SeçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

 
(doğrudanmı görəson yanında kimsə vardı, ona görə yavaşdan dedi bunu)  - 
pıçıltıyla  olavə  etdi:  -  Sən  də  uç  gəl  Moskvaya,  Zaurik...  Yax-şı,  mən 
qaçdım, hələlik... 
 
Sonra  dəstəkdən  kəsik-kəsik  siqnallar  eşidildi.  Zaur  Təhminənin  son 
təklifı  barəsində  diişünürdü:  doğrudanmı  Təhminə  bu  sözləri  dedi  -  son 
görüşlərində  “daha  ayrılmahyıq”  qərarını  verəndən  sonra,  onla-rın 
idarəsindən,  Dadaşm ləng  işləyən  şöbəsindən  çıxıb hay-küylü,  əsəbi,  daim 
hərəkətdə  və  tələsmədə  olan  televiziya  dünyasma  düşən-dən  sonra,  təzə 
dostları-tanışlarıyla  bir  yerdə  Moskvaya  uçarkən,  məhz  ona,  Zaura  təklif 
elədi ki, dalınca gəlsin... Yox Zaur yanılmırdı, elə-beləcə demişdi Təhminə: 
 
  Zaurik, uç gəl Moskvaya... 
 
  Kim idi o? - mətbəxdən anasının səsi gəldi. 
 
  Heç, - dedi. - Bir tamşım idi. 
 
 
Beşinci fəsil 
 
Degildim mən sənə mail, sən etdin əqlimi zaıl. 
 
M ənə tən eyləyən qafıl səni görcək utanmazmı? 
 
Zaurun  təqribi  hesablamalarına  görə  Bakıda,  Azərbaycan  Respub-
likasının başqa şəhər, kənd, şəhər və kəndtipli qəsəbələrində onların yetmiş 
yeddi  nəfər  qohumu  vardı.  Atasının  və  anasının  hesablamaları  etibarlı 
deyildi.  Keflərinin  kök  vaxtlarında  bir-birilərinin  qohum-əq-rəbasını 
sayınağa başlayanda atası ortalığa bir rəqəm çıxarırdı, anası ayrı. Anasının 
hesablamalanna  görə  atasının  qohumu  daha  çox  idi,  ata-sının 
hesablamalarına  göro  əksinə.  Anası:  “Bibim  nəvəsinin  ögey  əmisi  oğlu 
haradan monim  qohumum oldu ki...”  - deyərdi, amma özü Məcidin dayısı 
qızının  baldızı  oğlunu  orinə  yaxın  qohuın  sayardı.  “Hər halda  ali məktəbə 
girəndo  sonin  yanına  gəlmişdi  ki,  yaxın  qohumusan.  sən  də  ona  kömək 
elədin... Doğrudur, işi düzələndən sonra bir də üzünü görmədik, amma hər 
halda..” . 
 
Əslində, ata vo ana qohumlarından başqa bir də vardı, Məcid dc-miş, 
“sezon  qohumları”  .  Məlum  deyildi  ki,  onlarkimin  tərəfındən  har-dan 
qohum  idilər,  amma  elə  ki,  imtahan  mövsümü  başlanırdı,  bu  hara-dansa 
peyda  olmuş  “sezon  qohumları”  qapılarını  kəsdirirdilər.  Niza-midən, 
Firdovsidon, Sədidən tutarlı misallar gətirib isbat edirdilər ki. 
qohum-əqrəba dar gündə gərok olar va ogər Mocid uşağa kömək elə-məsə, 
deməli,  böyük  şairlərin  hikmotli  kolamlarının  bir  qəpiklik  mə-nası 
yoxmuş...  Adətən  bu  müdrik  beytlər  Mocidgilin  evlərində yay  ay-larmda, 
sınaq imtahanları dövründə daha çox səslənirdi, amına başqa mövsümlərdə 
də  cürbəcür  qohumların  cürbəcür  xahişlərindən,  tovəq-qələrindən  asudə 
deyildi Məcidin başı... Məcid ürəyiyumşaq adam idi, əlindən gələn yaxşılığı 
qohumlarından  da,  qohumu  olmayan,  tanıyıb-tanımadığı  adamlardan  da 
əsirgəməzdi və heç bir vaxt da elədiklori yaxşılıqların müqabilində heç bir 
şey  gözləməzdi,  heç  quru  “sağ  ol"un  da  təmənnasında  deyildi.  Amma 
hərdən-birdən, görürsən düşürdü be-lə bir iş ki, yaxşılıq elədiyi adam, dar 
günündə  qolundan  tutduğu  şoxs  ınəqsədinə  çatan  kimi  birdəfəlik  yox 
olurdu, ilim-ilim itirdi, nə izi, nə tozu qalırdı, belə məqamlarda Məcid də 
görürsən,  hərdən  segah  üs-tündə  dodaqaltı  zümzümə  edərdi:  “Bağda  ərik 
var idi, salam-məlik var idi, bağdan ərik qurtardı, salam-məlik qurtardı” . 
 
