Sanoat korxonalarining barchasida bugungi kunda texnologik jarayonlarning
Yüklə 8,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
| ba
yelka bo‘ylab harakatlanuvchi tarozi toshi; b va c – prizmalar. 118 Ancha keng tarqalgan richagli tarozilarning ishlash prinsipi richaglarning muvozanat qonuniga asoslangan. Richagning tayanch nuqtasi markazda (tang yelkali richaglarda) yoki markazga nisbatan siljigan holatda (bir yelkali va yelkalari teng bo‘lmagan richaglarda) bo‘lishi mumkin. Ko‘pgina richagli tarozilar turli xildagi richaglarning uyg‘unlashuvidan tashkil topgan. Richag tayanchi sifatida odatda prizma va maxsus po‘latdan yoki qattiq toshlar (agat, korund) dan tayyorlangan yostiqchalar xizmat qiladi. Teng yelkali richagli tarozilarda tortiluvchi yuk massasi tarozi toshlari massasi bilan tenglashtiriladi. 70-rasmda teng yelkali richagli tarozining sxemasi ifodalangan. 71-rasmda esa yelkalari teng bo‘lmagan richagli tarozi sxemasi berilgan. Richagli tarozilarda shkala bo‘linmasi qiymati s quyidagi formula orqali aniqlanadi: s = k (P 0 c / lg) bu yerda: P 0 – tarozi shayini massasi (strelka bilan birgalikda); c – tarozi shayini og‘irlik markazi bilan uning aylanish o‘qi orasidagi masofa; l – tarozi shayini yelkasi uzunligi; g – erkin tushish tezlanishi; k – sanoq qurilmasida ro‘xsat etilgan usulga bog‘liq koeffisent. 72-rasmda savdo sohasida ko‘p ishlatiladigan, stol ustiga qo‘yishga mo‘ljallangan richagli tarozining umumiy ko‘rinishi va sxemasi ko‘rsatilgan. a) b) 72 - rasm. Stolga o‘rnatiluvchi siferblatli mexanik savdo tarozisi: a – umumiy ko‘rinishi; b – sxemasi: 1-asosiy teng yelkali richag; 2-tayanch prizma; 3 - 4 – yuk qabul qiluvchi prizmalar; 5–6 – tarozi pallalarini ag‘darilib ketishini oldini olish uchun ustun ; 7 – kvadrant (og‘ish burchagini o‘lchash qurilmasi); 8 – strelka; 9 – shkala. 119 Prujinali va elektrotenzometrik tarozilarning ishlashi prinsipi Guk qonuniga asoslangan. Prujinali tarozilarning sezgir elementi yassi spiralsimon prujina yoki silindrik shakldagi prujina bo‘lib, u yuk massasi ta’sirada deformatsiyalanadi. Tarozining ko‘rsatishi shkaladan prujinaga bog‘liq bo‘lgan ko‘rsatkich siljishiga qarab aniqlanadi. Yuklanish olinganda ko‘rsatkich yana boshlang‘ich holatiga qaytadi, demak prujinada qoldiq deformatsiya ko‘zatilmaydi. Aylanuvchi (torzion) tarozilarda sezgir element sifatida egiluvchan tola yoki spiral prujina xizmat qiladi (73-rasm). Yuk qiymati aylanish momentini hosil qiluvchi yuklanishga bo‘g‘liq ravishda prujina tolasining aylanish burchagi bo‘yicha aniqlanadi. Elkktrotenzometrik tarozilarning ishlash prinsipi elektr qarshiligining o‘zgarishiga bog‘liq ravishda yuklanishning ta’sir kuchini qabul qilib oluvchi egiluvchan elementlarning deformatsiyalanishiga asoslangan. O‘zgartkich sifatida yuqori sezgirlikdagi simdan qilingan, egiluvhcan elementga biriktirilgan tenzometrlar qo‘llaniladi. Elektrotenzometrik tarozilar og‘ir yuklarni tortishda ishlatiladi, masalan, vagonlarning va avtomobillarning massasini aniqlashda. 74- rsmda avtomobillarning massasini aniqllashda qo‘llaniladiga mexanik tarozining sxemasi keltirilgan. 73-rasm. Aylanuvchi (torzion) tarozi sxemasi: 1 – spiral prujinalar; 2- yukni siljitish uchun richag; 3- magnit tezlashtirgich; 4 – strelka; 5 – shkala. 120 74-rasm. Avtomobil tarozisining sxemasi. Rasmdan to‘rt sharnirli taroz platformasi 1 to‘rtta bo‘ylama richag 2,14,17,18 larga tayanib turadi, bu richaglar avtomobil yurish yo‘nalishi bo‘ylab joylashgan. 17 va 18 richaglar 11 qutida joylashgan oraliq mexanizm bilan 15 va 16 uzatuvchi richaglar hamda chiquvchi richag 3 va tyaga 4 yordamida bog‘langan. 2 va 14 richaglar chiquvchi richag bilan bevosita bog‘langan. Shunday qilib platformaning richagli mexanizmi richaglar yelkalari bilan bir xil bog‘liqlikda bo‘lgan kuch uzatish zanjiriga ega. Oraliq mexanizm ikkita bir-biri bilan bog‘langan 5 va 10 richaglardan tashkil topgan. Bu richaglar yana siferblatli ko‘rsatkichga tiyaga 9 orqali bog‘langan. Richag 10 ning yelkasiga ilgak 12 orqali tarozi toshlari 13 osilgan bo‘lib, ular tarozi platformasiga ta’sir etuvchi yuklanish qismini tenglashtiradi. Qolgan yuklanish qismi esa siferblatli ko‘rsatkichdagi kvadrant 7 orqali tenglashtiriladi. |