Səmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
147 Körfəz müharibədəsindən sonra Misir ABŞ-dan və onun formalaşdırmış olduğu beynəlxalq maliyyə qurumlarından hər il 4 milyard dollar həcmində maliyyə yardımı alır. Səudiyyə Krallığının hakimiyyəti belə uzun müddət əlində saxlamasının başlıca səbəblərindən biri Vaşinqtonun bu sülalə ilə münasibətlərində müəyyən etdiyi və qoruduğu dövlət və milli maraqlarıdır. ABŞ-la münasibətlərini strateji tərəfdaşlıq səviyyəsində quran Səudiyyə Ərəbistanı ilk növbədə regionun ən iri neft istehsal və ixrac edən, eləcə də enerji ehtiyatlarına malik dövlət kimi ABŞ üçün mühüm əhəmiyyət kəsb etməkdədir. Təkcə onu demək kifayətdir ki, XX əsrin 90-cı illəri ərzində ABŞ neft idxalının 25-32 %-ni Səudiyyə Ərəbistanı nefti təşkil etmişdir. Səudiyyə Ərəbistanında 60-dan çox neft yatağını kəşf edən ARAMKO neft şorkəti 300 milyard barrel həcmində neft, 180 trilyon kub metr isə qaz ehtiyatına malikdir. 1990-cı ildə bu şirkətdə 2600 amerikalı, 1700 nəfər isə ingilis mütəxəssisi çalışırdı. ABŞ – Səudiyyə Ərəbistanı münasibətlərinin dinamikasını izlədikdə iki ölkə arasında münasibətlərin kifayət qədər yüksək səviyyədə olduğunu söyləməyə əsas yaranır. Belə ki, 1990-cı ildə İraqın Küveyti işğal etməsi ilə bağlı ABŞ-ın bütün tələb və tədbirlərini Səudiyyə Ərəbistanı dəstəkləmiş və strateji müttəfiq kimi mövqe nümayiş etdirmişdir. Bununla yanaşı ABŞ – Səudiyyə Ərəbistanı münasibətlərində ticarət və kommersiya əlaqələri də əsas diqqət mərkəzində olan məsələlərdən biridir. 90-cı ıillərin əvvəllərində, xüsusilə də 1993 – 1994-cü illərdə Səudiyyə Ərəbistanı təkcə regional məsələlərə deyil, həm də beynəlxalq miqyasda davam edən münaqişələrə qəti şəkildə reaksiya vermişdir. Səudiyyə Ərəbistanının regionda fəaliyyət göstərən terrorçu qruplaşmaları maliyyələşdirməsinə dair Ağ Ev ilə rəsmi Ər – Riyad arasında fikir ziddiyətləri mövcuddur. İsrail rəsmiləri iddia edir ki, “Həməs” terror təşkilatının büdcəsinin 50%-ni - bu 10 milyon dollar – hər il Səudiyyə Ərəbistanı tərəfindən ödənilən maliyyə vəsaiti təşkil edir. Ər – Riyadın Ağ Evə qarşı irəli sürdüyü ittihamlar sırasında ABŞ-dan İsrailə ən müasir silah və texnikanın göndərilməsi də iki ölkə arasında mübahisə obyekti olaraq qalmaqdadır. Əslində ABŞ-ın 148 Səudiyyə Ərəbistanına ən müasir texnika satışına qarşı İsrail hökumətinin də etiraz etməsi, rəsmi Vaşinqtonu dilemma qarşısında qoysa da, bu amil faktiki olaraq ABŞ-a regiona münasibətdə, xüsusilə də bu məsələdə ikili standart siyasətindən çıxış etməyə əlverişli şərait yaradır. ABŞ, Corc Buşun (kiçik) prezidentliyi dövründə (2000-2008 - ci illər) ABŞ konstitusiyasına əsasən Bill Klinton 2000-ci il prezident seçkilərində iştirak etmədi. Demokratlar partiyasından olan Albert Qor respublikaçı Corc Buşdan 542 min çox səs toplasa da, lakin seçki kollegiyası respublikaçıların xeyrinə məsələni həll etdi. Səslər hesab- lanarkən ABŞ seçki sisteminin xüsusiyyətləri nəzərə alınmalı oldu. Qoru 20 ştat və Kolumbiya federal dairəsi, Buşu isə 30 ştat müdafiə edirdi. Əhalisi yarım milyondan çox olan şəhərlərin 1/3-i A.Qoru, 60%-isə Buşu müdafiə edirdi. A.Qor ölkənin sahilətrafı, C.Buş isə daxili əyalətlərində qələbə çalmışdı. Həmçinin respublikaçılar demokratlar üçün əhəmiyyət kəsb edəcək bülletenlərin yenidən hesablanmasına imkan vermədi və Florida məhkəməsi Buşu qalib hesab etdi. Nəticədə ABŞ Ali məhkəməsi ölkənin 43-cü prezidentinin Corc Buş (kiçik) olması haqqında qərar qəbul etdi. Corc Buş hakimiyyətə gəldikdən sonra respublikaçıların siyasətini davam edirməyə başladı. 2001-ci ildə konqresin qəbul etdiyi yeni vergi islahatı haqqında qanunda vergilərin 10 il ərzində 1,35 trilyon ixtisar edilməsi nəzərdə tutulurdu. Kiçik Corc Buşun dövründə əmək məhsuldarlığı 4 il ərzində 2.5 dəfə artdı. Amerika xalqının həyat səviyyəsi yüksəlməkdə davam etdi. O, 2004-cü ildə yenidən prezident kürsüsünü tutdu. Ölkədə indi də keçmişdə olduğu kimi Şimal-Şərq (Nyu-York) və Orta-Qərb (Çikaqo) maliyyə kapitalı qruplaşmaları nüfuzlu mövqe tuturlar. Bununla bərabər Texas və Kaliforniya maliyyə qruplarının da xüsusi çəkisi artır. XXI əsrin ilk illərində ABŞ-da 15 min bank fəaliyyət göstərirdi. 100 başlıca korporasiyanın payına bütün istehsalın 1/3-i, sənaye aktivliyin isə 1/2-i düşür. Bütün bank əməliyyatlarının 1/3-i onların əlindədir. Hazırda ABŞ dünyanın əsas güc mərkəzlərindən biridir. Dünya ticarətində, demək olar ki, 149 generator rolunu oynayır. Müasir silahların yarıdan çoxu onun paıyna düşür. Dünyada yeganə və güclü hərbi və siyasi təşkilat olan NATO- da rəhbər rol oynayır. ABŞ ETİ-nin bütün nailiyyətlərini özündə cəmləşdirən inkişaf etmiş sənaye və kənd təsərrüfatına malikdir. O, dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin təşkil etdiyi «Səkkizlər qrupunun» üzvüdür. 2005-ci ildə ABŞ-ın ümummilli məhsulu 12,9 trilyon dollar olmuşdur. Güclü potensiala malik olması XXI əsrin əvvəllərində ABŞ iqtisadiyyatının səciyyəvi cəhəti idi. C.Buş xarici siyasətdə yenidən Yaxın və Orta Şərq ölkələrinə müdaxiləni əsas götürdü. 2001-ci ilin sentyabrın 11-də Nyu-Yorkda baş vermiş terror aktından sonra elə həmin ilin sonunda ABŞ Əfqanıstana müdaxilə etdi. Əfqanıstanda taliban rejimi devirdi. 2003- cü ilin martın 21-də İraqın bakteroloji silahlara sahib olduğunu bəhanə edərək İraqa hücum təşkil etdi. Səddam Hüseyn rejimi devrilsə də, İraqda sakitlik yaranmadı. 