Eekonomikur istoriaSi
msoflio ekonomikur istoriaSi evoluciuri meTodis saintereso mxares warmoadgens terminebi “evolucia” da ”revolucia”. es terminebi ar gamomdinareobs romelime gansakuTrebuli meTodidan. Aaq mxolod SeiZleba faqtis konstantaciiT SemovifargloT, ramdenadac msoflio ekonomikur istoriaSi arsebobda rogorc revoluciuri, ise evoluciuri etapebi. pirvel SemTxvevaSi xorcieldeboda feTqebadi, naxtomiseburi gadasvla axal mdgomareobaSi, xolo meore SemTxvevaSi – TandaTanobiTi, wonasworuli.
ekonomist – istorikosebi ganixilaven ori tipis revoluciebs: 1. – teqnologiuri; 2. – socialur-ekonomiuri.
teqnologiuri revolucia esaa meurneobis gaZRolis xerxebis da aRWurvilobis, xarisxobrivad axali teqnologiebis da danadgarebis erTobliobis Zireuli cvlileba. kacobriobis istoriaSi tradiciulad saubroben sam teqnologiur revoluciaze: neoliTuri (agraruli), samrewvelo (industriuli) da samecniero – teqnikuri (informaciuli), postindustriuli revoluciebi.
neoliTur revoluciamde periodi pirveli evoluciuri etapia, rodesac sazogadoebam gaiara socioantropogenezuri stadia; neoliTurma revoluciam moitana meurneobis formis cvlileba (nadiroba, Semgrovebloba, TevzWera) mwarmoeblurobisaken (miwaTmoqmedeba, mecxoveleoba). es daaxloebiT 8-10 aT. wlis win moxda. Semdegi evoluciuri etapia agraruli tradiciuli meurneoba – XVII-XVIII saukuneebi. am periodSi ganxorcielda meore teqnologiuri – samrewvelo revolucia (industriuli), romelic iTvaliswinebs samrewvelo, manqanur, industriul warmoebas. 1950-1980 ww. gamocxadda meurneobis ganviTareba, xolo Semdeg daiwyo mesame teqnologiuri revolucia-samecniero-teqnikuri anu informaciuli (postindustriuli) revolucia.
socialur-ekonomikuri revolucia esaa ekonomikuri sistemis socialuri urTierTobebis Zireuli gardaqmnebi, ris Sedegad miiReba konkretuli socialuri organizmis an mTlianad sazogadoebis ekonomikuri, politikuri, samarTlebrivi da sulieri struqturis cvlilebebi.
adamianTa sazogadoebriv istoriaSi da konkretul socialur organizmebSi (regionebi, qveynebi) SeiZleba vuCvenoT, rogorc wesi, ramdenime Zireuli gardaqmnebi, romlebic eqvemdebarebian Sesabamis socialur-ekonomikur revoluciebs: dasavleT evropaSi (II_Vsk) feodaluri revolucia, burJuaziuli (kapitalisturi) revolucia, ris Sedegad dasavleT evropasa da CrdiloeT amerikaSi daiwyo kapitalisturi urTierTobebi (revoluciebi niderlandebSi, inglisSi, safrangeTSi, a.S.S-Si XVI-XVIII sk); bolSevikuri (proletaruli, socialisturi) revolucia ruseTSi 1917-1922 ww. imperialisturi da samoqalaqo omebiT, romelic bolSevikuri diqtaturis damyarebiT damTavrda. ,,mSvid” da ,,wynar” msxvil socialur – ekonomikur gardaqmnebs Soris periodebi SeiZleba davaxasiaToT rogorc evoluciuri stadiebi.
maSasadame XIX saukuneSi sabolood Camoyalibebuli evoluciuri meTodi warmoadgens dRevandel bunebaTmcodneobas da sazogadoebaTmcodneobas. XX saukunis meore naxevarSi ekonomikurma mecnierebam evoluciuri meTodi aseve aRiara ekonomikur mimarTulebad da misaRebi gaxda mas Semdeg, rac Camoyalibda ,,evoluciuri ekonomika”.
