Sevinc abbasova zakir qizi
Yüklə 8,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
1 III FƏSİL, QADINLARIN NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASININ SOSİAL-İQTİSADİ VƏ MƏDƏNİ İNKİŞAFINDA ROLU (XX ƏSRİN 50-80-ci illəri) t 1. Naxçıvan qadınlarının ictimai istehsalda iştirakı I İkinci Dünya müharibəsinin ağır illərində cəbhədə və arxada böyük mətanət və fədakarlıq göstərən Naxçıvan qadınları müharibədən sonrakı illərdə də xalq təsərrüfatının bütün sahələrində və ictimai-siyasi həyatda fəal iştirak edərək muxtar bölgənin və Azərbaycanın inkişafına öz töhfələrini vermişlər. Ümumiyyətlə, Azərbaycan qadınlarının cəmiyyətin ictimai, siyasi, iqtisadi və mədəni həyatındakı rolunun xeyli artması məhz XX əsrin 50-80-cı illərinə təsadüf edir. Təkcə onu demək kifayətdir ki, 1960-cı ildə Azərbaycanda xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində çalışan, bütün fəhlə və qulluqçuların 38%-ni qadınlar təşkil edirdilərsə, 1980-cı ildə bu rəqəm artaraq 43%-ə çatmışdı [176, s. 157]. _ Naxçıvan MSSR-də isə iqtisadiyyatda muzdla işləyənlərin arasında qadınların xüsusi çəkisi 1940-cı ildə 33,3%-dən 1980-cı üdə 42,0%-ə çatmışdı [112, s. 61]. 1950-80-cı illərdə Naxçıvan MSSR-in sosial-iqtisadi inkişafın da, onun ictimai-siyasi həyatında böyük dəyişikliklər baş vermişdi. 1940-cı ilə nisbətən 1950-ci ildə sənaye məhsulu istehsalı 44% (Azərbaycanda 39%) artmışdı. 1950-60-cı illərdə sənayenin yerləş məsində xeyli irəliləyişlər baş verdi. Yeni sənaye müəssisələri Na xçıvan və Ordubad şəhərləridə yanaşı Şərur, Culfa, Şahbuz rayon larında da tikilirdi. Nəticədə sənayenin yeni sahələri-mineral sular, ət-süd, çörək, əlvan metallar istehsalı meydana gəldi və onların he sabına sənaye məhsulunun istehsalı 1951-55-ci illərdə 87% artdı (Azərbaycanda 45%). 60-cı illərin sonunda Naxçıvanın iqtisadiyya tında tənəzzül baş versə də, 1970-ci ildən başlayaraq ərazidə sosial- iqtisadi inkişaf yeni mərhələyə qədəm qoydu. 1970-85-ci illərdə 21 yeni sənaye müəssisələri tikildi, digərləri əsaslı surətdə yenidən qu ruldu. Nəticədə 1985-ci ildə sənaye məhsulunun ümumi həcmi 1970-ci ilə nisbətən 4.6 dəfə artdı (Azərbaycanda 2,9 dəfə) [91, s. 59]. Bu Azərbaycanın digər iqtisadi zonalarının inkişaf göstəricilə- 86 i I i rindən artıq idi. Regionda ənənəvi sənaye sahələri ilə yanaşı yeni Щ sənaye sahələri-energetika, dağ-mədən, maşınqayırma, elektrotex nika səhaləri də inkişaf etdirilirdi. Lakin iqtisadiyyatın və səna yenin əsas sahələri olaraq yüngül və yeyinti sahələri qalmaqda idi. 1970-ci ildə bu iki sahə ümumi məhsulun 92,9%-ni, 1975-ci ildə 90,9%-ni, 1980-cı ildə isə 90%-ni təşkil edirdi. Sənayenin, kənd təsərrüfatının, qeyri-istehsal sahələrinin inkişafı, yeni sənaye sahələrinin yaranması, itsehsal prosesində mexanikləşdirmə və avtomatlaşdırma nəticəsində 1950-80-cı illərdə Naxçıvanda fəhlə, qulluqçu və kolxozçuların sayı artmış, onların tərkibində mühüm keyfıyyt dəyişiklikləri baş vermişdi. Bu dövrdə onların sayı müəyyən mənada qadınların ictimai istehsala, geniş cəlb olunması- hesabına artmışdı. Düzdür, müharibə dövrü ilə müqayisədə sonrakı illərdə xalq təsərrüfatında çalışan qadınların xüsusi çəkisi aşağı enmişdi (1945-ci ilə xalq təsərrüfatında çalışan qadınlar Azərbaycan üzrə bütün işçilərin 48%-ni təşkil edirdisə, 1960-cı ildə bu rəqəm 38%-ə enmişdi [173, s. 185]. Buna səbəb müharibənin qurtarması ilə kişilərin istehsala qayıtması idi. Lakin buna baxmayraq Naxçıvanın iqtisadiyyatında qadınların xüsusi çəkisi artmaqda idi. Artıq 1970-ci ildə qadınlar bütün müzdla işləyənlərin 39,8%-ni təşkil edirdi. 