Samarqand iqtisodiyot va servis instituti
Yüklə 1,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
| XULOSA VA TAKLIFLAR
Hozirgi paytda keng ko‘lamli islohotlar va modernizatsiya yo‘lini qat’iyat bilan davom ettirishda barcha iqtisodiy sohalar rivojlanib bormoqda. Har bir korxonalar maksimal ko‘rsatkichga erishish uchun barcha sohalarga jiddiy e’tibor berishga majbur bo‘lmoqdalar. Bulardan eng asosiy omil bo‘lib asosiy vositalar rol o‘ynamoqda. O‘zbekiston Respublikasi 5-son Buxgalteriya hisobi milliy standarti (BHMS "Asosiy vositalar"), “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1996 yil 9-son, 142-modda) asosan ishlab chiqilgan hamda O‘zbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobini me’yoriy tartibga solish tizimining elementi hisoblanadi. Asosiy vositalar - bu korxonalar tomonidan xo‘jalik faoliyatini yuritishda uzoq muddat davomida mahsulotlarni ishlab chiqarish, ishlarni bajarish yoki xizmatlarni kqrsatish, shuningdek ma’muriy va ijtimoiy –madaniy funksiyalarni bajarish uchun ishlatiladigan moddiy aktivlar. 10 21-son BHMSga muvofiq asosiy vositalar 0100 «Asosiy vositalarni hisobga oluvchischyotlar» va kontraktiv bo‘lgan 0200 «Asosiy vositalarning eskirishini hisobga oluvchi schyotlar» tizimida yuritiladi. Xulosa qilib aytganda, asosiy vositalar korxona tomonidan uzoq muddat davomida xo‘jalik faoliyatini yuritishda, mahsulot ishlab chiqarish, ishlarini bajarishda yoki xizmatlar ko‘rsatish jarayonida yohud ma’muriy va ijtimoiy-madaniy vazifalarini amalga oshirish maqsadida foydalanish uchun tutib turiladigan moddiy aktivlardir. Asosiy vositalar korxonaga bir necha yo‘llar bilan kirim qilinadi: Pul mablag‘lari evaziga Boshqa subektlardan hadya sifatida Kredit hisobiga 10 BHMS № 5, 3a-band 84 Qurilish yo‘li bilan O‘z aksiyalariga almashtirish orqali Boshqa aktivlarga almashish bilan. Asosiy vositalarni sotib olingandan so‘ng uni saqlash va ishlatish bilan bog‘liq bir qator xarajatlar vujudga kela boshlaydi. Asosiy vositalarni foyda- lanish imkoniyatlarini va xarid qilib olinganida aniqlab olingan foydalanish davrini ta’minlash, minimal darajadagi saqlab turish va ta’mirlashlar bo‘yicha xarajatlarni amalga oshirib turishni taqozo qiladi. Bu xarajatlar foydalanish muddatini xarid qilinganida belgilanganidan yuqoriroq darajada uzaytira olmaydi, ular joriy hisoblanadi va paydo bo‘lgan davr xarajatlari moddasiga kiritiladi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, asosiy vositalar halokat, sovuq- qonlik, bilgan holda suiste’mol qilish, o‘g‘rilik natijasida paydo bo‘lgan harajatlar zararlarga olib boriladi. Masalan, agar dastgohni o‘rnatish jarayonida ayrim muhim qismlarining sinishi yuz bersa, u holda ta’mirlash to‘lovlari xarajatlar moddasiga yoziladi. Ta’mirlashdan so‘ng bu inventar avval ega bo‘lgan qiymatga ega bo‘lmasligi mumkin. Bulardan tashqari, baxtsiz hodisa natijasida shikastlangan, sug‘urta qilingan mulkni qayta tiklash xarajatlari zararlar moddasiga kiritiladi .Bunday shikastlanishlarni tiklash, tabiiyki, inventarni foydalanish muddatini baxtsiz hodisadan oldingi darajadan yuqoriroq darajada uzaytirmaydi.Agarda qayta ta’mirlashdan so‘ng uskunaning xizmat yoki foydalanish muddati uzaysa, xarajatlar foydali faoliyat muddatini