiş və 2 nəfər
akvanavt orada 7 gün
ərzində nəfəsalma üçün helium-azot-oksigen qarışığından
istifad
ə edərək, dövrü olaraq, 109,7 metr dərinliyə səyahət suyaenmələrini (yəni,
43
qısamüddətli 1-2 saatlığa, 27,4 metrdən 109,7 metr dərinliyə dalma və yenidən
dekompressiya keçirm
ədən 27,4 metr dərinliyə qalxma) həyata keçirmişdilər. Jak
İv Kustonun həyat yoldaşı xanım Kusto proqramın son 4 günü «Mərkəzi qəsr»də
akvanavtlarla bir yerd
ə yaşamış və tarixə ilk qadın akvanavt kimi düşmüşdür.
Proqram h
əyata keçirilən bütün müddət ərzində sualtı və suüstü videoçəkilişlər
edilirdi. Sonradan göz
əl mətnlə müşayiət edilən bu kadrlar film halına gətirilərək
dünya ictimaiyy
ətinin diqqətinə çatdırılmışdır. Bu film dənizdə neft və qazçıxarma
il
ə məşğul olan zəngin şirkətlərin də diqqətindən yan keçməmiş və onlar
J.İ.Kustonun elmi-təcrübi axtarışlarının davam etdirilməsini maliyyələşdirmişlər və
yorulmaz J.İ.Kusto yeni bir layihə üzərində işə başlamışdır. Bu haqda bir az
sonra... El
əlik isə, ABŞ-ın bu sahədəki təcrübələrinə qayıdaq:
Qırmızı dəniz. 1963-cü il, «sualtı qəsəbə»nin «Mərkəzi qəsr»i
«
İnsan dənizdə-11», 1964, ABŞ - J.İ.Kustonun müvəffəqiyyətlərindən
ruhlanan E.A.Linkin r
əhbərliyi ilə 1964-cü ilin iyun ayında Baham adaları
yaxınlığında, akvanavtlar Robert Stenuit və Djo Lindberq 131,7 metr dərinlikdə,
d
ərinliyə uyğun təzyiqlə üfürülmüş və ölçüləri təqribən 130x260 sm olan fərdi
üfürül
ən dalma kamerasında (SPİD) 48 saat müddətində oldular.
44
«İnsan dənizdə - II» eksperimentinin keçirildiyi
üfürül
ən fərdi dalma kamerası (UFDK)
Ekstremal d
ərinlik qəza vəziyyətlərində akvanavtlara kömək edilməsini
qeyrimümkün edirdi. Akvanavtlar
əsasən, kameradaxili avadanlıqlara xidmət etmək,
ətraf mühitin (dəniz həyatının) müşahidəsini aparmaq və fotoşəkil çəkməklə məşğul
olurdular. Eksperimen
t başa çatdıqdan sonra akvanavtlar kameranın içərisində
t
əchizatçı gəminin göyərtəsinə qaldırılaraq, 92 saat ərzində dekompressiya keçib,
in
sanın 130 metr dərinlikdə qalıb işləməsi mümkünlüyünü nümayiş etdirdilər.
«Sealab-
l» kamerası və akvanavtlar dalma vəziyyətində olan
kamera
nın içərisində eksperiment zamanı
«Sealab - 1»
, 1964, ABŞ - 1964-cü il 20 iyulda Bermud adalarından 26 mil aralıda
ABŞ hərbi-dəniz donanması özünün «Sealab-1» adlı proqramını həyata keçirməyə
başladı. 4 nəfər akvanavt üçün hesablanmış, ölçüləri təqribən 3,5x13,2 metr olan
siqaraoxşar kamera ( hal-hazırda bu kamera ABŞ-ın Florida ştatının Panama
şəhərində yerləşən Beynəlxalq Dalğıc Muzeyində saxlanılır) 58,8 metr dərinliyə
45
endirilir v
ə öncə bir, daha sonra isə digər üç akvanavt kameraya enərək, orada 11
sutka yaşayırlar.
Bu eksperiment 21 sutka üçün n
əzərdə tutulsada, pis hava şəraiti və digər
s
əbəblərdən yarımçıq dayandırılır.
«Sealab-II»
, 1965, ABŞ - Kaliforniya ştatında Lonq Bıç şəhərində yerləşən hərbi
-d
əniz donanması tərsanəsində 10 nəfər akvanavt üçün nəzərdə tutulan, ölçüləri
t
əqribən 4x19 metr olan silindirvari dalma kamerası layihələndirilərək inşa edilir.
«Sealab-II» adlanan bu kamera 1965-
ci ilin avqust ayında Kalıforniya ştatının La Djola
şəhərində Skripps Okeanoqrafıya İnstitutunun körpüsünə yaxın məsafədə, 62,5 metr
d
ərinlikdə yerləşdirilir və açıq dənizdə ətraf mühitin öyrənilməsi, akvanavtların iş
qabiliyy
ətlərinə və fizioloji imkanlarına soyuq və qaranlıq əhatənin təsirinin
mü
əyyənləşdirilməsi, elmi və tibbi tədqiqatların aparılması və xilasetmə
t
əlim-məşqlərinin həyata keçirilməsi məqsədilə uzunmüddətli işə başlanılır.
Avqust-oktyabr ayla
rını əhatə edən 45 gün müddətində 28 nəfər 3 nəfərlik qruplara
bölün
ərək, hər qrup iki həftə olmaqla təqribən 400 adamgündən artıq bir dövrdə
«Sealab-2»-d
ə yaşayaraq, müxtəlif proqramların həyata keçirilməsi ilə məşğul
olmuşlar.
Akvanavtlar Dr.Robert E.Tompson v
ə U.Manninq «Sealab-2»-də iş zamanı
Dostları ilə paylaş: |