ekonomikur mecnierebaSi termini ,,evoluciurs” sami ZiriTadi mniSvneloba aqvs: 1. – evolucia SeiZleba gagebul iqnes rogorc SemTxveviTobisagan dazRveuli, ekonomikuri obieqtebis ganviTarebis istoriaSi. 2. – evolucia xSirad figurirebs am obieqtebis, pocesebis da ideebis, rogorc ,,bunebrivi gadarCeva” da rogorc Sedegi Zlieri sameurneo obieqtebis gadarCena xolo sustebis gaqroba. 3. – ekonomikuri azris istoriaSi evolucia SeiZleba ganxiluli iqnes, rogorc ekonomikuri mecnierebis ganviTareba mecnierul revoluciebs Soris.
pirvel SemTxvevaSi evoluciuri meTodi aris, rogorc garkveuli logikuri birTvi, sadac Tavmoyrilia mxolod mniSvnelovani istoriuli kanonzomierebebi, romlebic sakvlevi obieqtis arsebiT Teoriul mniSvnelovan suraTebs Seicavs. am gagebiT evoluciuri meTodi aris kvlevis Teoriuli meTodebis gardamavali etapi.
meore SemTxvevaSi evoluciuri meTodi ekonomikur kvlevebSi ganisazRvreba rogorc meTodi Zlieris gamarjvebisa arsebobisaTvis brZolaSi ekonomikuri realobis prizmaSi. ekonomikuri agentebis brZola aris Semosavlebisa da mogebisaTvis brZola, xolo konkurenciis Sedegad Zlierebi gadarCebian bazarze xolo susti sawarmoebi, romlebmac ver SeZles gadarCena zaraldebian da toveben bazars.
evoluciuri meTodi SeiZleba miRebuli iqnes rogorc mTlianad ekonomiuri istoriisaTvis, aseve viwro gagebiT - ekonomikuri sawarmoebis istoriisaTvis. zogadad is transformirdeba ekonomikur mecnierebaSi evoluciuri ekonomikis mimarTulebis saxiT. evoluciuri ekonomika darvinis principebiT Seiswavlis ekonomikur institutebs, romlis Tanaxmad Zlieri institutebi gadarCebian xolo sustebi qrebian ekonomikur sferodan.
Tavi 8 . dakvirveba da eqsperimenti ekonomikur kvlevebSi
ganvixilavT ekonomikuri kvlevis or ZiriTad empiriul meTodi: ekonomikur dakvirvebis (dakvirveba ekonomikur kvlevebSi) da ekonomikur eqsperimentis. pirveli maTganiT (ekonomikuri dakvirveba) ekonomikuri mecniereba iwyeba da mTavrdeba kidevac, meore meTodi ki (ekonomikuri eqsperimenti) jer-jerobiT naklebad gamoiyeneba. Tumca, masac aqvs Tavisi istoria da nobelis premiis laureatebic sakmaod arian am sferoSi. ekonomikuri eqsperimentis problemebis damuSavebaSi mniSvnelovani wvlili Seitanes v. smiTma, d. kanemanma, m. alem, a. tverskim.
nebismieri samecniero Teoria an koncefcia adamianis praqtikul saqmianobaze zemoqmedebisa da misi gaumjobesebis SesaZleblobisaTvis arsebobs. amaSia Teoriisa da empiriis Sexebis pirveli safuZveli. meore safuZveli ki, ufro metad fundamentaluri da arsebiTia: vidre kvlevebi daiwyeba, maT Soris mecnieruli kvlevebi, mkvlevari Tavidanve „Caflulia“ empiriul realobaSi, igi am realobaSi TiTqos stiqiurad arsebobs, igi Tavad aris am realobis nawili da misi pirveli empiriuli faqtori.
amgvarad, Semecnebis subieqtis pirveli problemaa sakuTari gonebis empiriuli realobidan gamoyofa, aseve sakuTari Tavis sakvlevi obieqtisadmi dapirispirebul subieqtad gadaqcevis problema. gancalkevdeba ra kvlevis obieqtidan da mimarTavs ra masze sakuTar SemecnebiT Zalisxmevas, adamiani iZens pirvel empiriul gamocdilebas, anu iseTi monacemebisa da faqtebis erTobliobas, romlebic SesaZloa gaxdes aTvlis wertili empiuriuli SemecnebisaTvis.
