189
Təhsil həm mədəniyyətin, həm iqtisadiyyatın, həm də
həyat
şəraitinin
yüksəlməsinə,
yaradıcılıq
potensialının
açılmasına kömək göstərir. Ancaq zəruri təhsil almaq üçün yol
uzundur. Bu yol ən azı insan 25 yaşına çatana qədər davam edir.
Bundan sonra qəbirə qədər təhsil başlayır. Xaricdə buna LLL
(Lifelonq learninq) təhsil deyirlər. Bəzi
dövlətlər təhsil prosesini
illərlə yox, hətta
saatlarla ölçürlər. Hər ilin öz təhsil yükü var.
Hansı ilin təhsil yükü mənimsənilməsə, yuxarı səviyyələrin
biliklərinin mənimsənilməsi işi çox çətinləşir. Gəncin ömründən
təhsilə ayrılmış vaxtın asudə vaxta çevrilməsinə yol vermək
olmaz.
Bizə oxuyan, oynayan yox, öyrənən cəmiyyət, millət
lazımdır.
190
16. Təhsil və milli təhlükəsizlik
“Təhsil - geosiyasətdir”.
V.Filippov,
RF-nin təhsil naziri
V.Yanın “Çingiz xan “” əsərində yazılır ki, Çingiz xan
çinli alim Çan Çun ilə söhbət edərkən deyir:
“Bizim qoca monqolların bir misalı var. “Düz danışan
adam öz əcəli ilə ölmür”- doğru danışanı əcəli çatmamış vurub
öldürürlər... Buna görə də adamlar yalan dalınca yalan
danışırlar... Sən isə, müdrik qoca, məni görmək üçün on min li
yol gəlmisən və həqiqəti, ölməzlik üçün əlac olmadığını mənə
deməkdən təkcə sən qorxmadın. Sən saf qəlbli və düz adamsan “
Təhsildə həqiqəti axtarıb tapmaq və onun haqqında düz
danışmaq lazımdır. Dünya Bankının ekspertləri təhsildə «gizli
böhrandan» TV ekranlarında isə təhsildəki uğurlardan danışılır.
Hansı həqiqətdir?
Kafkanın bir fikirinə görə
«həqiqətsiz həyat mümkün
deyil. Bəlkə də, həqiqətin özü həyatdır». Biz həqiqəti
görməməklə, kölgələməklə həyatı görmürük, kölgələyirik.
Son 5 ildə biliyin qiymətləndirilməsinin 9 ballı şkalası ilə
bağlı aparılan iclas və müzakirələrdə edilən çıxışlar göstərir ki,
istənilən zərərli nəzəriyyəni təhsil sistemində tətbiq etmək
mümkündür. Respublikanın təhsil görəvliləri, təhsil problemləri
institutunun rəhbərləri, bir sıra rayon, şəhər təhsil şöbələrinin
müdirləri çıxışlarında problemi təhlil etmədən, dərindən
öyrənmədən 9 ballı qiymətləndirmə sistemini mütərəqqi yenilik
kimi vəsv ediblər. (bax:«Azərbaycan müəllimi» 5.07. 2002).
Paraqraf 12-də qədim Çin tarixindən bir misal çəkilmişdir.
Misalın məğzi bundan ibarətdir ki, bir nazir öz köməkçisini işdən
azad edir və deyir: «Üç ildə bir dəfə də olsun çatışmayan
cəhətimi göstərməmisiniz. Deməli, siz mənim yaxşı işləməyim
üçün deyil, xoşuma gəlmək üçün çalışırsınız. Məhz
192
ölkələri üçün verilmişdir. Bu cədvəldə 173 dövlətinin İPİİ-yə
görə reytinq sırası da verilmişdir.
Azərbaycan və dünya dövlətlərinin bəzilərinin təhsil
indeksi və İPİİ-yə görə reytinq sıraları cədvəl 16.1-də
göstərilmişdir.
İPİİ-yə görə dövlətlərin reytinqi
və təhsil indeksi
Cədvəl 16.1
Dövlətlərin
reytinqi
Dövlətlər
Təhsil səviyyəsi
indeksi
1
Norveç
0,98
9
Yaponiya
0,93
14
Danimarka
0,98
76
Ermənistan
0,92
81
Gürcüstan
0,89
85
Türkiyə
0,77
88
Azərbaycan
0,88
98
İran
0,75
173
Serra-Leon
0,33
Aydındır ki, Norveç bizim, biz isə Serra-Leonun torpağını
işğal etmək fikirimiz yoxdur. Ancaq qonşu dövlətlərlə
münasibətdə
təhlükəsizliyimizi
qorumalıyıq.
Cədvəldən
göründüyü kimi Azərbaycanla müqayisədə Ermənistan üçün
təhsil indeksi kifayət qədər yüksəkdir. Təbii resurslarla zəngin
olmayan Yaponiya bu cədvəldə 9-cu, Danimarka 14-cü yerləri
tuturlar. Çünki həm Yaponiyada, həm də Danimarkada
insan
resursu, insan potensialı, deməli təhsil hər şeydən qiymətli hesab
edilir.
Biz bu bəşəri dəyəri dərk etməli və mənimsəməliyik.
Yaponların İkinci Dünya müharibəsindən sonra gəldiyi
“papağımızın altındakından başqa heç nəyimiz yoxdur””“ dəyərli
nəticəni biz də qəbul etməliyik. Neftə çox bel bağlamamalıyıq.