Azərbaycan oğulları mənim intiqamımı alacaqlar. Azadlıq ağacı şəhidlərin qanı ilə
suvarıldıqca daha çox bar verəcəkdir.
Meşkin şəhər
FƏDAİ BAŞÇISI ŞEYX POLAD ƏHMƏDİNİN (1886-
1946) dar ağacı altında son sözləri: - Mən qocalmışam,
bu gün də ölməsəm, sabah
öləcəyəm. Lakin mən mübarizə yolunda, azadlıq uğrunda öldüyümə görə iftixar
edirəm.
Şahın əmrilə iyirmi altı nəfər azərbaycanlı zabitlə birlikdə Təbrizdə
güllələnən polkovnik
CƏFƏR SULTANİ azad (1917-1947):
- Mən biganələr nümayəndəsi olan Şah əlindən aldığım dərəcəni atıb,
qəhrəman Azərbaycan xalqının azad əli ilə yaradılmış xalq qoşunlarının şərəfli
dərəcəsini qəbul etməklə şadam! Mən yenə də var qüvvəmi Azərbaycanın azadlığı
uğrunda sərf edəcəyəm.
Hadisələrin iştirakçısı
FƏDAİ ABBAS CƏFƏRİNİN “Azərbaycan,
xalqımızın mübarizəsinin ön səngəridir” məqaləsindən:
“Şaxta kəsirdi, qar yağırdı, canilər isə Azərbaycanın qəhrəman oğullarının
cənazələrini küçələrin daşları və xiyabanın asfaltı üzərində sürüyürdülər.
Qarətgirlər zərrəcə utanmadan elm və sənət ocaqlarına da hüçum etdilər. Əyalət
Əncuməninin kitabxanası, filarmoniya və dövlət teatrı qarət edildi”.
* * *
Vəziyyətin ağırlığından bir çox fədailər kimi general Cəfər Kavian da bu tay
Azərbaycanına pənah gətirdi. Ömrünün axırınadək - 1975-ci ilədək o taylı Vətənin
həsrətilə yaşadı.
Generalın üç oğlu və üç qızı Bakıda yaşayır. Maqsud Cəfər oğlu atasının o
tay Azərbaycanımızdan çox çətinliklə gətirdiyi tarixi əhəmiyyətə malik
sənəd və
şəkilləri ən əziz, ən müqəddəs yadigar kimi hifz edib saxlayır. Bunların arasında
xalqımızın mətin oğlu Seyid Cəfər Pişəvərinin general Cəfər Kaviana yazdığı
məktublar, sənədlər, əmr və nizamnamələrin surəti, Səttarxanla babası
Məhəmmədəlinin birgə çəkilmiş nadir fotoşəkli var.
1944-cü il iyunun on birində Seyid Cəfər Pişəvəri yazırdı:
“Kavian həzrətləri! Ümid edirəm ki, özünüz, uşaqlar və bütün dostlar hamı
səlamətdir. İşlərimin çoxluğundan əlim gəlmədi bundan tez sizə məktub yazım.
Özün də bilirsən ki, məktub yazmaqda əvvəldən bir az tənbələm. Amma əməldə
dostlarımı heç vaxt unutmamışam. İstəyirdim ağayi Çavuşiyə də məktub yazım,
ünvanını mənim üçün yazın. Bütün dostlara mənim
tərəfimdən salam söyləməyə
sizə icazə verirəm və deyərsiniz ki, Pişəvəri məktubunda sizə rəsmən xüsusi salam
göndərir. Göndərdiyin yataq dəsti çatdı. Çox sağ ol. İşlərim haqqında ola bilsin ki,
“Acir” qəzetində oxuyubsunuz. Məclisdəki nitqim “Ajir” də ixtisarla çap olunub.
Verin dostların hamısı oxusun. Əgər Zəfiri bacara bilsə, ayrılıqda
onu çap edib,
pulsuz xalqa çatdırsa yaxşı olar. Pulum olmadığından bu mövzunun üstündən
keçirəm. Ola bilsin ki, Biriya və Padeqan bacara bilsinlər, onu karigərlərin
məcələsində oxusunlar. Əlbəttə, başqa qəzetlər
də müxtəsər olsa da bu haqda
yazmışlar. Biz “Ajir” də bir az müfəssəl yazdıq. Nəqdən biz məsləhət görmüşük ki,
Azadlıq fraksiyonunda olaq. Tudə partiyası üzvlərinin bir qədər xoşları gəlmədi.
