Sayali sadiqova
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Parsaira didəm bər kenar-e dərya.
Bir salehi gördüm kənarında dərya. Naməlum orta əsr mütərcimi farsca bu cümləni həmin dil- lərdəki sözlərin sırasını saxlamaqla tərcümə etmiş və göründüyü kimi, bunun nəticəsi olaraq, birincisi, tərcümədəki “gördüm” xə- bəri yerində işlənməmiş, ikincisi isə, “dərya kənarında” söz bir- ləşməsindəki sözlərin sırası pozulmuşdur. İkinci növ – sərbəst tərcümə prinsipi, əsasən, poetik əsərlə- rin tərcüməsində tətbiq olunmuşdur. Bu prinsiplə edilən tərcü- mələrdə mütərcimlər bir növ orijinalın mətninə müdaxilə etmək statusunda olmuş, buna görə də onun istənilən yerini qısaltmış, əksər hallarda isə tərcümənin mətninə mövzu ilə bağlı öz fikir və düşüncələrini də artırmışlar. Nümunə üçün qeyd edək ki, Şirazi- nin “Gülşəni-raz” tərcüməsi farsca orijinalından həcmcə ikiqat çoxdur. Belə ki, tərcümənin orijinalında – Şəbüstərinin fars di- 62 lində yazdığı “Gülşəni-raz” məsnəvisində beytlərin ümumi sayı 1006-1007 beyt olduğu halda, Şirazinin sərbəst-yaradıcı tərcü- məsində beytlərin ümumi sayı 2800-3000 beyt arasındadır 1 . Ortaçağ Azərbaycan tərcümə nümunələrinin ədəbi dil tarixi üçün əhəmiyyətinə gəldikdə isə, qeyd etmək lazımdır ki, onlar ilk növbədə XV-XVI əsrlər Azərbaycan ədəbi dilinin leksikası- nın araşdırılması baxımından zəngin qaynaqlardır. Bu baxımdan həmin yazılı mənbələrdə işlənmiş və müasir ədəbi dilimiz üçün arxaik səciyyə daşıyan bir sıra qədim türk sözləri xüsusilə diqqə- ti cəlb edir. Həmin leksik vahidlər haqqında bilgi verməzdən ön- cə qeyd edək ki, klassik tərcümə örnəklərinin orijinallarının əldə olması onların mətnlərində işlənən qədim sözlərin leksik-seman- tik mənasının dəqiqləşdirilməsi işini xeyli asanlaşdırır. Məsələn, professor Mirzə Rəhimov XVI əsr tərcümə abidəsi “Şühədana- mə”nin mətnində işlənən bəzi arxaik sözlərin mənasını məhz onun farsca orijinalına (“Rövzətüş-şühəda”) əsasən müəyyənləş- dirmişdir. 2 Ana kitabımız “Dədə Qorqud” dastanlarında işlənən bəzi sözlərin düzgün oxunuşu və mənaları isə, məlum olduğu ki- mi, hələ də mübahisə mövzusu olaraq qalmaqdadır. XV-XVI əsrlərdə dilimizə tərcümə edilmiş əsərlər ərəb və fars dillərini bilməyən türklər üçün nəzərdə tutulmuş, bu səbəb- dən də onların əksəriyyəti olduqca sadə və anlaşıqlı bir dildə – canlı ümumxalq danışıq dilində qələmə alınmışdır. Məhz buna görə də həmin tərcümə örnəklərinin dilində xalq danışıq dilin- dən gələn deyimlərdən, atalar sözlərindən bol-bol istifadə olun- muş və bütövlükdə götürdükdə türkmənşəli sözlərə üstünlük ve- rilmişdir. Məsələn, Şirazinin “Gülşəni-raz” tərcüməsində elə şeir parçaları vardır ki, bütünlüklə türkmənşəli sözlər üzərində qurul- muşdur. Tərcümənin ayrı-ayrı yerlərindən seçdiyimiz aşağıdakı şeir örnəkləri bunu əyani şəkildə sübut edir: 1 Nağısoylu M. Şirazinin “Gülşəni-raz” tərcüməsi. Filoloji-tekstoloji araşdır- ma, mətnin transfontliterasiyası. Bakı, “Nurlan” 2004. 2 Rəhimov M. Azərbaycan dilinin XVII əsr yazılı abidəsində işlənmiş bir sıra sözlər haqqında, “Elm və təhsil”, 2011, səh.46-88. 63 1. Bir od vardur dəmürdə, taşda gizlü, Nə içdədir ol od, nə taşda gizlü... 2. İşini tezrak tut, qoma gecə, Gecəyi gündüz et, gündüzi gecə... 3. Yemişlü ağacın yemişi tamlar Kim, anunla tolisər neçə tamlar... 4. Yenə gündüz ilə gecə qarışdı, Bu yerdə kim od ilə su barışdı... 5. Tavuq yumurdasından toğmaz ördək, Nə diksən, anı bitürür çəgirdək... 6. İkindiyə demədi kimsə öglə, Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|