Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və

Elm i-texniki  tərəqqi  respublikam ızın  sosial-iqtisadi  və  mədəni 

həyatm da  əsaslı  dəyişmələr dilimizin  leksik  sisteminin  kəmiyyət  və 

keyfıyyətcə  zənginləşməsinə  səbəb  oldu.  Elm,  təhsil və  mədəniyyə- 

tin  m üxtəlif  sahələrinin  elmi  term inologiyasını  toplu  şəkildə  əks 

edən  term inoloji  lüğətlər  çap  edilmişdir.  A rtıq  70-80-ci  illərdə  tər- 

cümə,  term inoloji,  semantık,  onom astik,  orfoqrafık,  frazeoloji, 

dialektoloji,  izahlı,  ensiklopedik  və  s.  lüğətlərimiz  vardır.  Lakin 

b u n lar m üasir  elmi-texniki tərəqqi,  cəmiyyətimizin indiki  sosial-si- 

yasi,  sosial-iqtisadi  inkişafı  baxım ından  yanaşsaq,  m üasir  oxucu- 

ların,  tədqiqatçıların,  lüğətçiliklə  m ara q lan an lan n   ehtiyacım  ödə- 

m ir [1 3 0 ,117].

A zərbaycan  lüğətçiliyində m ükəm m əl  «A zərbaycanca-rusca  lü- 

ğət»,  orfoqrafıya,  orfoepiya,  onom astik,  term inoloji  lüğətlər,  təd- 

ris,  görkəm li yazıçıların əsərlərinin lüğəti yoxdur.

2.2. 

Sahə,  mövzu  soraq-məlumat  nəşrlərinin  yaranrnasj,  qurulu- 

şu,  tərtibi  və inkişafı  xüsusiyyətləri.  Ayrı-ayrı  elm  və  texnika  sahə- 

lərinin  inkişafı  sahə  və mövzu  xarakterli  soraq-m əlum at  k itab lan - 

na  tələbatı  zəruri  edir.  Məsələn,  1920-1930-cu  illərdə  respublika- 

m ızda  neft  elmi  və  texnikasım n  inkişafı  bu  sahə  üzrə m ütəxəssisb- 

rin  inform asiya  tələbatı,  ixtisas və peşələrin öyrənilməsinə diqqətin 

artm ası  sahə  üzrə  soraq-m əlum at  nəşrlərinin  buraxılm asında  həl- 

ledici  rol  oynamışdır.  Bu  dövrdo  istehsalat və məişət  xarakterli  so- 

raq-m əlum at  kitabları  yaranır  və  nəşr  edilir.  Bunlar  soraq-molu- 

m at  nəşrlərinin  bir qrupunu  təşkil  edir.  Məsələn, 

«CnyTHHK 

necjrre- 

p aöornH K a:  cnpaBOH H aa  K n n ra  

/yıa 

J ih h  

rexHHHecKoro 

n e p c o H a jıa  

n e (f)T H H b ix  

np0Mbicji0R»  (1925), 

«K parK H H  

c n p a B O H H H K  

T p y jıo B o r o  

K y cT ap a»  

(1925) və s.  [8,  9].

Bu  dövrdə  digor  sahələr  və  m övzular  üzro  də  soraq-m əlum at 

nəşrləri  buraxılmışdır.  Mosolən,  «K om m una  təsərrüfatına  aid  mə- 

lum at  kitabı»  (1927),  «İnşaat  işçisinin  m əlum at  kitabçası  (omək 

müdafiəsi,  tohlükosizlik  texnıkası,  peşə  hifzüssəhhəsi  haqqında)»

(1932),  «K olxozçunun  baytarlıqdan  soraq  kitabçası»  (1936),  «Ve- 

losipedçinin  m əlum at  kitabçası»  (1937),  «Sudan xilas etmə.  Üzücü- 

xilasedici  üçün  m əlumat  kitabı»  (1939),  Avdeyev  M.  «Göygöl  vo 

onun ətrafı;  səyahətçilor üçün yol göstoricisi» (1940)  və s.

