Sh. I. Mustafakulov, O. A. Raximberdiyev, M. Sh. Egamberdiyeva iqtisodiy atamalarning
Yüklə 22,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
| W
--' У <4 К aksiyadorlar o'z huquqlariga daxl qilinganda, ularni himoya qilishning samarali usullariga ega bo'lishi kerak. KORPORATIV BOSHQARUVNING MAQSADI - korxona investitsiya jozibadorligini oshirish va barcha manfaatdor tomonlar manfaatlarining oqilona muvozanatiga rioya qilgan holda, amaldagi qonunchilik doirasida ochiq aksionerlik jamiyatining barcha faoliyat turlaridan imkon qadar yuqoriroq foyda olish. KORPORATIV BOSHQARUVNING MODELLARI - unitar (investor) modeli - AQSH, Buyuk Britaniya, Avstraliya; ikki pog'onali (manfaatdor shaxslar) modeli - Germaniya; kontinental model; tarmoq modeli - Yaponiya (keyretsu), Koreya (chaebol). KORPORATIV BOSHQARUVNING RAVSHANLIK TAMOYILI - kompaniyaga aloqador barcha muhim axborotlar, shu jumladan, mulkchilik strukturasi, moliyaviy holat, faoliyat natijalari va boshqalarning o'z vaqtida va aniq oshkora qilinishini nazarda tutadi. KORPORATIV BOSHQARUVNING VAZIFALARI - aksiyadorlar huquqlari va manfaatlarini himoya qilish; ochiq aksionerlik jamiyat investitsion jozibardorligini oshirish; aksiyalar narxining o'sishi orqali uzoqmuddatli iqtisodiy qiymatningjamg‘arilishi;jamiyatning rivojlanish strategiyasini aniqlash va uning amalga oshirilishini nazorat qilish; aksiyadorlik jamiyati biznes-rejalarini tasdiqlash va ularning bajarilishini nazorat qilish va faoliyatning boshqa muhim masalalarini hal qilish. KORPORATIV HUQUQ, - korxonada ishlab chiqilgan qoidalar tizimi bo'lib, manfaatdor tomonlarning irodasini ifodalaydi va tashkilot faoliyatining turli tomonlarini tartibga soladi. KORPORATIV NAZORAT ORGANLARI - taftish komissiyasi; ichki audit xizmati; auditorlik tashkiloti. KORPORATIV OBLIGATSIYALAR - aksiyadorlik jamiyatlari va o'zining tashkiliy-huquqiy shaklidan qat’i nazar, tijorat banklari tomonidan chiqariladigan obligatsiyalar. KORPORATIV REKLAMA - aniq bir tovar markasiga emas, balki to'liq tovarlar assortimentiga ehtiyoj yaratuvchi reklama. KORPORATIV VMS - ishlab chiqarish va taqsimotning ketma-ket bosqichlari yakka xo'jalik egaligi doirasida birlashgan tizim. KORPORATSIYA (BIRLASHMA) - rivojlangan yirik aksionerlik jamiyati va trestlar; biron-bir faoliyat uchun uyushgan yuridik va jismoniy 232 shaxslar majmuyi. Korporatsiyalar negizi aksionerlik jamiyatlari hisoblanadi. Korporatsiyalar bir xil mahsulotlarning asosiy ishlab chiqaruvchilarini birlashtiradi, natijada ishlab chiqarish monopollashadi. Ayni paytda korporatsiyalar investitsiya kapitalining markazlashuviga yordam beradi, ilmiy-texnika taraqqiyoti, mahsulotning raqobatbardoshligi va uzoq hayotiy siklini ta’minlaydi. KORPORATSIYA MADANIYATI - kompaniyada qabul qilingan asosiy falsafiy qoida va g'oyalar hamda qadriyatlar tizimi. KORPORATSIYALARNING DAROMADIDAN OLINADIGAN SO L IQ - daromad solig'i va foyda solig' ining (ayrim mamlakatlarda) o'rniga barcha kompaniyalarning foydasidan qat’iy foizda olinadigan soliq. Barcha korporativ organ va nokorporativ assotsiatsiyalarga nisbatan qo'llaniladi. Taqsimlanadigan dividendlar summalaridan ham soliq olishni taqozo etadi. KORPORATSIYALARNING TAQSIMLANUVCHI DAROMADI - korporatsiyalashgan korxonalar