Səmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
271 embarqo qoydular. Süveyş kanalının bağlanması, Londonda və Liverpulda uzun sürən tətillər də Britaniya xarici ticarətinə mənfi təsir göstərdi. Belə bir şəraitdə Vilson hökuməti milli valyutanı devalvasiya etməyə məcbur oldu. 1967-ci ilin noyabr ayının 18-də funt-sterlinqin kursunun 14,3% aşağı salındığı elan edildi. Bu hadisə keçən il yarım ərzində «Sterlinq zonası»nın 25 ölkəsində valyuta böhranına səbəb oldu. Onu da qeyd edək ki, 1969-cu ildə Fransada da frankın kursunun aşağı salınması «frank zonası»na daxil olan 14 Afrika ölkəsində də milli valyutanın kursunun aşağı salınması ilə müşaiyyət olundu. 1971-ci ildə isə ABŞ inzibati idarəsi dolların qızılın rəsmi kursu ilə mübadiləsini müvəqqəti dayandığını elan etməyə məcbur oldu. «Üzən» valyuta kurs siyasəti yeridildi. Milli valyutaların məhvedici bazar dəyişməsi praktikası genişləndi. Valyuta kursuna sərt münasibət bəslənilən Britton-Vud maliyyə sistemi sonuna yaxınlaşmış oldu. Dünya maliyyə-valyuta bazarının kökündən təzələnməsi şəraitində Milli iqtisadi sistemin real potensialı həlledici rol oynamış oldu. Britaniya hökumət ekspertləri belə hesab edirdilər ki, valyuta kursunun aşağı düşməsi istehsalda canlamaya səbəb olacaq. Britaniya mallarının dəyərinin azadılması ixracın artmasına, ixracın ucuzlaşmasına çağırış hesab edilirdi. Eyni zamanda, inflyasiya siyasətinin müsbət potensialının reallaşdırılması Britaniya sənayesinin resurslarından tezliklə istifadə edilməsindən, onun rəqabət qabiliyyətinin yüksədilməsindən çox asılı idi. Bunun üçün isə Beynəlxalq valyuta fondunun (BVF) köməyinə ciddi ehtiyac var idi. BVF Britaniya hökumətinə bir sıra sabitləşdirici tədbirlər görmək üçün kredit təqdim etdi. Hökumət qeyri-istehsal sahələrinə büdcə xərclərini ixtisar etməyə məcbur oldu. Bununla bərabər, hökumət 1968-ci ildə tibbi reseptlərə vergi təyin etdi, rabitə xidmətinə görə vergiləri artırdı, yaşayış evlərinin tikintisi üzrə planı ixtisar etdi, məktəblərdə pulsuz süd verilməsi təxirə salındı. 1969-cu ilin büdcə çərçivəsində benzin, siqaret, sürücülük hüququ, işədüzəltmə korporasiyalarına qoyulan vergilər artırıldı. Vergilərin artırılması istehsala münasibətdə stimullaşdırıcı amil kimi hesab edildi. Elmtutumlu sahələrin inkişafı üçün hökumət kral mükafatı sistemini genişləndirdi. İşçilərin ixtisaslaşmasını yüksəltmək və menecerliyin yeni formalarını yaratmaq üçün 272 kadrların hazırlığı üzrə şuralar təsis edildi. Yol nəqliyyatı, mehmanxana xidməti, mülki aviasiya, benzindoldurma biznesi sahələrində belə şuralar daha tez fəaliyyətə başladılar. Hökumət gəlirə görə nisbətən aşağı vergini saxladı. Hökumətin maliyyə və siyasi dəstəyi ilk növbədə iri Britaniya kompaniyaları oldu ki, o,dünya bazarında rəqabət qabiliyyətini qoruyub saxlaya bilsin. Milliləşdirilmiş müəssisələrə dövlət kapital qoyuluşunu genişləndirdi. 1967-ci ildə dövlət iri metallurgiya inhisarı olan «Britiş Still Korporeyşn»ın əsasını qoydu. Bu inhisar bütün poladtökmə sənayesinin milliləşdirilməsini həyata keçirməli idi. Hökumət gələcəkdə bank və sənaye kapitalının müəyyən hissəsinin də mərkəzləşdirilməsini müdafiə etməyi nəzərdə tuturdu. 