Seleksiyasi va navshunosligidan amaliy mashg

5-rasm . M eva ekinlari gulkurtaklarining rivojlanish fenofazalari.
1-g‘unch alarn in g paydo bo'lishi. 2 -g ‘un ch alam in g tarqalishi; 
3-g ‘u n ch a la m in g rang olishi. 4 -g ‘un ch alarn in g yum shashi; 
5-gullashning boshlanishi.
6-rasm . Gullarni bichish.
1-bichishgacha. 2-gulkosabarglari olib tashlangan; 
3-gultojibarglari egilgan. 4-chan g d o n lari olib 
tashlangan gul.
Chatishtirish uchun eng yaxshi rivojlangan navga xos sog‘lom 
o ‘simliklar tanlab olinadi. H ar bir o‘simlikda chatishtirish uchun
31

---

yaxshi rivojlangan gullar qoldiriladi, boshqalari yulib tashlanadi 
(daraxt ekinlarida novdadagi).
Ko‘pchilik o‘simliklarda gullar gulto‘plamlarda joylashgan bo‘ladi 
va har xil rivojlangan b o ia d i, bir vaqtda ochilmaydi, ulardan 
hosil bo ‘lgan u ru g iar ham bir xil sifatli bo‘lmaydi. Shuning uchun 
ham ulardan yuqori sifatli duragaylar olish uchun chatishtirish 
vaqtida barcha choralarni ko‘rish kerak. Ana shunday tadbirlardan 
biri tupgulni chatishtirishga tayyorlashdir. Meva ekinlarining tupgu- 
lida markaziy gul (yaxshi rivojlanadi) qoldirilib, keraksiz gullar 
qaychi yoki qisqich (pinset) yordamida olib tashlanadi.
So‘ngra gul o‘zidan changlanib qolmasligi uchun ona o‘simlikdagi 
gulning changdonlari terib olinadi. Changdonlarni yulish vaqtida 
urug‘chiga shikast yetkazmaslik choralarini ko‘rish kerak.
Novdadagi kerakli gullar bichib boiingach, unga darhol suvda 
ivimaydigan, yorug'likni yaxshi o ‘tkazadigan yupqa pergam ent 
qog‘ozlardan yasalgan xaltacha (izolyatorlar) kiygiziladi. Xaltacha- 
ga qalam bilan gul bichilgan kun va bu ishga mas’ul kishining 
familiyasi yozib 
q o ‘y i l a d i .
Bichilgan gullar voyaga yetgan, yaxshi rivojlangan sog‘lom ota 
o ‘simlikdan yig‘ib olingan changlar bilan changlatiladi.
C hanglar silkitish usuli bilan, changdonlarni yig‘ish usuli- 
da, b a ’zi o ‘simliklarda esa novda bilan kesib olinib, suvga solib 
q o ‘yish usullari bilan yig‘iladi (shisha idishlarda) va quruq, qu- 
yosh tegmaydigan sharoitda 18—22 ° S haroratda saqlanadi.
G ullar yetilgach, changlar ularga uchi kengaytirilgan ignalar, 
c h o ‘tkalar, yumshoq rezinalar orqali solinadi.
Changlatilgandan keyin izolyatorlar yana kiygizib qo‘yiladi va 
tushib ketmasligi uchun mis simlardan paxta qo‘yib, asta b o g ia b
qo‘yiladi.
Changlanish (urug‘lanish) bo ‘lgan yoki bo ‘lmaganligini b i­
lish uchun 3—6 kundan keyin qog‘oz xaltachaga ustidan gullar 
yonboshidan sekin barm oqlar bilan bosib ko‘riladi. Agar barm oq 
novdaga tegmasa changlanish o ‘tgan hisoblanadi. Aksincha bo ‘lsa, 
changlanish takrorlanadi.
Changlash turlari:
1. Erkin changlash.
2. Majburiy changlash.
3. Cheklangan erkin changlash.

---

Ikki jinsli gulli o ‘simliklarda (anor, anjir, yong‘oq) chatish- 
tirishlar bichishsiz amalga oshiriladi.
Hasharotlar yordamida changlanadigan o‘simliklarda umumiy izo- 
lyator ichiga hasharotlar qo‘yiladi, shamol yordamida changlanadigan 
o'simliklarda maxsus puflanadigan moslamalar qo‘yiladi.
Izolyatsiya usullari: