SeyidovV. M., Kerimova K. Geof sullary ve interpretasiya pdf

Tabii dayişan elektromaqnit sahalari. En dairasi istiqamatinda ionosferin keçirici qatında böyük intensivlikla tez-tez dayiş.on va asasan qütb zonalarında sıxlaşan (70⁰-ci en dairasi) sahalar yaranır. Yerdan ionosfera 100 km-a qadar ma- safa olduğundan Yer sathina düşan dalğalara kvazimüstavi dal- ğalar kimi baxmaq olar. Bu zaman yüksak tezlikli dalğalar Yer sathina yaxın, dalğa uzunluğu artdıqca alçaq tezlikli dalğalar daha darin qatlara daxil olub burulğan sahalar yaradırlar. İlkin saha kimi Yer sathina elektrik sahasi garginliyi vektorunun Eg(t)ş Ey(t) Ve maqnit sahasi garginliyi vektorunun H,(t) Hy(t)9 Hs(t) komponentlari düşür, Yer takina daxil olaraq induksiya carayanı yaradırlar va aks olandan sonra müşahidaçi tarafindan qeyd olunurlar.
Maqnitotellurik sahanin tezlik spektrinin illar arzinda aparılan müşahidasi orada müxtalif dövrlü raqslarin olduğunu göstarir. Kaşfiyyat geofizikasında hazırda qısa dövrlü raqslar- dan (QDR) istifada edilir. Onların dövrlari saniyanin hissala- rindan bir neca daqiqayadak olur.
Qısa dövürlü raqslari xasasina göra iki növa ayrılırlar: 1.Dayanıqlı raqslar, ^Pc3;.
2.Qeyri-müntazam raqslar, ^Pı2;
Dayanıqlı raqslar qurupu yerli vaxt ila sahar va gündüz vaxtı bir neca saat arzinda müşahida olunurlar. Onlar kvazisinusoidal şakilda ardıcıl raqslardan ibaratdirlar (Şak. 3.14, a). Qeyri- dayaıTıqlı raqslar qısamüddatli seriyalı raqslardir va qrup şa- klinda mövcud olurlar. Bela seriyalar sakit saha dövrlari ila bir- birindan ayrılırlar. (şakil 3.14, b) va yerli vaxt ila axşamlar yüksak intensivliya malik olurlar.
Qısa dövrlü raqslarin arasında böyük amplituda va taza- hür olunması ehtimalının coxluğuna göra dövürlari 10-60 c olan raqslar secilirlar. Bu hal QDR-in dövürlara göra histo- qramında (Şak. 3.15) yaxşı görünür. Qısa dövrlü raqslar eyni zamanda fasil va asir arzinda dayişilir. Dayanatli raqslar Pc yay vaxtında maksimum,qışda isa minimum qiymatlari ila farqla-
nir. Dayanatli olmayan raqslar Pt isa fasil dayişikliyi ila secil- mirlar. sr müddatinda onbirillik periodluq,yani Günaşin faal- lig intensivliyinin perioduna uyğun dövürlük qeyd olunur. QDR yüksak en dairalarinda, bir qayda olaraq, ekvator yaxın- lığ ^{ındakı saholara nisbatan böyük intensivlidirlar.}

Şak. 3.15. Tabii elektromaqnit sahasinin qütblaşma formalan a-Qeyri-xatti qütblaşma; b- kvazixatti qütblaşma (M.N.Berdiçevskiya göra) Q-Q — qütblaşma istiqamatidir.

Maqnitotellurik saha varsiyasının elektrik taşkil edicisinin orta en dairalarindaki qiymati 0,1-0,3-dan 3-10 mV/km-dak, maqnit taşkiledicisinin qiymati isa 0,2-0,5-dan 1-2 nTl-dak dayişir. E va H vektorlarının qodoqrafları mürakkab şakildan ibaratdir. Onlar ya (qeyri-xatti qütblaşma), ya da har hansı istiqamatda dartılmış şakilda (xatti qiitblaşma) olurlar. Şakil 84-da har iki növ qodoqraf göstarilir.

MTZ üsulunda mühitin müqavimati p — 0.2 -T- Zı ifadasi ila hesablanır. Burada T-impedans hesablanan raqslarin dövrlari, Zj — EJHj uyğun olaraq giriş impedansı, Ei va Hj tabii dayişan elektromaqnit sahasinin elektrik va maqnit taşkiledici- laridir. Mühit qeyri-bircins olduqda xüsusi elektrik müqavimati farz olunan adlanır va pr ila işara edilir.

11.