Bu,  atasının əzbər  bildiyi  yeganə  şeir  misralarıydı  və  yeganə  mu-siqi 
motivi  idi,  professor  bunu,  özfəaliyyət  iştirakçıları  kimi,  özü  özüyçün,  öz 
dilxoşluğu  üçün  oxuyurdu.  Amma,  hər  halda  bu  müvəq-qoti  üzo  çıxıb 
birdən-birə  də  qeyb  olan  təmannalı  qohumlardan  savayı  osil  yaxın 
qohumları  da  vardı  və  bu  qohumlarla  daimi  sıx  əlaqə  sax-layırdılar.  Belə 
yaxın qohumlar Zivər xanımın bacıları, xalası vo xala-sı qızlarından ibarət 
idi  və  bir  də  Məcidin,  Bakıda  yaşayan  yegano  ya-xın  qohumu  -  məşhur 
cərrah,  professor  Bəhram  Zeynallı.  Şübhosiz,  Bəhram  Zeynalhmn  ailosi  - 
arvadı Rüxsarə xanım, oğlu Rasim də ya-xın qohumlardan sayılırdı, amma 
Bəhramın davada həlak olmuş qar-daşının oğlu Qiyasla gcdiş-gəlişləri yox 
idi... Məcid bilirdi ki, Qiyas Dilarə adlı bir qızla cvlənib, bir oğulları var, 
amma no özü, no do Zi-vərlo Zaur Qiyasın ailosiylo heç tanış da deyildilor. 
Ömürlorindo  bir-birilorinin  qapısını  açmamışdılar,  deyəsən  Qiyasın  əmisi 
Bohramla gcdiş-golişlori vardı, amma Məcidgil Bəhramgildo tez-tcz qonaq 
ol-salar  da,  bir  dofo  də  onlarda  Qiyasgilə  rast  golmomişdilər...  Adoton 
Bohramgillo, başqa qohumlarla görüşləri də müəyyən hadisodon-hadisoyo, 
tarixdon-tarixə olardı - ad günlərində, toy-nişanda, ya, Allah eləməsin, hüzr 
məclislərində...  Bu  gün  -  Zaurun  ad  gününə  do  beş-altı  nofor  qohum 
golmişdi - Zivorin iki bacısı, bir xalası qızı, (o biri xalası qızı golmomişdi, 
xalası  xəstəydi,  qızı  da  onun  kcşiyini  ço-kirdi),  Bohram  Zeynallı  arvadı 
Rüxsarə  xanımla,  (onlar  da  oğulları  Ra-simsiz  golmişdilor...)  Məcidin  iş 
ycrindən də iki nofor golmişdi vo o 