2001-ci il 11 sentyabr hadisələrindən sonra hərbi büdcə 393 milyard dollara çatdırıldı. ABŞ-ın 2002-ci ilin may ayında Rusiya Federasiyası ilə strateji silahların məhdudlaşdırılması haqqında bağladığı müqaviləyə əsasən tərəflərdən hər biri ancaq 1700-2000 həcmində nüvə başlığı saxlaya bilərdi. Buş hökumətinin xarici siyasətinin sərtləşdiyini göstərən əlamətlərdən biri 2002-ci ilin iyun ayında onun raketdən müdafiə sistemlərinin məhdudlaşdırılması haqqında müqavilədən imtina etdiyini bildirməsi idi. 2006-cı ilin noyabrın 7-də keçirilən parlament seçkilərində demokratlar partiyası qələbə çaldı. Bu qələbə ilk növbədə İraq amili, Cənubda baş verən qasırğa zamanı ayrılmış pulun xeyli hissəsinin mənimsənilməsi, ölkədəki korrupsiya, yeni terror qorxusu, bir sözlə, Buşun siyasətindən narazılıq ilə əlaqədar idi. 2008-ci ilin noyabrın 4-də keçirilən prezident seçkilərində demokratların namizədi Barak Obama respublikaçıların namizədi Con Makkeynə qalib gəldi. O, ABŞ-ın 44-cü prezidenti oldu. 2008-ci ilin ikinci yarısında ABŞ-ı yeni maliyyə böhranı bürüdü. Bunun səbəbi bankların kreditlər verməsi və nəticədə iflasa uğraması idi. Tezliklə bu böhran dünya maliyyə və iqtisadi böhranına çevrildi. Dünya bazarında neftin qiyməti sürətlə aşağı düşdü. Barak Obama prezident kürsüsünə əyləşərkən büdcə kəsiri 1.3 trilyon dollar idi. Barak Obama 2009-cu ilin fevralın 11-də “İqtisadiyyata yardım 150 planını” senata təqdim etdi. Planda yüksək gəlirdən vergiləri artırmaq, İraqdakı hərbi xərcləri azaltmaq, 4 milyon iş yeri açmaq nəzərdə tutulurdu. ABŞ – AZƏRBAYCAN MÜNASİBƏTLƏRİ Azərbaycanın düçar olduğu çoxsaylı problemlərin müvəffəqiyyətli həlli planetin güc mərkəzi olan dövlətləri ilə qura biləcəyi əlaqələrin keyfiyyət göstəricisindən xeyli asılıdır. Bu baxımdan, ABŞ öz potensialı ilə Azərbaycanın milli dövlətçilik maraqları dairəsinə daxildir. Hər şeydən əvvəl, ABŞ dünyanın yeganə fövqəl dövləti olub, planetin nəhəng siyasi güc mərkəzidir. Birləşmiş Ştatlar dünyada mövcud olan təqribən 4 mindən çox beynəlxalq və məhəlli təşkilatın ya yaradıcısı, ya da ən əsas maliyyələşdiricisidir. Şübhəsiz, belə geniş təmsilçilik imkanları olan ABŞ-ın dünyanın hər hansı bir nöqtəsində baş verəcək hadisə və ya münaqişəyə dərhal və qədərincə təsir etmək, prosesləri planlaşdırıcı məcraya salmaq qətiyyəti kifayət qədərdir. ABŞ dünyanın ən böyük iqtisadi güc mərkəzidir. Statistik rəqəmlərin aşağıdakı kiçik siyahısı da bunu təsdiqləyir: Onun bütün müəssisələri 100% gücü ilə işləyir. 1991-ci ildə ABŞ iqtisadiyyatına kapital qoyuluşu 407,6 mlrd dollar olmuşdur. 1995-ci ildə ölkənin ixracı 685 mlrd dollar, idxalı isə 746 mlrd dollar olmuşdur. Bugün inkişafda olan dünya dövlətləri ABŞ ixracının təqribən 40%-ni alır. ABŞ, həmçinin, dünyanın hərbi güc mərkəzidir. Dövrümüzün ən böyük hərbi təşkilatı olan NATO-nun yaradılmasının və genişləndirilməsinin ilhamçısı məhz ABŞ olmuşdur. Yeni dövrün siyasi reallıqlarına uyğun olaraq Pentaqonun müdafiə büdcəsi 35 % və hərbi qüvvələrin strukturu 33 % ixtisar edilsə də, əvəzində silahlı qüvvələrin modernləşdirilməsinə xeyli vəsait ayrılmışdır. Azərbaycan isə zəngin təbii ehtiyatları, bölgənin ən iri, varlı və perspektiv inkişaf imkanları olan dövləti kimi ABŞ-ın diqqət Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|