1969-cu ildə Qərbi Avropada fəaliyyət göstərən 20 iri xüsusi kompaniyanın 8-i Britaniyaya məxsus idi. Görülən tədbirlər müəyyən müsbət nəticələr verdi. Belə ki, 1970-1971-ci illərdə Britaniya büdcəsi uzun illərdən bəri ilk dəfə olaraq müsbət saldoya malik oldu. 1968-ci ildə hətta baş nazir ölkədə iqtisadi möcüzə baş verəcəyi haqqında pafosla danışdı. Lakin bu həddindən artıq şişirdilmiş bir proqnoz idi. Böyük Britaniya əvvəlki kimi yenə də qabaqcıl Qərb ölkələrindən daxili məhsul istehsalının illik artımına görə geridə qalırdı. Dünya sənaye məhsulu istehsalında onun payı azalmışdı. Daha mühümü Vilson hökumətinin sərt iqtisadi siyasəti nəticəsində ölkədə sosial narazılığın artması idi. Həm də leyboristlərin adi elektoratı, yəni muzdlu fəhlələr və qulluqçular xüsusilə narazı idilər. Əgər 1963-cü ildə ölkədə 593 min nəfər tətil etmişdirsə, 1966-cı ildə onların sayı 2398 min, 1969-cu ildə isə 1666 min idi. Mənfi ictimai rəyi aradan qaldırmaq, sosial problemləri həll etmək üçün hökumət bir sıra tədbirlər gördü. 1965-ci ildə «İrqi mənsubiyyət haqqında Akt» qəbul edildi. İstənilən irqə aid olan şəxslərə kommunal xidmət və nəqliyyat sahəsində işə girməyə icazə verildi. İrqi ayrı-seçkilik haqqında şikaytlərə baxmaq üçün irqi mənsubiyyət üzrə şura təsis edildi. 1968-ci ildə mühacirlər haqqındakı qanunvericilikdə işəgötürmə və mənzil almada ayrı- seçkiliyin ləğv edilməsi ilə əlaqədar dəyişiklik edildi. Hökumət qadınların emansipasiyası prosesini sürətləndirdi. 60-cı illərin sonunda boşanmaq haqqında Aktın qüvvəyə minməsi ilə əsasda boşanmaların sayı kəskin surətdə artdı. 1967-ci ildə ailələrin 273 planlaşdırılmasına dövlət xidməti işə başladı. O, əsasən mərkəzləşmə təbliğatı ilə məşğul olurdu. Abort haqqında qəbul edilən Akta əsasən hamilə qadının sağlamlığı və doğulacaq uşağın irsi xəstəliklərlə doğulmaması üçün klinikalar məsuliyyət daşıyırdı. 1967-ci ildə isə homoseksual münasibətləri leqallaşdıran qanun qəbul edildi. 1969-cu ildə hökumət xalq nümayəndəliyi haqqında Billi parlamentdə keçirməyə müvəffəq oldu. Seçki senzi 18 yaşa qədər aşağı salındı. Bu tədbir leyboristlər hökumətinin gənclər siyasəti sahəsində proqramının əsas tərkib hissələrindən biri idi. Hökumət həmçinin təhsil sisteminin modernizasiyası sahəsində də bir sıra tədbirlər gördü. Dövlət məktəbləri «ümumtəhsil» məktəbləri kimi yenidən təşkil edildi. Təhsil xidmətinin xüsusi bölməsi müəyyən dərəcədə dövlət yardımını itirmiş oldu. 1969-cu ildə Böyük Britaniya tarixində ilk dəfə olaraq narkotik maddələrdən istifadə əleyhinə qanun qəbul edildi. Vilson hökumətinin qarşılaşdığı bir çox sosial problemlər 60-cı illərin sonunda təkcə Britaniya cəmiyyəti üçün deyil, bir çox Qərb ölkələrində də xarakterik hal idi. Bu dövr Qərb ölkələrində tələbə və anti-müharibə hərəkatının radikallaşması, nəsillər arasında ixtilafların kəskinləşməsi, alternativ gənc mədəniyyətlərin meydana çıxması, milli və irqi məsələlərin mürəkkəbləşməsi, seksual inqilab və feminizmin