---

cümlədən atasının kafedrasında assistent olan Şahin. Şahin Zaurla həm - yaş 
idi  və  onların  ailələri  üçün  əvəzsiz  bir  adam  idi  -  nə  lazım  olsaydı  yerin 
deşiyindən tapardı. - Bax, elə bugünkü məclisçün bütün gərək olan sursatı - 
sədri düyüsündən, təzə balıqdan, kürüdən tutmuş hər cür xırım-xırdayacan - 
nə  bilim  borcomdu,  yaşıl  noxuddu,  mayonezdi-fılandı  -  hamısım  Şahin 
“təşkil  eləmişdi”  ...  Qonşularla  elə  mehribançı-lıqları  yox  idi,  qonşulardan 
bircə  Murtuzovgil  idi  qonaqları  -  Murtuz  özü  -  istefaya  çıxmış  polkovnik 
Murtuz  Murtuzov  bütün  orden,  medal-larını  taxmışdı,  -  arvadı  Alya  və 
qızlan  Firəngiz.  “Qızlarım  bizimkilərə  -  qohumlarımıza  göstərməyə 
gətiriblər”  -  deyə  düşünmüşdü  Zaur.  Am-ma  məsələ  ondadır  ki, 
Murtuzovlarla bir yerdə Zaurun tammadığı başqa bir ər-arvad da gəlmişdi, 
necə  deyərlər,  çağırılmamış  qonaqlar.  Alya  xa-nım  izahmı  eləyirdi,  üzrmü 
istəyirdi, hər halda qeyri-müəyyən bir tonla: 
 
- Tahirəylə Cabbar da gəlib çıxdılar bizə, dartdım onları da gətir-dim, - 
dedi. 
 
Tahirə Alyanın ortancıl bacısı idi. Çünki kiçik bacısı da vardı - Sürəyya, 
Nemətin  arvadı.  Nemət  tərcüməçi  idi.  Zaurla  bir  nəşriyyatda  iş-ləyirdi  və 
Zaur onu son dərəcə duzsuz-dadsız bir adam hesab eləyirdi. 
Amma Cabbarla Tahirəni Zaur birinci dəfə görürdü. 
Tahirə də Zivər xamma: 
 
 Sən allah, bağışlayın,- dedi. - Alya qır-qıe oldu ki, gərək siz də gedəsiz, 
heç bilmirdim ki, Zaurun ad günüdür bu gün... hədiyyə bizim boynumuza. - 
Guya Tahirə üzrxahlıq eləyirdi, amma bu sözləri elə böyük bir təşəxxüslə 
deyirdi ki, oııların mənası tamam başqa cür çıxır-dı: yəni sizin minnətiniz 
olsun ki, biz təşrif gətirib sizə qonaq gəlmişik. 
Zivər xamm: 
 
 Eyib  deyilmi,  nə  danışırsız,  öz  evinizdir,  xoş  gəlmisiniz,  -  deyirdi. 
Amma Zaur ona da fıkir verdi ki, anası da tələffüz elədiyi sözlərə ta- 
 
mam başqa məna verdi. Anası da hiss eləmişdi Tahirənin forsunu, özündən 
müştəbehliyini və imkan tapan kimi onu yerində otuzdurasıydı... 
 
Zaur bunu da başa düşürdü ki, qonşuların bu nümayəndə heyəti yalnız. 
Firəngizi  göstərməkçün  gəlməyib,  həm  də  Zaura  baxmağa  gə-lib.  Daha 
doğrusu,  yalnız  tək  bir  Zaura  yox,  oğlanın  ailəsinə,  qohum-əqrəbasına, 
evlərinə-eşiklərinə,  dolanacaqlarına  və  davramşlarına,  bir  söz,  “bizim 
Firoçkamn” düşə biləcəyi mühitə... Tahirə, görünür, Alya-mn yalnız bacısı 
deyildi, həm də ən yaxın məsləhət-məşvərətçisi idi, odur ki, onun rəyi, fikri, 
təəssüratı  vacib  idi...  Zaur,  içində  bütün  bu  bayağı  oyuncaqlara  nəinki 
gülürdü, müoyyən ikrah hissi də duyurdu. 
 
amma bu duyğularını ört-basdır etmək, üzə çıxarmamaq, hamıya xoş sifət 
göstərmək,  mehribanhq  elomək  istəyirdi.  Özü  də  bu  halına  tə-əccüb 
qalmışdı.  Adətən  bu  sayaq  münasibətlər,  ümumiyyətlə,  ad  gününün  saxta 
şadyanalığı  onu  əsəbiləşdirərdi.  Zaur  bu  günün  tez  qur-tarıb  getməsini 
arzulayırdı. Amma bu gün səhərdən bəri bütün içini doldurmuş ilıq, xoş bir 
duyğu, elə bil  onun bütün insanlara münasibə-tini də mülayimləşdirmişdi: 
heç kəs onu əsəbiləşdirmirdi... 
 
