Sanoat tarmoq tuzilmasi va tarkibiy siljishlar

Tarmoq	1900	1940	1991	2000	2005	2010	2011	2012	2013
2014
Butun sanoat	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100
Shu jumladan:
Elektroenergetika	-	-	2,8	9,1	11,3	8,1	7,9	7,7	7,1	7,3
Yoqilg’i sanoati	-	-	3,7	15,0	16,2	19,8	17,3	18,0	15,0	13,3
Qora metallurgiya	-	-	0,7	1,2	19,4	2,4	2,6	2,6	2,3	11,6
Rangi metallurgiya	-	-	9,7	10,1		10,9	10,4	10	9
Kimyo va neft kimyo	-	0,5	4,3	5,5	*	5,1	5,7	5,5	5,4	*
Mashinasozlik va metalni qayta ishlash	0,5	8,8	11,6	9,2	13,0	16,1	16,2	17,5	18,8	19,2
Qurilish materiallari sanoati	0,5	1,8	5,2	5,3	3,6	4,9	5,3	5,5	6,5	6,4
O’rmon, yog’och va qog’oz sanoati	-	1,4	1,2	1,4	*	1	1,2	1,3	1,4	*
Yengil sanoat	85	58,8	39,9	19,0	16,6	13,3	13,4	12,9	13,2	14,1
Oziq-ovqat sanoati	12	25,1	14,7	14,1	8,2	12,8	14,1	13,2	15,7	15,1
Boshqa tarmoqlar	2,0	2,1	6,2	9,6	11,7	5,6	5,9	5,8	5,6	13

* - ma’lumot yo’q
O’zbekiston sanoatining 1900-2014 yillardagi tarmoq tuzilmasining iqtisodiy tahlili hozirgi sharoitda O’zbekiston sanoat ishlab chiqarishida fantexnika taraqqiyotini jadallashtirishni ta’minlaydigan tarmoqlar rivojining yuqori sur’atlar va keng ko’lami taqozo qilgan progressiv o’zgarishlar ro’y berayotganidan dalolat beradi.

4. O’zbekiston sanoatining tarmoq tuzilmasi xususiyatlari

XXTUT - Xalq xo’jaligi tarmoqlarining umumdavlat tasniflagichi, hukumat qarorlari asosida ishlab chiqilgandir. XXTUTning maqsadi - xalq xo’jaligini boshqarishda axborotni qayta ishlash, hamda boshqaruvning har qanday darajasida har qanday vazifani yechish va axborot bilan ta’minlashdir. XXTUT funksiyalar xarakterlariga binoan tarmoqlar bo’yicha faoliyat turlarining guruhlari rolini bajaradi, bu rol ijtimoiy mehnat taqsimoti tizimida amalga oshiriladi.
Klassifikator yordamida kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayonida shakllanadigan iqtisodiyot tarkibi o’zlashtiriladi, jamiyatning ishlab chiqarish kuchlarini rivojlanish darajasi, ijtimoiy mehnat taqsimotini rivojlanish darajasi xarkterlanadi.
XXTUT xalq xo’jaligi rivojida tarmoqlararo aloqalar va mutanosibliklarni ilmiy tahlilini taqdim etish, ijtimoiy ishlab chiqarish natijadorligi va ijtimoiy mehnatning foydalilik koeffitsiyentini qiyoslash, hamda mamlakat iqtisodiyoti rivojlanishini tasniflovchi rejadagi va hisobot ko’rsatkichlarini muvofiqlashtirish maqsadida korxonalar va tashkilotlarni tarmoqlar bo’yicha guruhlashuvini ta’minlaydi.
Ijtimoiy mehnat taqsimotiga asoslanib shakllanadigan iqtisodiyotning yirik tarmoqlarida bir tipdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar jamlanmasini tashkil etuvchi yoki ma’lum bir ijtimoiy funksiyalarni bajarishga mujassamlashgan qo’shma muassasalarni birlashtiruvchi mayda tarmoqchalar paydo bo’ladi.
Mustaqil balansga ega tashkilot yoki muassasa tarmoqning tasnifiy birligi hisoblanadi. Har bir tashkilot birligi asosiy faoliyat turi xarakteridan kelib chiqib iqtisodiyotning u yoki bu tarmog’iga biriktirilishi mumkin.
Xalq xo’jaligi tarmoqlarining umumdavlat tasniflagichiga binoan sanoat quyidagi yirik tarmoqlarga bo’linadi:

• 
  Yoqilg’i-energetika
  
• 
  Metallurgiya
  
• 
  Kimyo va neft-kimyo sanoati
  
• 
  Mashinasozlik va metallga ishlov berish
  
• 
  O’rmon, yog’ochni qayta ishlash va Selluloza-qog’oz sanoati
  
• 
  Qurilish materiallari sanoati
  
• 
  Yengil sanoat
  
• 
  Oziq-ovqat sanoati
  

O’z navbatida ushbu tarmoqlar tarkibida quyidagi kichik tarmoqlar mavjud:

