Scientific progress volume ǀ issue ǀ 2021 issn: 2181-1601 Uzbekistan

SCIENTIFIC PROGRESS
 
VOLUME 2 ǀ ISSUE 1 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
  
Page 1661
bo`lishi mumkin, ammo o`quvchilar uchun yangi ekanligini e’tibordan qochirmaslik 
lozim.
O`quvchida ijodga ehtiyoj hissini unda atrofini o`rab turgan tabiat, uni bezovta 
qilayotgan voqea-hodisalar, insonlarni anglash ko`nikmalarini shakllantirmay turib 
tarbiyalab bo`lmaydi. Ta’lim tizimida faqat adabiyotgina o`quvchini insoniyatga oshno 
etadi, o`zini shu olamga mansubligini, o`zligini anglashga yordam beradi. SHuning 
uchun ham har bir adabiyot darsidan so`ng o`quvchida kitob o`qishga, ijod qilishga 
ehtiyoj tug`ilishi zarur.
O`quvchilar insho mavzularini o`ylantiradigan, qiynaydigan, sevintiradidan 
tuyg`ularga hamohang bo`lishini xohlashadi. SHuning uchun «Mening sevimli 
do`stim», «Do`stimning qaysi fazilatlarini yoqtiraman?», «Menga yoqqan qahramon» 
kabi mavzularga ham alohida e`tibor berishlari zarur. Bunday insholar orqali o`qituvchi 
o`quvchilardagi fikr mustaqilligining o`sishini nazorat qilib boradi. Uy insholari ham bu 
sohada o`qituvchiga qo`l keladi. 
Ularga quyidagi talablar qo`yiladi:
– o`z fikrini reja asosida, mavzudan chiqmay, izchil bayon etish; 
– aytilgan fikrlar, chiqarilgan xulosalarni asoslash va dalillar bilan isbotlash; 
– badiiy asar yoki darslik mualliflarinikidan farqli ravishda o`z xulosasini 
chiqarish va badiiy umumlashmalar qilish; 
– o`z qarashlarini to`g’ri va savodli bayon qila olish. 
NATIJA
O`quvchilar inshosini baholashda adolatli bo`lish ham samaradorlikning 
oshishiga yordam beradi. Insholarni baholashda quyidagilarga e’tibor berish zarur:
1. Insho mavzusining yoritilishi (mazmun mavzuga mosmi, yetarli 
yoritilganmi?) Mazmun haqiqatga mos keladimi? 
2.Reja, kompozitsiya, izchillik (Reja to`g’ri tuzilganmi? Materialni bayon qilish 
tartibi rejaga mos keladimi? Mazmunda takror yo`qmi? Zarur o`rinlar tushib 
qolmaganmi?Izchillik buzilmaganmi?). Asosiy fikr aniqmi, xulosa chiqarilganmi? 
3.Janri, uslubi (hikoya tarzidagi matnda tasviriy va muhokama elementlari 
bormi? Uslubda xatoga yo`l qo`yilmaganmi? Insho mavzusi va vaziyatni yoritish 
vazifasini janr va uslub oqlay oladimi? Badiiylik elementlari bormi?) 
4.Insho hajmi ( lakonizm yoki ko`pso`zlilik). 
5.So`zlardan to`g’ri foydalanish, sinonim, antonim, frazeologizmlardan
foydalanish qay darajada? 
6.Sintaksis (Gaplarning hajmi, sintaktik konstruksiyalarning bir xil yoki har 
xilligi, murakkab konstrukstiyalar bormi?) 
7.Imloviy va punktuatsion savodxonlik, xatolar xarakteri (qo`pol va juz’iy 
xatolar) 

---