to'laydigan dividendlar (foydalar) va kvazikorporatsiya korxonalarining daromadlaridan olinadigan chegirmalar. KORREKTURA - buxgalteriya hisobi hujjatlaridagi xatolarni tuzatish. Korrektura usulining mohiyati shundan iboratki, bunda noto‘g‘ri yozuvning ustidan yupqa qilib chiziladi. Uning yon tomoniga yoki tepasiga to g ri yozuv yoziladi va bu to‘g‘rida muayyan hujjatning tagida hisobning shu sohasiga javobgar shaxs yoki bosh buxgalter tomonidan izoh beriladi va uning imzosi bilan tasdiqlanadi. Qilingan tuzatishga “tuzatilgani to‘g‘n ” degan yozuv ilova qilinadi va tuzatish sanasi ko'rsatiladi. KORRELYATSION BOG'LANISH - bu shunday to'liqsiz bog'lanishki, unda omillarning har bir qiymatiga turli zamon va makon sharoitlarida natijaning har xil qiymatlari mos keladi. KORRELYATSION-REGRESSION MODEL - bu o'rganilayotgan hodisalar orasidagi bog'lanishni natijaviy belgi bilan muhim omillar o'rtasidagi ishonchli miqdoriy nisbatlar orqali ifodalashdir. KORRESPONDENT - boshqa tashkilotlarga bozorda to'la faoliyat olib borish uchun xizmat ko'rsatadigan bank yoki boshqa moliya tashkiloti. KORRESPONDENTLIK BANKI - korrespondentlik shartnomalari asosida boshqa bankning to'lov va hisob-kitoblari bo'yicha talabnomalarini bajaradigan bank. 233 KORRELYATSION TAHLIL - hodisalar orasidagi bog'lanish zichlik darajasini baholash usulidir. KORXONA (firma) - amaldagi qonunlar asosida mustaqil ravishda foyda olish maqsadida faoliyat yurituvchi xo'jalik shakli. Korxona ishlab chiqarish, xizmat ko'rsatish, vositachilikvaboshqa sohalarda faoliyat ko'rsatishi mumkin bo'lib, xususiy, aksionerlik jamoa, kooperativ, davlat yoki aralash mulk shakllarida bo'lishi mumkin. KORXONA (FIRMA) DAROMADI - sotilgan mahsulot uchun korxona olgan pul miqdori. KORXONA (TASHKILOT) - muayyan maqsadlarga erishish uchun birgalikda ishlaydigan kishilar birlashmasi. KORXONA AKTIVLARI - korxonada ishlab chiqarish fondlari shaklida band bo'Igan kapitaldir. KORXONA FAOLIYATI UZLUKSIZLIGINING EHTIMOLI - mazkur xo'jalik subyekti kelajakda o'z faoliyatini davom ettirishi (hisobot davridan keyin kamida 12 oy davomida) va unda o'z faoliyatini tugatish yoki qisqartirishga zaruriyat ehtimoli yo'qligini o'zida mujassamlashtirgan buxgalteriya hisobining bir tamoyili. KORXONA FONDLARI - xo'jalik faoliyatini amalga oshirish uchun korxona ixtiyoridagi qiymatga ega bo'Igan moddiy ashyolar, binolar, uskunalar, pul mablag'laridan iborat. Korxona fondlari ishlab chiqarish jarayonida qatnashish o'rniga ko'ra asosiy va aylanma fondlar bir-biridan farqlanadi. KORXONA ISHLAB CHIQARISH XARAJATLARI - mahsulot yaratish uchun korxonada qilingan moddiy va pul sarflari yig'indisi. KORXONA MULKI - asosiy fondlar, nomoddiy aktivlar va ishlab chiqarish zaxiralari yig'indisidan iborat. Uning tarkibiga: materiallar, tayyor mahsulot, kelgusi davr xarajatlari, hisobot davrida (kunida) mahsulot tannarxi tarkibiga kiritilmagan, lekin amalga oshirilgan ishlab chiqarish xarajatlari, qoldiq mahsulotlarning muomala xarajatlari va ortib jo'natilgan mahsulotlar, bajarilgan ishlar, ko'rsatilgan xizmatlar va boshqalar kiradi. Soliqqa tortish bazasi (asosi) hisoblanayotgan paytda asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar, kam baholi va tez eskiradigan predmetlarning