empiriuli gamocdileba (Semdeg ubralod gamocdileba) aris samyaros mgrZnobelobiTi aRqma, rac empiriuli Semecnebis safuZvels Seadgens. aseve, empiriuli gamocdileba SesaZloa ganvmartoT, rogorc empiriuli faqtebis erToblioba.
empiriuli faqtia iseTi movlena da qmedeba, romelic subieqtis mier uSualod fiqsirdeba. empiriuli faqtebis damuSavebisas es ukanasknelni mecnierul faqtebad gadaiqceva, romelTa erToblioba aris romelime movlenis mecnieruli aRwera.
arsebobs ori ZiriTadi empiriuli meTodi - dakvirveba da eqsperimenti.
dakvirveba Cven ukve ganvmarteT me-3 da me-5 TavebSi, rodesac vsaubrobdiT socialur dakvirvebaze da axla SevecadoT ganvmartoT, Tu ra aris dakvirveba.
dakvirveba aris mizanmimarTuli, arsebobis bunebriv pirobebSi gare samyaros organizebuli da gacnobierebuli aRqma empiriuli faqtebis formiT pirveladi empiriuli inforaciis miRebis mizniT.
aq mniSvnelovania, rom yuradReba mieqces sam moments: pirveli, dakvirveba eqsperimentisagan gansxvavebiT, mimdinareobs mxolod bunebriv pirobebSi anu subieqti ar cvlis obieqtis im Tavdapirvel pirobebs, romelTanac mas hqonda Sexeba Tavisi kvlevis Tavdapirvel etapebze; meore - kvlevis subieqti ubralod ki ar akvirdeba, aramed, imavdroulad, azrovnebs da gansjis (nebismieri empiriuli faqti, rogorc wesi, Tavidanve moicavs garkveul Teoriul interpretacias), da mesame, mecnieruli dakvirvebis subieqti gamodis ara rogorc izolirebuli da gancalkevebuli individi, aramed rogorc adamiani, rogorc kacobriobis warmomadgeneli, romelic dakvirvebisas iyenebs manamde ukve dagrovil empiriul masalebs da am masalebis Teoriul interpretaciebs.
arsebobs dakvirvebis sxvadasxva saxe da igive tipologia SesaZloa gavrceldes socialur dakvirvebasa da ekonomikur dakvirvebazec.
rogorc mesame TavSi aRvniSneT, dakvirveba SesaZloa iyos CarTulobiTi (TanamonawileobiTi) da araCarTulobiTi (martivi). araCarTulobiTi dakvirveba aris gare, pasiuri dakvirveba, rodesac damkvirvebeli ubralod akvirdeba (Tan misdevs) raime socialur process manamde, sanam mas amis saSualeba eZleva an sanam mas aZleven saSualebas. CarTulobiTi dakvirveba gulisxmobs damkvirveblis uSualo monawileobas dasakvirvebel socialur procesSi an movlenaSi; amasTan damkvirvebeli Tavad erTveba dasakvirvebel socialur garemoSi (socialur jgufSi, koleqtivSi da sxv) da an Ria an faruli wesiT agrovebs sakuTari kvlevisTvis saWiro empiriul faqtebs. amasTan, damkvirvebels SeuZlia sxvadasxva saxiT Seuwyos xeli misi kvlevisTvis saWiro empiriuli faqtebis warmoqmna.
meore, dakvirveba aris savele da laboratoriuli. savele dakvirvebas awarmoeben bunebriv garemoSi da bunebriv pirobebSi. laboratoriuli dakvirvebisaTvis ki, piriqiT, saWiroa gansazRvruli xelovnuri pirobebi (magaliTad, Senoba, xelsawyoebi da sxv.). Tumca, ar unda gavaigivoT laboratoriuli kvleva da laboratoriis pirobebSi Catarebuli eqsperimenti: dakvirvebis dros damkvirvebeli ar axorcielebs xelovnur Carevas sakvlev procesSi da ar warmarTavs mas: damkvirvebels TiTqosda „gadaaqvs“ TviT procesi misTvis ufro metad „komfortul“ garemoSi, imisaTvis, rom ganaxorcielos maqsimalurad srulfasovani dakvirveba.
