SeyidovV. M., Kerimova K. Geof sullary ve interpretasiya pdf

amillar

Bildiyimiz kimi süxurlar ayrı-ayrı mineral danaciklari- nin konbinasiyalı yığımından va bu yığımın boşluqlarlnı doldu- ran fluiddan ibaratdir. Bark faza süxuramalagatiran va filiz minerallarından, maye hissa isa tabii mahluldan, bazan neft-qaz qarışığından va ya tabii qazdan, kasilişin üst hissasi isa torpaq va havadan ibaratdir. Mahz bu baxımdan da süxurun elektrik xüsusiyyati bir sıra amillardan asılı olur. Bu amillar aşagıdakı- lardır:
l) süxurun skelet hissasini taşkil edan mineralların elektrik xüsusiyyatlarindan;

2. 
   süxur masamalarini dolduran maye va qazın elektrik xüsusiyyatlarindan;
   
3. 
   süxurların namliyindan (namliyina göra süxurlar hid- rofil va hidrofob süxurlara bölünürlar. Süxuru taşkil edan mi- nerallar su ila doymuşsa, bela süxurlar hidrofıl süxurlar, mine- rallar tam qurudursa hidrofob süxurlardır. Hidrofob süxurlara tabiatda çox nadir hallarda rast galinir);
   
4. 
   masamalikdan;
   
5. 
   süxurun struktur formasından, yani süxurun mineral skeletinin va boşluqlannın formasından, onların qarşılıqlı yer- laşmasindan.
   

Süxurların aksariyyati ion keçiriciliyina malikdirlar. Bu o demakdir ki, süxurlardan elektrik carayanı buraxdıqda on- larin masamalarinda olan elektrolitlar hesabına mühitda elekt- rik sahasi yaratmaq olar. Süxurun skelet hissasi isa die1ekt-
rikdir. Süxur töradan minerallar elektrik keçiriciliyina göra 3 qrupa bölünür: keçiricilar, yarımkeçiricilar, dielektriklar. Keçi- ricilara tabii metalları aid etmek olar. Yarımkeçiricilara qrafit, arsenit va s. aid etmak olar. Yarımkeçiricilar ham ion, ham da e^{lektron keçiriciliyina malikdir. Dielektriklar-bura asas süxur-} t^{öradan minerallar daxildirlar. Onların xüsusi müqavimatlari} 10⁷- l0 '⁴ Omm arasında dayişir. Süxur masamalarindaki maye- larin xüsusi müqavimati isa daha yüksak olur. Süxur masama- larinda mayelarin duzluluğu artdıqca xüsusi müqavimatin qiy- mati azalır. Bunu onunla izah etmak olar ki, duzluluq artıqca NaCl ionlarının da miqdarı artır, bu isa öz növbasinda elektrik keçiriciliyinin ^{artmasına sabab olur. Bildiyimiz kimi elektrik} k^{eçiriciliyi ila xüsusi elektrik müqavimati arasında aşağıdaki} alaqa var: p=l/o •-+ o=1/p. Asılılıqdan da göründüyü kimi elektrik keçiriciliyinin artması xüsusi müqavimatin azalmasına sabab olur. Yeraltı suların xüsusi müqavimati onların mineral- laşma daracasindan asılı olaraq p= 0,01 -100 Omm arasında dayişir. Daniz suyunun xüsusi müqavimati 0,7 Om m-a bara- bardir.

3. 
   Müqavimat üsulu - Farz olunan xüsusi müqavimat Xüsusi müqavimati p olan bircinsli mühitda yerlaşdiril-
   

miş 4 elektrodlu simmetrik qurğu ila mühitin elektrik xüsusiy-
yatini tadqiq edak (şakil 3.2).

A

Şakil 3.2. 4 elektrodlu qurğu
Burada, A va B carayan elektrodu (qidalandırıcı elekt- rod) M va N ölçü elektrodlarıdır. Biz A ve B carayan elektrodlannın yaratdığı elektrik sahasinin M va N elektodla- rındakı potensialını aşağıdaki şakilda yaza bilarik.
UM

pi
U _M —— U A + U _2s
(3.3)

Uyğun olaraq A va B elektrodlarının N nöqtasindaki poitensial- ları aşağıdaki şakilda yazıla bilar:

UA , ——
pI 1 _;U

pI 1
2 r _BN
pI 1 1
2s r rq
(3.4)

A va B elektrodlarının M va N ölçü elektrodlarlndakı poten- siallar farqini aşağıdaki şakilda yaza bilarik:
pI 1 1 1 1

B
öU —— Uq — U _N — _{2c r}
Biz buradan p — nu tapsaq
^— r g
^— r..,
⁺ •N_B
(3.5)

At/ 2 1

1 1 1 1 1
^{r A» r B» r q,} •BN

€=2z
1
1 1 1 1

(3.6)

Sonuncu ifada qurğu amsalının düsturudur va k ila işara edilir. Belalikla, (3.6) düsturu aşagdaki kimi ifada olunacaqdır.

’ ⁶⁸

(3.7)
Burada, p -farz olunan xüsusi müqavimat; k-qurğu am- salı; ÖU — potensiallar forqi; — coroyan şiddatidir.
3.7-diisturunu vahidlarla ifada etsak, p -farz olunan xü-
susi miiqavimatin ölçü vahidini aşağıdaki kimi yaza bilarik:
—+ Omm (3.8)
k-qurğu amsalı elektrodlar arasındakl masafadan asılıdır. Cigar müayyan qurğu ila saxta bircins va müxtalifcinsli mühit- larda eyni carayan şiddati ila alınan potensialar farqi eyni ali- narsa, bu zaman müxtalif cinsli mühitin xüususi müqavimati saxta bircinsli mühitin xüsusi müqavimatina gatirilir. Alınan xüsusi müqavimat farz olunan xüsusi müqavimat adlanır. Bir- cins mühitin farz olunan xüsusi müqavimati mühitin haqiqi xü- susi müqavimatina barabar olur. Farz olunan xüsusi müqavima- tin qiymati geoelektrik kasilişin quruluşundan, qurğuda elekt- rodların qarşılıqlı yerlaşmosindan va qurğunun yer sathinda yerlaşma vaziyyotindan asılıdır.

4.