1940-1988-ci illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında muzdla işləyənlərin sayı 8,1 dəfə .artaraq 8,7 min nəfərdən 70,2 min nəfərə, qadınların sayı isə 11,5 dəfə artaraq 2,9 min nəfərdən 33,5 min nəfərə, bütün işləyənlər arasında onların xüsusi çəkisi isə 14,4% artaraq 33,3%-dən 47,7%-ə qalxmışdı [112, s. 61]. Qadınların ictimai istehsala cəlb edilməsi ictimai-iqtisadi tərəqqiinin sürətləndirməsində və xalqın həyat səviyyəsinin yüksəldilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Qadınların istehsala cəlb edilməsi və qadın əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsi həm də qadınların öz maddi -və mənəvi tələbatlarının ödənilməsi üçün zəruri idi. Bütün Azərbaycanda olduğu kimi, bu bölgədə də 'qadınların maddi istehsala cəlb edilməsi işində onların mədəni-texniki sə viyyəsinin yüksəldilməsi və təhsilinin inkişafı mühüm rol oynamış oldu. Bu, əvvəllər qadınların başdan-başa savadsız olduğu bir bö lgə üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Rəsmi statistik göstəricilə rə görə, əgər 1939-cu ildə Naxçıvanda qadınların savadlılıq dərəcə- 87 i si 78,1% idisə, 1979-cu ildə Naxçıvanda qadınların artıq 100%-ə qədəri (Azərbaycanda isə 99,5 %) savadlı idi [160; 162; 177, s. 32]. Düzdür bu rəqəmlər real vəziyyəti tam əks etdirməsə də, müəyyən mənada qadınların savad dərəcəsinin yüksəldiyini, onların mütləq əksəriyyətinin təhsilə cəlb edildiyini təsdiqləyirdi. Naxçıvanda qadınların istehsala cəlb edilməsinin ən mühüm keyfiyyət dəyişikliklərindən biri də xalq təsərrüfatında məşğul olan ali və orta təhsilli mütəxəssislər arasında qadınların sayının sürətlə artmasıdır. Artıq 1970-ci ildə Muxtar Respublikada 28,359 çalışan qadından 62-si ali, 269-u natamam ali, 1789-u orta ixtisas, 4101-i orta,'8452-si natamam orta, 6955-i ibtidai təhsilə malik idi [160, s. 275]. Əgər 1959-cu ildə hər işləyən 1000 qadının 10-u ali təhsilli, 8-i natamam ali, 33-ü orta ixtisas, 47-si ümumi orta, 254-ü natamam orta, 187-si ibtidai təhsilli idisə, 1970-ci ildə bu rəqəmlər müvafiq oläraq 22, 9, 63, 145, 292, 245 təşkil edirdi [160, s. 281]. 1959-cu ildə hər 1000 nəfər qadına 7 ali təhsilli (kişiyə - 24), 295 orta təhsilli qadın düşürdüsə (kişiyə - 255), 1970-ci ildə bu rəqəm 10 və 254 təşkil edirdi (kişilərdə 46 və 490). 1979-cu ildə bu rəqəmlər aşağıdakı kimi idi: hər 1000 nəfər qadına 24 ali təhsilli qadın (kişilərədə ,74), 152 orta təhsilli qadın (kişilərdə 624) 1979-cu ildə isə məşğul olan əhali arasında hər 1000 nəfər qadına 42 ali təhsilli (kişiləfdə 125), 717 (kişilərdə 733) orta təhsilli qadın düşürdü [181, s. 3]. , 1959-cu ildə Naxçıvanda məşğul olan qadınlar arasında hər 1000 nəfər qadından 332 nəfərinin ali və orta təhsili var idisə, 1979- cu ildə bü rəqəm 531-ə, 1979-cu ildə,725 nəfərə çatmışdı [181, s. 24]. Lakin bunlara baxmayaraq, Naxçıvanda işləyən əhali arasında qadınların ümumtəhsil səviyyəsi Azərbaycanın xalq təsərrüfatında çalışan qadınlardan (1959:cu ildə hər 1000 nəfərə 408, 1970-ci ildə 605, 1979-cu ildə 785) və Azərbaycanda işləyən qadınların səviyyəsi isə SSRİ-də çalışan qadmlärın ümumtəhsil səviyyəsidən (1959-cuıildə 431; 1970-ci ildə 651, 1979-cu ildə 801 nəfər) aşağı idi [198, s. 54;, 180, s. 20]. , Göründüyü kimi^ XX əsrin sonlarına yaxın Naxçıvanda müxtəlif əmək sahələrində çalışan əhali arasında ali təhsilli kişilər üstünlük təşkil etsələr də, orta təhsillilər sırasında belə bir üstünlük yox idi. • , . 1963-cü ilin göstəricilərinə görə, Naxçıvan MSSR-də qadınlar ' ■ • ’ '■ 8 8 » Yüklə 8,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|