uzayishining butun davriga kapitallash- tiriladi. Asosiy vositalarga eskirish hisoblashning asosiy vazifasi uzoq muddat- da foydalanadigan moddiy aktivlar qiymatini taxmin qilinayotgan xizmat muddati davomida qo‘llaniladigan tizimli va ratsional yozuvlar asosida taqsimlashdir. Aktivlarning xizmat muddatini cheklanganligining asosiy sabablari ularning jismoniy va ma’naviy eskirishidir. Asosiy vositalar 85 ko‘pincha jismoniy eskirishga ulgurmasdan, ma’naviy eskirib qoladi. Buxgal- terlar odatda jismoniy va ma’naviy eskirish o‘rtasida farqni ajratmaydilar, chunki ularni asosiy vositalarning foydalanish muddati qiziqtiradi. Asosiy vositalarni chiqib ketishi u yoki bu ob’ektni ishlashini to‘xtatilishi va uni harakatdagi asosiy vositalar tarkibidan chiqarib yuborilishini bildiradi. Asosiy vositalarni chiqib ketishiga quyidagilar sabab bo‘lishi mumkin: tugatish; sotish; almashtirish; qaytarib olmaslik sharti bilan berish; pay badali ko‘rinishida berish. Asosiy vositalarni qayta baholash asosiy vositalar ob’ektlarining tiklash qiymatini hozirgi bozor narxlari darajasiga moslash maqsadida ularni vaqti- vaqti bilan aniqlashtirishdir. Asosiy vositalar qayta baholash natijasida hisob va hisobotda joriy qiymat bo‘yicha aks ettiriladi. «QUYI TEGANA QURUVCHI» xususiy korxonasi misolida «Asosiy vositalarning hisobi va auditini» mavzusini atroflicha o‘rganib chiqdim. Hozirgi paytda keng ko‘lamli islohotlar va modernizatsiya yo‘lini qatiyat bilan davom ettirishda barcha iqtisodiy sohalar rivojlanib bormoqda. Har bir korxonalar maksimal ko‘rsatkichga erishish uchun barcha sohalarga jiddiy e’tibor berishga majbur bo‘lmoqdalar. Bulardan eng asosiy omil bo‘lib asosiy vositalar rol o‘ynamoqda Xulosa qilib aytganda, asosiy vositalar korxona tomonidan uzoq muddat davomida xo‘jalik faoliyatini yuritishda, mahsulot ishlab chiqarish, ishlarini bajarishda yoki xizmatlar ko‘rsatish jarayonida yohud ma’muriy va ijtimoiy- madaniy vazifalarini amalga oshirish maqsadida foydalanish uchun tutib turiladigan moddiy aktivlardir. 86 Ushbu bituruv malakaviy ishimni yozish davomida biz o ‘ z tadqiqotimizni Quyi tegana quruvchi ” XK asosiy vositalarning hisobi v auditi yuzasidan olib bordik. Hisob jarayonida biz ,,Quyi Tegana Quruvchi” xusuiy korxonasiga asosiy vositalar bilan to’liq taminlanganligi xisobini yaxshi yuritilganligi bilan bir qatorda ayrim kamchilliklarga ham duch keldim. Bu kamchilliklar sifatida asosiy vositalarning qayta baholanish mas ravishda yangi 01.01.2017 yildagi indekislar bo’yicha baholanmaganligini korsatish mumkin. Shu kamchilliklarni bartaraf qilish maqsadida men asosiy asosiy vositalarni yangi indeklar bo’yicha qayta baholadim va korxonaga tadbiq etdim. Audit jarayonida auditor “Quyi Tegana Quruvchi” XK da auditorlik shartnomasining shartlaridan kelib chiqqan holda auditorlik tekshiruvi rejasini tuzishdan boshlaydi. Auditorlik rejasi tuzilgandan so‘ng audit dasturi tuziladi. Auditorlik rejasi va dasturida bajariladigan tadbirlarni amalga oshiruvchi auditorlar o‘ziga biriktirilgan tadbirlar yuzasidan audit qilishning taxminiy ketma- ketligini belgilab oladi va shunga asosan auditorlik tekshiruvini ma’lum tartibda amalga oshiradi. Yüklə 1,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|