186
düzgündür. Bu ideyanın əlehdarları var və onlar məktəbə
«obyekt» kimi baxanlardırlar. Onların əsas arqumenti transportla
bağlıdır. Ancaq məsləhətdir ki, onlara əvvəlcə bəşəri təcrübəni
öyrənsinlər. Misal üçün, Dünya Bankının məlumatına görə
Peruda məktəbə getmək üçün şagirdlərin 56%-i 1 saatlıq, 42%-i
isə 1-2 saatlıq yol qət etməli olurlar. İkincisi, indiki zamanda
məktəb üçün transport problemi həlli çətin məsələ deyil.
Üçüncüsü, özümüzün son on illərin təcrübəsi (elə indinin özündə
də) göstərir ki, keyfiyyətli təhsil almaq üçün heç bir çətinliyə
baxmayaraq kəndən rayon mərkəzinə, rayondan Bakıya, Bakıdan
Moskvaya (və ya başqa şəhərlərə) gedərək, iki qonşu kən
arasındakı məsafədən 10 qat, 100 qat, 1000 qat çox məsafə qət
edirik. Kenyfiyyətli və dərin təhsil istəyinin qarşısında kəndlər
arası məsafə tab gətirə bilməməlidir. Ulularımız dəqiq deyiblər:
«Təhsil üçün Çinə də getmək lazımdır». Qeyd edəy ki, bu
kəlam deyiləndə nə avtobus, nə də ki təyyarə olubdur.
Sovet dönəminin sonlarında təhsil müəssisəsi açarkən
şəxsi maraqlar milli maraqları üstələyibdir. Əsası, maddi-texniki
bazası və kadr potensialı olmadan çoxlu məktəblər açılıbdır.
Təhsil sistemi keyfiyyət yox, kəmiyyət baxımından genişlənibdir.
Azərbaycan qədər əhalisi olan heç bir ölkədə inanmıram ki, 4561
ümumtəhsil məktəbi olsun. Olsa belə, mollanın tikdirdiyi balaca
papaqlar kimi gərəksiz və xeyirsiz olar. Orta məktəblərin sayının
əsassız artırılması keyfiyyəti endirən faktorlardandır. Məktəb tam
komplektləşəndə məktəb olur. Məktəblərin sayının şişirdilməsinə
maraqlı qüvvələr var.
Təhsildə ciddi struktur islahatları aparılmalı, kadr
potensialı saf-çürük edilməli, attestasiya aparılmalıdır. Müəllim-
şagird nisbəti Mərkəzi Avropa ölkələri səviyyəsinə
qaldırılmalıdır. Məzunları ali məktəblərə daxil ola bilməyən
məktəblərin statusu dəyişməli, bəzi halda bağlanmalıdır. Təhsildə
rüşvətə qarşı amansız müharibə aparılmalıdır. 20 il bundan sonra
başımıza gələ biləcək müsibətləri görməyi bacarmalıyıq.
Azərbaycanın təhlükəsiz gələcəyinin açarı saf, qüsursuz
187
təhsildir. Amerikanın “Təhsil-2000“” proqramında qeyd edilir ki,
“ölkənin inkişaf vasitəsi iqtisadiyyat, siyasi quruluş, bazar,
hüquq, xüsusi mülkiyyət, hərb və güc və ya daha nələr deyil,
yeni tipli təhsildir”. Yeni Azərbaycan yeni təhsil sistemini
qurmağa məhkumdur. Repetitorluq institutuna qarşı tədbirlər
görülməlidir.
Məlumdur ki, insan öz saçından tutub ayaqlarını yerdən
üzə bilməz. Bunun üçün kənar qüvvə (adam) lazımdır. Bu
səbəbdən də təhsilimizə kənardan baxış maraq kəsb etməlidir.
