SeyidovV. M., Kerimova K. Geof sullary ve interpretasiya pdf

MTP-nin çöl işlarinin metodikası

MTP üsulu iki modifikasiyada apanlır (şaki13.16) 1.MTP asas intervalda;

2.MTP alava intervalda

Şak. 3.16. Maqnittellurik profillamada ölçülarin götürülmasi sKemi Osilloqraf; 2- qeydedici va idaraetına pultu.

Bu va ya digar modifikasiya dayaq horizontunun yatma darin- liyindan asılı olaraq tatbiq edilir. MTP- nin asas düsturu dayq horizontunun yatma darinliyinin az olduğu rayonlarda tatbiq edilir. Bu zaman qeyd olunan raqslarin dövrlari 20-30 san-dan çox olmur. Azarbaycan şaraitinda asas düsturun tatbiq intervalı 60-120 san intervalında dayişir. Bu intervalın daqiqliyi profilda apanlan dayaq MTZ nöqtalarinda “S” intervalının izlanmasi ila alda edilir. Dayaq horizontunun darin yatdığı rayonlarda MTP- nın alava düsturundan istifada etmakla uzununa cam keçiricilik hesablanır. Bundan başqa MTP-nin alava intervalından geoloji- geofiziki malumatların alda edilmasi baxımından zaif öyranil- miş rayonlarda va regional tadqiqatlar aparılan sahalarda ilkin müşahidalar aparmaq üçün istifada olunur. MTP-nin çöl işlari aşağıdaki formada taşkil edilir. MTP ila işlayan dastada bir operator, bir operator kömakçisi, topMQraf va 2-3 fahla olur. Ogar partiya yalnız MTP üsulu ila işlayirsa, onda burada bir neça MTP dastasi taşkil edilir. Dastalar avtomobillarda, keçma qabiliyyati yüksak olan maşınlarda, tayyara va vertolyotlarda harakat edirlar. Bazan MTP va TC üsullar bir kompleksda tat- biq edilirlar. MTP regional tadqiqatlarda, TC isa tapılmış ano- maliyaların daqiqloşdirilmasinda istifada edilir. Komplekslaş- dirma üsulu kimi, maqnitellurik profıllamanin kombina edilmiş üsulu daha maraqlıdır (KMTP).

8s
Fi3SİL IV. NÜVi3 GEOLOGİYASI 4'i3 GEOFİZİKASI

Nüva geologiyası va geofizikası Yer qatını taşkil edan süxurların ^{yaşım va quruluşunu öyranan elmdir. Bu elm ra-} d^{ioaktiv elementlarin va onların izotoplarının Yer qatında pay-} l^{anmasını öyranir ki, qeyd edilan paylanma da Yerin geoloji} tarixinin va onun mütlaq yaşının tayin edilmasina imkan verir. Qeyd edilan masalalorin öyranilmasi ila paralel olaraq Yer qatı- nın müxtalif sahalarinda toplanmış sanaye ahamiyyatli radioak- tiv elementlarin yataqları da aşkarlanır.

1902-ci ilda Pyer Küri, sonra isa E. Rezerford bela bir naticaya galmişlar ki, radioaktiv elementlarin parçalanma sürati süxurların yaşının öyranilmasi üçün etalon rolunu oynaya bilar. Qeyd edilan mülahiza 1907-ci ilda özünün praktiki tasdiqini tapdı. Bela ki, B. Boltvud süxurda olan uran va onun son parça- lanma mahsuluna (qurğuşuna) göra bir neça mineralın haqiqi yaşını tayin edir. Bu zaman alınan qiymatlar (240-1320 milyon il) geoloji üsullarla tayin etmadan alınan naticadan müqayisa edilmaz daracada böyük olmuşdur. Bu tadqiqatlar davam etdi- rilmakla qurğuşun üsulundan başqa helium, arqon, ksenon, rubidium-stronsium kimi digar üsullar da işlanilmiş va tatbiq edilmaya başlanmışdır.
Tadqiqatlar daha da genişlanarak nainki mineralların yaşlnın tayini, elaca da süxurlarda olan radioaktiv elementlarin parçalanması zamanı ayrılan istiliyin miqdarı da öyranilmaya başlandı. İlk ümumilaşdirilmiş natica 1905-1907-ci illarda ingi- lis alimlari R. Stretta va D. Coul tarafindan verilmişdir. Natica- da bela bir fikir yaranmışdır ki, radioaktiv elementlar Yerin geoloji tarixinda çox böyük rol oynamış va hazırda da mühüm ahamiyyat kasb etmakdadir. Toplanmış malumatlar Yerin isti- lik rcjiminda radioaktiv elementlarin rolunu tasdiqlamişdir.
Tadqiqatlar günü-gündan inkişaf etdikca süxurların ra- dioaktivlik xüsusiyyatlarinin qeyd edilmasinda müxtalif üsullar işlanilmiş va naticada radium va uran elementlarinin yataqla-
nnın aşkarlanması mümkün olmuşdur. Bu üsulların asasını sü- xurlardakı radioaktiv elementlarin şüalandırdığı müxtalif his- saciklarin qeyd edilmasi taşkil edir. Şüalanmalan qeyd etmak üçün müxtalif cihaz va avadanlıqlar yaradılmış, talabata uyğun olaraq takmillaşdirilmiş va hazırda da bela kaşfiyyat işlari ge- niş inkişaf etdirilir. Bu maqsadla tadqiqat işlari yer üstü (piya- da, avtomobil) va havadan (tayyara, vertolyot) yerina yetirilir.
Şüalanmanın qiymatinin tayin edilmasinda istifada edi- lan cihazların asas elementi sayğaclardlr. Hazırda süxurlarda radioaktiv elementlarin miqdannı yalnız qarışıq halda deyil, ham da ayrı-ayrı uran, torium, radium va kalium tarkibini tayin etmaya imkan veran stintilyasiya sayğaclan tatbiq edilir.

1. 
   Tabii radioaktiv elementlarin ailalari va onların