mesame, dakvirvebas yofen standartizebul da arastandartizebul dakvirvebebad.
arastandartizebuli dakvirvebisas mkvlevari mxolod saerTo gegmiT xelmZRvanelobs, standartizebulis dros ki - movlenebs aregistrirebs detalurad SemuSavebuli proceduris mixedviT.
sxva sityvebiT, standartizebuli dakvirveba mimdinareobs winaswar gawerili pirobebis mkacri dacvis pirobebSi, arastandartizebuli dakvirveba ki aris Taviseburi „eqsperimenti“, romelic garkveuli saerTo gegmis mixedviT tardeba.
meoTxe, dakvirveba SeiZleba daiyos aqtorul da verbalur dakvirvebad. pirvel SemTxvevaSi damkvirvebeli aregistrirebs adamianis saqmianobas da qmedebebs, meore SeTxvevaSi ki - dakvirvebas axorcielebs verbaluri, sityvieri informaciis registraciis saSualebiT.
dakvirvebis aqtorul saxes miekuTvneba monitoringi, testireba, eqspertuli Sefasebebis meTodi da sxv. dakvirvebis mTavari obieqti aq aris adamianis uSualo qmedeba da misi sxvadasxva socialur-fsiqologiuri reaqciebi da refleqsebi.
verbaluri dakvirveba moicavs sxvadasxva saxis gamokiTxvebs, anketirebas, dokumentebis analizs, kontent-analizs da sxv. aq dakvirvebis obieqtebia teqstebi da adamianebis mier gamoTqmuli mosazrebebi.
verbaluri dakvirvebis mTavari problemaa Tu rogor SevaTavsoT erTmaneTTan, erTi mxriv, adamianebis realuri qceva, meore mxriv ki - maT mier dawerili teqstebi da gamoTqmuli azrebi. samwuxarod, xSirad isini erTmaneTs ar Seesabamebian. adamianebi erTs laparakoben da meores akeTeben. sociologebi, ageben ra verbaluri dakvirvebis sxvadasxva sistemebs, kargad acnobiereben am problemas da cdiloben mis gadaWras, rameTu adamianebis subieqturi ganzraxuloba aseve eqvemdebareba dakvirvebas da modelirebas da qcevebis saerTo Sedegebis winaswarmetyvelebac savsebiT SesaZlebelia.
„amboben, rom ganzraxulobebis Taobaze umjobesia qcevebiT vimsjeloT, da ara sityvebiT. Tumca, es mxolod simarTlis nawilia. misi sxva nawili dafarulia adamianis subieqtur mdgomareobaSi, romelmac, SesaZloa, ver hpovos gamoxatuleba mocemul situaciaSi mis qcevaSi, magram vlindeba sxva pirobebsa da sxva situaciebSi. adamianis mxolod saerTo qceviT SeiZleba misi mamoZravebeli motivebisa da gamaRizianeblebis Sesaxeb msjeloba. gamokiTxva eqsperimentatorisaTvis saWiro situaciis azrobrivi modelirebis saSualebas iZleva, aseve gamokiTxva mniSvnelovania imisaTvis, rom gamovlindes adamianis subieqturi mdgomareobis, midrekilebebis, motivebis mdgradoba“.
sociologiaSi verbalurma dakvirvebam miiRo iseTi farTo gavrceleba, rom zogierT saxelmZRvaneloSi, statiasa da monografiaSi mTeli empiriuli sociologia gamodis rogorc mxolod verbaluri da is srulad efuZneba adamianebis gamoTqmebsa da mosazrebebs da ara maT qmedebebs. es, garkveulwilad aris ukiduresobaSi gadavardna, magaliTad, ekonomikuri mecnierebisaTvis aseTi problema saerTod ar arsebobs. ekonomistebi upiratesobas aniWeben dakvirvebis aqtorul formebs, romlebic iZlevian ufro obieqtur, Semowmebul da saimedo informacias.
problemis arsSi aseTi saerTo Sesavlis Semdeg SesaZloa ukve ekonomikur dakvirvebaze gadasvla.
Dostları ilə paylaş: |