Yuxarıda göstərilənləri qeyri-obyektiv, subyektiv fikirləri
kimi də qiymətləndirmək olar. Bəs Azərbaycan təhsili kənardan
necə görünür?-sualına cavab vermək üçün İnternetin
imkanlarından istifadə edək. ABŞ-ın ölkəmizdəki səfirliyinin
İnformasiya Qaynağı Mərkəzinin (İRC) internet səhifəsinin
(www usembassybaky.orq) “Public affairs“ bölməsində orta və
ali təhsillə bağlı geniş məlumatlar vardır. Məlumatda qeyd edilir
ki, ölkədə təhsil sistemi getdikcə xarablaşır, məktəb binalarının
təmirə ehtiyacı var. Dərsliklər, laboratoriyalar, kompüterlər
çatışmır, olanları isə mənəvi cəhətdən köhnəlmiş və sovet
dövründən
qalanlardır.
Məlumatda
təhsil
prosesinin
subyektlərindən və neqativ halların olmasından da yan
keçilməyibdir.
Xarici bir ölkənin səfirliyinin bizim təhsil sistemimiz
haqqında fikirləri düzgün nəticə çıxarmaq üçün, məncə diqqətlə
təhlil edilməlidir və onlara sağ ol deyilməlidir. Qərb düşüncə
tərzinə görə səni tərifləyən yox, tənqid edən həqiqi dostdur.
Dünya Bankının (DB) ekspertlərinin Avropa və Mərkəzi
Asiya regionunda təhsilin vəziyyəti ilə bağlı təhlili müasir dövr
üçün beş qlobal problem üzə çıxarmışdır. Bu problemlər DB-nin
çap etdiyi “Obrazovanie v stranax s perexodnoy gkonomikoy:
zadaçi razvitiə” (2000, Washinqton DC, USA) son hesabatda
geniş şərhlə vermişdir. Hesabatda qeyd edilir ki, əmiranlıq
iqtisadiyyat və avtoritar siyasi sistemlə müqayisədə açıq bazar
188
iqtisadiyyatı və açıq siyasi sistem və uyğun olaraq təhsil- başqa
qaydalarla oynanılan, başqa xarakterli “oyundur“.
Bu fikirləri son illərdə biz də dəfələrlə söyləyərək demişik
ki, müasir Azərbaycan köhnə Azərbaycanın, müasir siyasət,
ideologiya köhnə siyasətin, ideologiyanın davamı olmadığından,
bugünkü təhsil sistemi də sovet təhsil sisteminin davamı
olmamalıdır.
Təhsilin
strukturunda
və
məzmununda
modernləşməyə, yeniləşməyə ehtiyac vardır.
Qeyd edilən beş problemi şərh etmədən onları
respublikamızın təhsil ictimaiyyətinin nəzərinə çatdırmağı
məqsədəuyğun hesab edirəm:
1. təhsil sisteminin cəmiyyətin sosial-iqtisadi quruluşuna
uyğunlaşdırılması;
2. təhsil sahəsində ədalət prinsipinin qorunması;
3. təhsilin iqtisadiyyatı;
4. təhsil sisteminin effektliyi;
5.
təhsil sektoruna dövlətin rəhbərliyi və inzibatı
nəzarəti, təhsil sferasında məsuliyyət (hesabat,
nəzarət) problemi.
Bu problemin hər biri ayrıca strateji məqsəd daşıyır.
Birinci problemin başlıca məqsədi – təhsil sistemini açıq
cəmiyyətə və bazar iqtisadiyyatına yönəltməkdir.İkinci problemin
əsas məqsədi – kasıblığa qarşı mübarizə məqsədi ilə hamının
təhsil alması üçün bərabər imkan yaratmaqdır. Üçüncü
problemin məqsədi – keyfiyyətli, ədalətli, stabil təhsil xidməti
göstərmək üçün təhsilin maliyyə sistemini yaxşılaşdırmaqdır.
Dördüncü prolblemin məqsədi – resurslardan istifadənin
effektliyini yüksəltməkdir.
Nəhayət, beşinci problemin məqsədi – təhsil sistemi
sahəsində dövlət rəhbərliyi prinsiplərinə və inzibati rəhbərlik
praktikasına yenidən baxmaq, həmçinin təhsil sahəsində çalışan
qulluqçularının məsuliyyətini möhkəmləndirməkdir.
Hesab edirəm ki, təhsilimizdə olan çoxlu sayda
problemləri bu beş problemin altında qruplaşdırmaq olar.
Dostları ilə paylaş: |