SeyidovV. M., Kerimova K. Geof sullary ve interpretasiya pdf

Müqavimat üsulunda istifada olunan qurğular

Qidalandıııcı va ölçü elektrodlarının birliyi qurğu adlanır. Müqavinıat üsulunda istifada edilan qurğular elektrodların sa- yıa va onların qarşılıqlı yerloşmasina göra bir-birindan farq- lanirlar. Elektrik kaşfiyyatıııda hor bir qurğu növü müayyan geoloji masalanin halli üçün tatbiq edilir. Qurğudakı elektron- ların sayından asılı olaraq onlar 4 elektrodlu 3 elektrodlu va 2 elektrodlu olurlar (şakil 3.3. a,b,c). Bütün elektrodları bir düz xatt üzra yerlaşan qurğuya düz xatli qurğu deyilir. Ciks taqdirda qurğu qeyri-düz xatli qurğu adlanır. Hal-hazırda an çox tatbiq olunan qurğular aşağıdakılardır.

A M 0 N B
a


A MON
b

Şakil. 3.3. Qurğuların quruluşu

Dörd elektrodlu simmetrik qurğu (Şlümberje). Müqa- vimat üsulunda an çox işladilan AMNB simmetrik qurğudur

(şakil 3.3.a). Bu qurğuda qr
_N ölçü elektrodlarl arasındakı ma-

S f_• T _{A» q'}d n d_'^r _' ^{e e} _* ^{r d r r S}_'^{n d k}_{' •°} ^{S f}_°ⁿ _'ⁿ _{y -}^d_°ⁿ
az olmalıdır. Bu qurğuda rqg —— r_NB partinin ödanilmasi qurğu üçün asas şartdir. Bu zaman qurğu amsalı aşağıdaki düsturla tayin edilir:

k ——
2r
2 2
r r _N
(3.9)

Agar r_AM ——qr _N —— rpq şarti ödanilarsa alınan qurğu Ve-
ner qurğusu adlanır. Bu qurğu üçün qurğu amsalı:
k —— 2s rp_N —— 2s _(3.10)
kimi hesablanır.
Üç elektrodlu düz xatli qurğu. Bu qurğuda A va B qida- landırıcı elektrodlarından biri sonsuzluqda yerlaşdirilir. Masala Bu zaman qurğumuz AMN şaklinda 3 elektrodlu düz

xatli ^{qurğu olur (şakil 3.3.b). Bu qurğuda M va N qabuledici} e^{lektrodlar arasındaki potensiallar farqi çox kiçik olur va aşağı-} dakı şakilda yazılır:
öU —— U — U ^(3.11)

Agar r_MN —+ 0 olarsa, bu zaman r_AM r _N olacaq. Bela olan halda 3.11-düsturundan farz olunan xüsusi müqavimati aşagıdakı ^{kimi yazarıq:}

2x ₂
T _M
(3.12)

MN masafasinda potensialın düşgüsü “-” işaralidir. Yani,
^{öU bU} (3.13)
Sonuncu ifadadan da göründüyü kimi 3 elektrodlu xatti qurğu ila ölçülan farz olunan xüsusi müqavimat, potensialın MN masafasindaki qradiyyentina barabardir. Mahz buna göra da 3 elektrodlu xatti qurğuya qradiyent qurğu deyilir. Qradiyent qurğu ila farz olunan xüsusi müqavimati hesablayarkan k qurğu amsalı aşağıdakı düsturla hesablanır.
(3.14)
Bu qurğu ila üzari örtük çöküntülarla örtülmüş dik yatım- lı layları öyranmak olar. Naqillarin uzunluğunu azaltmaq maq- sadila B elektrodu MN kasiyinin ortasına endirilmiş perpendi- kulyar üzarinda sonsuzluqda yerlaşdirilir. Bela olan halda B elektrodunun M va N ölçü nöqtalarinda yaratdığı potensiallar farqi çox kiçik olacaqdır. Bazan çöl şaraitinin vaziyyatdan asılı olaraq B elektrodunu AB düz xatti üzarinda “sonsuzluğa” apar- maq lazım galir. Bela halda B nöqtasini ölçü xattinin markazi ila A elektrodu arasındakı masafadan 10-15 dafa artıq uzaq masafada yerlaşdirmak lazımdır.