1930-cu  illərdə  neft  sahəsi  dah  çox  inkişaf etdiyinə  görə  sahəvi 

və  m övzu  xarakterli  soraq-m olum at  kitabları  bu  saho  üzrə  daha 

çox  nəşr  edilmişdir.  M əsələn,  «r)KC(ijıya-ranHoiHiuH  cnpaBOMiınK»

(1933), 

«CnpaBOHHHK  n o   ecTccTBeHHOM y  r a

3y »  

(1934),  B.A.Kynpen-

90

k o b   «1 Ip eA ejib iib ie  H a rp y iK n   a n a   n ep e/iB H /ib H b ix   noAeJiHHxoB  n p n  

p a ö o T a x  

no 

Ə K crrjıy arau n H  

ııec[n«H bix 

cKBa>KMH 

(cnpaBOHHHK)» 

(1934), 

/^.CjiaBHHCKH  «PeKTHCj)HKanHOHHbie 

Ka/maHHOBbie 

KOJlOHHbl 

T py ö n aT b ix   ycTaHOBOK  (cnpaBOHHHK)» 

(1933), 

II.M.AöyroB 

«Cnpa- 

b o h h h k  

no 

6yp0B 0M y  oĞopyaoBaHHio 

h

  HHCTpyMeHTy» 

(1935) və s.

Göründüyü kim i,  neft  və qaz  sahəsi üzrə  buraxılm ış  soraq-mə- 

lumat  kitabları  əsasən  rus  dilində  olm uşdur.  Ümumiyyətlə,  1920-

1940-cı  illərdə  texnika  və  sənaye  sahələrində  çalışan  alimlərin,  mü- 

təxəssislərin  əksəriyyətini  ruslar  təşkil  edirdi.  Bu  da  texniki  kitab 

nəşrində,  o  cümlədən soraq-m əlum at nəşrlərinin yaradılm ası,  tərti- 

bi, tərcüməsi və nəşrində özünü göstərirdi.  Bu da  1930-1940-cı  illər- 

də  respublikam ızda  kitab  nəşrində,  o  cüm lədən  soraq-m əlum at 

ııəşrlərinin  hazırlanm ası,  redaktəsi  və  nəşrm dəki  xarakterik  xüsu- 

siyyətlərdən  biri  hesab  edilir.  Bu  illərdə  çap  ediləıı  soraq-m əlum at 

kitablarınm   tirajı  (hor  birinin)  ən  azı  1000-1500,  2000  nüsxə,  ən 

çoxu isə 20000 nüsxə olmuşdur.

1930-cu  illərdə  bu  kitablar  əsasən  Azərnoşr,  Azorneftnoşr  tərə- 

findən çap edilmişdir.

1920-1940-cı  illərdə  respublikam ızda  buraxılan  saho,  mövzu 

xarakterli soraq-m əlum at  kitabları bütün elm  və  texnika sahəlorini 

əhatə  etmomişdir.  Sahə  ensiklopediyaları  və  ensiklopedik  lüğətlər 

buraxılm am ışdır.  A m m a  çapdan  buraxılan  noşrlər  respublikam ız- 

d a  soraq-m olum at  noşrlərinin  yaranm ası  və  form alaşm asını  göstə- 

rirdi.

Təkcə belo  bir faktı qeyd etmək  kifayətdir  ki,  yalnız  1930-cu  ıl- 

də 96 adda  193350  nüsxo elmi,  106  adda  1042500 nüsxo  todrıs,  140 

adda  391300  nüsxə  praktiki  rohbərlik  və  soraq-ınəlum at  ədəbiyya- 

tı,  88  adda  360650  nüsxə  soraq-inform asiya  ədəbiyyatı  noşr  edil- 

mişdir [207,  6\.

Böyük  Vətən  m üharibəsi  və  m üharibədon  sonrakı  illordo  noşr 

olunm uş  m əlum at  ədəbiyyatı  içərisində  əsas  yeri  istehsalaf-texniki 

xarakterli  m əlum at  nəşrlori  tutur.  Bu  dövrdə  həmçinin  soraq-m ə- 

lum at  xarakterli  çoxlu  m iqdarda  term inologiya  lüğətləri,  sahəvi 

m əzm unlu nəşrlər çap d an  buraxılmışdı.

Elmin,  texnikanın  inkışafı, ümumiyyətlə,  texniki  torəqqi  sorğu- 

ların  müxtəlifliyinə  və  artm asm a,  beləliklə  də  nəticədə  m üxtəlif 

növlü  və  tipli  soraq-m əlum at  nəşrlərinin  m iqdarca  artm asın a  və 

nəşr  edilməsinə  səbəb  olurdu.  K itabşünas  alim,  prof.  B.V .Allah- 

verdiyevin qeyd  etdiyi  kimi,  1940-1950-ci illərdə çap edilmiş  soraq-

91

---