yüksəkliyi ilə daha çox yadda qalırdı. Böyük Britaniyada 60-cı illərin sonunda sosial-psixoloji şəraitin kəskinləşməsinin simvolu Olsterdəki dini-siyasi konflikt oldu. 1919-1921-ci illərin böhranından sonra İrlandiya respublikasının yaranması qərarlaşdı. İrlandiyanın şimalındakı altı qraflıq isə (Olster) muxtariyyət hüququ ilə Birləşmiş Krallığın tərkibində qaldı. Olster ətrafındakı şərait uzun müddət sabit qaldı. İrlandiya respublikasının 1937-ci ildə konstitusiyasının qəbul edilməsi və orada vahid birləşmiş irland dövlətinin yaradılması haqqında maddənin daxil edilməsi, İrlandiyanın 1949-cu ildə Birliyin tərkibindən çıxması Londonla Dublin arasında dioloqlarda gərginlik yaranmasına səbəb oldu. 1969-cu ilə qədər Şimali İrlandiyanın region hökumətinin tərkibi əsasən ancaq protestantlardan təşkil edilmişdi. 1967-ci ildə Şimali İrlandiyada katolik hərəkatın liderləri vətəndaşlıq hüquqları uğrunda mübarizə assosiasiyasını təşkil etdilər. Bu təşkilat katoliklər və protestantlar üçün eyni hüquq bərabərliyini tələb edirdilər. Şimali İrlandiya Daxili işlər Nazirliyinin qadağan 274 etməsinə baxmayaraq 1968-ci ildə Assosiasiya katolik əhalinin müdafiəsi ilə əlaqədar çoxlu mitinqlər təşkil etməyə başladı. Bu Şimali İrlandiya hökumətinin böhran keçirdiyini xəbər verirdi. Hökumətin tərkibində daha radikal protestant qruplaşmalarının nümayəndələrinin mövqeyi gücləndi. 1895-ci ildə təşkil edilmiş «Oranjistlər ordusu» bərpa edildi. Olsterdəki protestantların rəhbərlik etdikləri krallığın polisi və xüsusi «Bi-speşialz» antiterror bölmələri tədricən dini münaqişələr zəminin də ayrı-seçkilik silahına çevrildilər. Buna cavab olaraq ekstremist katolik qrupların da hərəkatı fəallaşdı. Siyasi arenaya yenidən İrlandiya Azadlıq Ordusu (İRA) çıxdı. Onun radikal hissəsi («İRO-nun müvəqqəti qanadı») mübarizəsinin terrorçu metodunu seçdi. Dini zəmində toqquşmalar 1968-ci ildə Apoqe şəhərində baş verdi ki, buna da səbəb Londonderridə baş verən hadisələr idi. 1969- cu ilin avqustun 3-də ekstremist – protestantlar Londonderridə olduğu kimi, Belfastda da silahlı intizamsızlıqlar törətdilər. Buna cavab olaraq, London hökuməti Şimali İrlandiyaya 1969-cu ilin avqustunda nizami qoşun hissələri yeritdı. Yerli polis tərksilah edildi, onun yerində Olsterin müdafiəsi polku təşkil edildi. Hüquq-mühafizə orqanı vəzifəsini yerinə yetirməyə başladı. Lakin toqquşmaların qarşısı tam alına bilmədi. Şimali İrlandiya vətəndaş müharibəsi həddinə çatdı. Seçicilərin etibarını qazanmaq üçün 1970-ci ilin iyunun 18- də Vilson hökuməti yeni parlament seçkiləri keçirdi. Partiya təbliğatı əvvəlki qətiyyət və praqmatikliyini itirdi. Leyborist rəhbərliyinin ləngliyi ictimai rəyin xoşagələn nəticəsinə ümidlə müəyyən edilirdi. Lakin gözlənilmədən elektroratın seçimi əksinə oldu. Mühafizəkarlar 46,4 % səs aldılar. Leyboristlər isə 42,9% səs yığdılar. Mühafizəkarlar partiyası İcma palatasında 43 əlavə mandat əldə etdi. Palatada 330 yer ona məxsus oldu. Leyboristlər 287 mandat, liberallar – 6 mandat aldılar. Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|