Dəqiqəbaşı  əlini  cibinə  atır,  “Ronson”  alışqanım  çıxarıb  odlayırdı  və 
ona  elə  gəlirdi  ki,  onun  sevineinə,  fərəhinə hamı  şərikdir. Bu  alış-qam  bu 
gün işə Təhminənin qonşusu Mədinə gətirmişdi. Təhminənin dünən dediyi 
hədiyyəsiydi  bu  “Ronson” alışqanı, bir dəstə gül və üstündə təbrik sözləri 
yazılmış  kağız...  Zaur  elə  bil  qəribə  yuxu  içində  idi  və  ona  müraciətlə 
deyilən  sözləri  də  əməlli-başlı  eşitmirdi,  nəza-kətsiz  görünməmək  üçün 
arabir “bəli, əlbəttə”, yaxud “xeyr” deyirdi, amma özü də bilmirdi ki, “bəli-
xeyri” yerində deyir, ya yox. Tahirə-nin əri Cabbar da nə barədəsə onunla 
qızğın  söhbətə  girişmişdi.  Zaur  da  onu  dinləməyərək  hey  başını  yelləyir, 
“bəli, bəli, əlbəttə” deyirdi, amma özü də bilmirdi ki, nəylə razılaşır, nəyi 
belə qeydsiz-şərtsiz qə-bul edir... Arabir diqqətini toplayıb Cabbarın fikrini 
almaq,  nədon  da-nışdığım  təyin  elomək  istəyirdi.  Cabbar  yanında 
oturmuşdu, amma elə bil səsi hardansa, çox uzaqlardan gəlirdi: 
 
- Başa düşürom, atanızın işlədiyi institutda müdafio elomok yaxşı düşmoz, 
söz-söhbot ola bilor. Amma istosoz, mən danışaram, bizim institutda müdafio 
edorsiz. 
 
Zaur:  “boli,  boli,  olbotto”  deyirdi,  özü  də  bilmirdi  ki,  Cabbar  do-qiq 
surotdo  ona  no  toklif  edir.  Cabbarın  sosino  başqa  soslor  atası  Mocidin, 
anasının,  xalalarımn,  Murtuzun,  Alyanın,  Bohram  oıninin,  Tahironin, 
Rüxsaro  xanımın,  Şahinin  səslori  do  qarışırdı...  Birco  Fi-rongizin  sosi 
golmirdi...  Firongizin  yanaqları  qıpqırmızı  alışıb  yanırdı.  Zaur  fikirloşirdi 
ki,  doğrudan  da,  çox  gözol  qızdır  Firongiz  vo  clo  bil  onun  susub 
dinmomoyini qavrayır, sükutunu eşidirdi. Firongizin süku-tu yoqin ki, Zaur 
haqqında,  onunla  quracağı  golocok  xoşboxt  ailo  ho-yatı  haqqında 
tosovvürlorlo dolu idi ola bilmoz ki, biitün bu xoyalhı-rı Alya xanım yavaş-
yavaş,  altdan-altdan  qızına  tolqin  clomosin.  Sos-lor  bir-birino  qarışırdı, 
aırıma ayrı-ayrı  cümloloro diqqot etson, kiınin no damşdığmı toyin ctmok 
olardı. 
 
Əşi, monim ştabımda idi, olaltım idi, şunu götür, şunu qoy, indi bir 
gör no ağız bohom eloyib, küçodo görondo adam-zad tanımır. Murtuz 
deyirdi bunu... 

---