SeyidovV. M., Kerimova K. Geof sullary ve interpretasiya pdf

Gilllali perforatorlar. Bu perforatorlar 1930-cu ildan başlayaraq istifada edilir. Perforatorun iş prinsipi va quruluşu güllani xatırladır. Güllanin harakat trayektoriyasının istiqamati quyunun divarına nisbatan perpendikulyar olur. Güllali perfo- ratorun quruluşu aşağıdakl kimidir (şakil 5.52).

Şakil 5.52. Güllali perforatorun quruluşu.

l-kamor; 2-alışan madda (barıt); 3- gülla; 4- güllanin harakat edacayi kanal -lüla va tıxac; 5- kamar; 6-sement halqasi; 7- suxur va süxurda açılmış kanal.

Perforatorun quruluşundan görünür ki, kamorda ilkin qığılcım yaradılır. Bu qığılcım alışdıncı madda - barıta ötürülür, barıt alışır. Naticada çox böyük hacmda qaz mahsulu alınır. Qaz mahsulu genişlandiyina göra bütün mahsulun tasiri güllaya verilir. Gülla çox böyük süratla harakat edir. Harakat sürati 600-900 m/san-ya yaxın olur. Gülla harakati zamanı qar- şısındakı kamari, sement halqasını va süxuru dalarak özüna maxsus kanal yaradır. Açılmış kanalın darinliya göra mövcud olan üsullardan an effektlisi hesab edilir.

Güllali perforatorun iki çatışmayan cahati var:

1. 
   perforatordan çıxan gülla kanalın sonunda ilişib qa-
   

lır;

2. 
   kanalın bütün hacmi boyu süKurda şliftlama baş ve- rir. Bu sabablar da maye axımın miqdarını azaldır.
   

Güllali perforatorların bütün üstünlüklarina baxmayaraq çox az istifada edilmasinin sabablarindan biri da quyu dia- metrinin kiçilmasi naticasinda, lülanin kiçilmasinin vacibliyi- dir. Bu da güllanin qaçış masafasini azaldır. Naticada gülla na kamari deşa bilir, na da süxura daxil ola bilir. Bunun qarşısını almaq üçün son dövrlar şaquli ayri lülali perforatorlar hazırla- nıb. Bu perforatorların üstünlüyü ondan ibaratdir ki, lülani ista- nilan qadar uzatmaq olar. ön uzun lüla 200 mm götürülür. Şa- quli ayri lülali perforatorların quruluşu aşağıdaki kimidir (şakil 5.53). Bu cür perforatoralr 2 lülali, 4 va 8 lülali ola bilar. Bun- lann kanal açma keyfiyyati an yüksakdir. Temperatura va taz- yiqa çox davamlıdır. Kiçik diametrli perforatorlar hazırlanaraq istanilan darinlikda istifada edila bilar. Lakin, bir an böyük ça- tışmayan cahati mövcuddur.

Şakil 5.53. Şaquli ayri lülali güllali perforatorların quruluşu.
1-naqi1; 2-partlayıcı madda; 3- gülla; 5-ayrilüla.

Bu ondan ibaratdir ki, kollektor laylann qalınlıqları bir neça sm-dan bir neça 10 metrlara qadar dayişir. Çox böyük qal- ınlıqlı kollektor lay qarşısında süzgac açmaq üçün bela per-

foratorlar bir neça dafa yığılaraq quyuya buraxılıb ki, bu da böyük maliyya sarfı talab edir.
Kumulyativ perforatorlar. Kumilyativ perforatorlara nazar yetirmamişdan avval partlayış zamanı qaz şakilli mahsu- lun genişlanmasi zamanı baş veran proseslara baxaq. Partlayış zamanı alınmış qaz şakilli mahsulun sıxılma eneŞisi PV (k-1)-a barabardir. Burada P va V uyğun olaraq tazyiq va hacmdir.
Malumdur ki, tazyiq na qadar çox olarsa, qaz da bir o qadar çox iş göra bilar. Bu zaman eneqinin bir hissasi işlanil- mamiş qalır. PM-larin gördüyü tam iş adiabatik (adiabatik- qazın zarba dalğası naticasinda yaranan barpaedilmaz tasiridir) işlanilma zamanı baş verir va aşağıdaki düsturla ifada edilir.

A —— Q(l
(%)(k-(I l k)))
T_ı P,
(5.58)

Burada, Q -partlayış zamanı yaranan enerji; ^F_{, ,/2 -} yaranan temperaturlar; P,, Pi -yaranan tazyiqlardir.

PM-in fuqas va brizant xüsusiyyatlari mövcuddur. PM- larin bu cür xüsusiyyatlarindan istifada edarak kumulyativ mar- milar hazirlanır. hJarmilar yığım şakilına gatirildikda, bu perfo- rator adlanır. Marmilarin hazırlanması üçün onlara xüsusi for- ma verilir. Maqsad ondan ibaratdir ki, alınan bütün qüvva bir istiqamata yönaldilsin. Ümumiyyatla, partlayış zamanı perfora- torun açdığı kanalın uzunluğu müxtalif kamiyyatlardan asılı olur. Bu açılmış kanallar müxtalıf kamiyyatlardan aşağıdaki kimi asılıdır (şakil 5.54).

Şakil 5.54. Kumuyativ perforatorların marmisi va kana- lin uzunluğuna tasir edan kamiyyatlar

(5.59)
burada, p -qaz şakilli mahsulun sıxlığıdır, f, - qaz şakilli mah- sulun aKınının uzunluğu, pi - qaz mahsulunun keçdiyi mühitin sıxlığı, p -maneanin sıxlığıdır.
Zaryadlar aşağıdakı quruluşda olurlar (şakil 5.55). De- tonator qaytanından alınan detonasiya piropatrona ötürülür. O da öz növbasinda detonasiyaya maruz galir. Detonasiya PM-a ötürülür. PM-larin partlaması detonasiyaya çevrilir va PM-larin formasından asılı olaraq alınmış qazşakilli mahsullar bir istiqamata yönalır (şakil 5.56).

Şakil 5.55. Kumuyativ perforatorların marmisinin quruluşu. i-detonasiya qaytanı keçan oyuq; 2-a1ışdırıcı; 3-

pirepatron; 4- gövda; 5- PM; 6- mis tarkibli örtük

Şakil 5.56. Kumulyativ axının amalagalma sxemi. a — detonasiyaya qadar kumulyativ marmi; 6 - kumulyativ axı- nın yaranması; 1 - detonator; 2 - marmi; 3 - kumulyativ çö- kakliyin üzlanmasi; 4 - kumulyativ axın; 5 - pest; 6 — detona- siyadan yaranan mahsulun uçma istiqamatlari; marminin his- salari: I - aktiv, II va III - passiv.

Bunun toplanmasına metal tarkibli qıf kömaklik edir. Naticada, zaryadın qarşısında (önda) qıfın arimiş va ya bü- külmüş hissasi, arxasınca isa yaranmış qaz axınl quyu divarına doğru harakat edir. Bu harakat çox böyük sürata malikdir. Ku- mulyativ perforatorların marmilari ya şüşadan, ya da ki, yüngül tez ariyan metallardan hazırlanın. Maqsad ondan ibaratdir ki, marmilar partladıqdan sonra yığılmış kanar cisimlari quyuya su vurmaqla (yumaqla) yer sathina qaldırmaq mümkün olsun. Ku- mulyativ perforatorlar gövdali va gövdasiz olur.