Ancaq çarə yox idi. Təbrizin bütün nümayəndələri Müctəhididən başqa hamımız
bir fraksiyondayıq. Ümidim var ki, bacara biləm qeyrətli Təbriz camaatının
arzusunu yerinə yetirəm. Sərtibzadə də Azadlıq fraksiyonundadır. Rəsmi şəkildə
Salam-əleykimiz var. Bir-birimizin əleyhinə olmasaq da, yaxın da deyilik. Oranın
vəziyyətindən məni xəbərsiz qoyma. Sizə qurban Mircəfər”.
General Cəfər Məmmədzadə Kavianın ölümündən bir ay sonra Hizbi-Tudeyi
İranın Azərbaycan Demokrat Partiyasının orqanı “Azərbaycan” qəzeti 1975-ci il,
iyirmi səkkiz fevral sayında şəkli ilə birlikdə onun haqqında nekroloq vermişdi.
Azərbaycan oğlunun azadlıq yolunda çəkdiyi əziyyətlər qəzetdəki bu yazıda da öz
əksini tapıb:
“Cəfər Kavian gənc yaşlarından ölkənin əsarətdə olmasını və xalqın
məşəqqətli həyatını müşahidə etmiş, minlərlə gözüaçıq
Azərbaycan oğlu kimi
mübarizəyə qoşulmuşdur. O, Azərbaycan Demokrat firqəsinin müəssisələrindən
biri idi. Xalq nehzətinə və azadlıq yolunda fəaliyyətini nəzərə alaraq, Azərbaycan
Milli Məclisi, milli hökuməti Kaviana generallıq dərəcəsi verərək onu xalq
qoşunları vəziri təyin etmişdir. “21 Azər” nehzətinin
nailiyyətlərini qoruyub
saxlamaq uğrunda geniş mübarizədə Cəfər Kavianın da böyük xidmətləri vardır.
Azərbaycanda milli demokrat hərəkat qan dəryasında boğulduğu zaman
minlərlə demokrat və fədai kimi Cəfər Kavian mühacirət etməyə məcbur olub.
Lakin mühacirət illərində də Kavianın bütün fikri Vətənin və xalqın həyatı ilə bağlı
olmuşdur. O, xalqın qalib gələcəyinə, azad, xoşbəxt İranın yaranacağına dərin
inam bəsləyirdi. Bu yolda bu inamla mübarizə aparırdı. Kavianın ölümü ilə azadlıq
nehzəti və İran zəhmətkeşləri sabiqədal yoldaşlarımızdan birini itirdi”.
Generalın şəxsi sənədləri arasından dörd bəndlik şer yazılmış bir vərəq də
çıxdı. Şerin müəllifi onun mübarizə yoldaşı şair Məhəmməd Biriyadır. Müəllif
“Yadigar” adlı şerinin ithaf yerində öz dəst-xətti ilə belə yazmışdır:
“Məhəmməd
Biriyadan öz tarixi dostu, milli qoşunların şanlı vəziri Ağayi
Cəfər Kaviana yadigar. Bakı, 19 oktyabr, 1969-cu il”.
Xalqımın uğrunda illərdən bəri,
Döyüşdən, vuruşdan dönmədin geri.
Vətən iftixarı, elin əsgəri,
Ürəkli, hünərli rəşid Kavian.
Çoxdur siyasətin mərdi, məciri,
General içində yoxdur naziri.
Milli qoşunların şanlı vəziri,
Əqilli, elmli, qoca Kavian,
Çox əllərdən əli uca Kavian.
Ana yurdumuzun iftixarısan,
Şərəfi, şöhrəti, etibarısan.
Milli hökumətin yadigarısan,
Düşmənə verməyən aman Kavian,
Bizi ayırmasın zaman, Kavian.