• 
  Yoqilg’i-energetika
  
  • 
    elektroenergetika
    
  • 
    yoqilg’i sanoati
    
  • 
    ko’mir sanoati
    
• 
  Metallurgiya
  
  • 
    qora metallurgiya
    
  • 
    rangli metallurgiya
    
• 
  Kimyo va neft-kimyo sanoati
  
  • 
    kimyo sanoati
    
  • 
    neft-kimyo sanoati
    
• 
  Mashinasozlik va metallga ishlov berish
  
  • 
    mashinasozlik
    
  • 
    dastgohsozlik va asbobsozlik sanoati
    
  • 
    traktor va qishloq xo’jalik mashinasozligi
    
  • 
    qurilish, yo’l va kommunal mashinasozlik
    
  • 
    engil va oziq-ovqat sanoati mashinasozligi hamda maishiy priborlar ishlab chiqarish
    
  • 
    metall konstruksiya va buyumlar sanoati
    
  • 
    mashina va uskunalarni ta’mirlash
    
• 
  O’rmon, yog’ochni qayta ishlash va Selluloza-qog’oz sanoati
  
  • 
    Yog’och tayyorlash sanoati
    
  • 
    Yog’ochni qayta ishlash sanoati
    
  • 
    Selluloza-qog’oz sanoati
    
  • 
    O’rmon-kimyo sanoati
    
• 
  Qurilish materiallari sanoati
  
  • 
    Sement sanoati
    
  • 
    Yig’ma temir-beton va beton konstruksiyalari hamda buyumlari sanoati
    
  • 
    Devor materiallari sanoati
    
  • 
    Noruda qurilish materiallar sanoati
    
  • 
    Tabiiy toshni qazib olish va undan qoplama materiallar tayyorlash
    
• 
  Yengil sanoat
  
  • 
    To’qimachilik sanoati
    
  • 
    Tikuvchilik sanoati
    
  • 
    Charm, mo’yna va poyafzal sanoati  Oziq-ovqat sanoati
    
  • 
    Oziq-ovqat sanoati
    
  • 
    Go’sht va sut sanoati
    
  • 
    Baliqchilik sanoati
    
  • 
    Mikrobiologiya sanoati
    
  • 
    Un, yorma va kombikorm (aralash ozuqa) ishlab chiqarish sanoati
    

Quyida har bir tarmoq ichidagi kichik tarmoqlar va ularning tarkibiga kiruvchi kichik tarmoqchalar va ular tarkibidagi korxonalar funksiyalari yoritilgan:

Tarmoqlar	I z o h
ELEKTROENERGETIKA
Issiqlik elektr stansiyalari	qattiq, suyuq va gaz yoqilg’ilarida ishlaydigan bug’ turbinali, gaz turbinali, dizel va boshqa elektr stansiyalar
Atom elektr stansiyalari	Atom elektr stansiyalari ularga tegishli barcha inshootlari bilan birgalikda
Gidroelektr stansiyalari	Gidroelektr stansiyalari – barcha tegishli inshootlari bilan birgalikda
Boshqa elektr stansiyalar	Shamol, quyosh, geotermal va boshqa elektr stansiyalar
Elektr tarmoqlari	Mustaqil elektr tarmoqlari (mustaqil balansda turuvchi elektr uzatish liniyalari va energetika tizimidagi elektr taqsimlash stansiyalari, boshqa elektr tarmoqlar)
Issiqlik tarmoqlari	Mustaqil Issiqlik tarmoqlari (mustaqil balansda turuvchi tuman energotizimi tarmoqlari va boshqa Issiqlik tarmoqlari)
Mustaqil qozonxonalar	Mustaqil balansda turuvchi tuman qozonxonalari va boshqalar
YOQILG’I SANOATI
Neft qazib olish sanoati	Neft va yo’ldosh gaz qazib olish korxonalari, ozokerit qazib oluvchi korxonalar
Neftni qayta ishlash sanoati	Neftni qayta ishlash va neft mahsulotlari ishlab chiqarish korxonalari
Gaz sanoati
Tabiiy gaz qazib olish	Tabiiy gaz (yoqilg’i) va gaz kondensati qazib olish korxonalari
Tabiiy gazni qayta ishlash	Tabiiy gaz (yoqilg’i)ni qayta ishlash

Tarmoqlar	I z o h
	korxonalari, geliy ishlab chiqarish korxonalari
Neftga yo’ldosh gazni qayta ishlash	Neftga yo’ldosh gazni qayta ishlash korxonalari (gaz-benzin zavodlari ham shunga kiradi)
KO’MIR SANOATI
Ko’mir qazib olish
Ochiq usulda ko’mir qazib olish	Ochiq usulda ko’mir qazib olish korxonalari
Yopiq usulda ko’mir qazib olish	Yopiq usulda ko’mir qazib olish korxonalari
Ko’mir boyitish	Ko’mir boyitish korxonalari
Ko’mir briketlari ishlab chiqarish	Ko’mir briketlarini ishlab chiqarish korxonalari
Slanets sanoati	Slanets qazib olish, boyitish va qayta ishlash korxonalari
TORF SANOATI
Torf qazib olish	Torf qazib olish korxonalari
Torf briketlari ishlab chiqarish	Torf briketlari va yarim briketlar ishlab chiqarish korxonalari