qiymatidan eskirish summasi chiqarib tashlanadi. KORXONA PERSONALI - umumiy tarzda mazkur korxona va tashkilotning barcha yollangan xodimlarini qamrab oladi va ular mutlaqo aniq vazifalarni bajaradilar. — 234 -- KORXONA RESURSLARI - ishlab chiqarish yoki xizmat ko'rsatishda foydalaniladigan resurslar bo'lib, ularni uch guruhga ajratish mumkin: natural yoki tabiiy resurslar, moddiy resurslar va inson resurslari. KORXONALARGA PREFERENSIYA BERISH - milliy iqtisodiyotda faoliyat ko'rsatuvchi korxonalarni moliyaviy qo'llab-quwatlash maqsadida ular tomonidan ishlab chiqarishga chet eldan olib kiriladigan xomashyo va materiallar, yarim tayyor mahsulotlar, shuningdek, asbob-uskunalami olib kirishda boj to'lovlari va boshqa jarayonlar bo'yicha yengilliklar (imtiyozlar) berilishi. KORXONALARNI TEXNIK QAYTA QUROLLANTIRISH - ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish, eskirgan qurilma va uskunalarni yangilash va almashtirish, ishlab chiqarish tuzilmasi va tashkil etilishini yaxshilash yo'li bilan korxonaning texnik darajasini oshirish bo'yicha chora-tadbirlar majmuasi. U ishlab chiqarish intensivligini kuchaytirish, ishlab chiqarish quwatlarini oshirish va ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini yaxshilashga yo'naltirilgan bo'ladi. KORXONALARNING DAVLAT REESTRI - soliq to'lovchilarni soliq inspeksiyasida hisobga olish uchun qo'llaniladi va xo'jalik yurituvchi subyektlarni identifikatsiyalashtirishni ta’minlaydi. KORXONANING BANKDAGI HISOBIDAN KO'CHIRMA korxonaning hisob-kitob, joriy va maxsus schyotlaridagi pul mablag'larining harakati haqida bank muassasasining yuborgan hujjati. KORXONANING BANKROTLIGI - korxona moliyaviy-xo'jalik faoliyatining nochorlikka yuz tutishi natijasida o'z qarz majburiyatlarini bajara olmasligi. Korxona xo'jalik sudining qaroriga ko'ra, rasmiy holda bankrot deb e’lon qilinadi. KORXONANING HISOB SIYOSATI - xo'jalik yurituvchi subyekt rahbari tomonidan qo'llaniladigan buhgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotni tuzish bo'yicha qoida va usullar yig'indisi. O'zbekiston Respublikasi hududida buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotning tashkiliy-uslubiy asosini 1996-yil 30-avgustda qabul qilingan “Buxgalteriya hisobi to'g'risida’ gi qonun, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan “Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to'g'risida’ gi nizom, o'z tarkibiga 21-sonli Buxgalteriya hisobi milliy standarti “Xo'jalik yurituvchi subyektlar moliyaviy-xo'jalik faoliyatining buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va uni qo'llash bo'yicha yo'riqnoma”ni ham qo'shgan holda, buxgalteriya hisobiningmilliy standartlari vaboshqa normativ hujjatlar tashkil etadi. Hisobot yili uchun ishlab chiqilgan hisob siyosati korxona rahbari tomonidan tasdiqlangandan so'ng yuridik hujjat maqomiga ega bo'ladi. KORXONANING INNOVATSION SALOHIYATI - korxonaning yangiliklarni joriy qilish yordamida bozor sharoitlarida faoliyatning samaradorligini oshirish maqsadida korxonaning o'ziga xos xususiyatlari bilan belgilanadigan rivojlanish qobiliyati. Korxonaning innovatsion salohiyati ichki innovatsiya jarayonidagi barcha bosqichlaming (ijtimoiy mehnat va resurslarning sarf me’yorlari asosida) bir maromda kechishiga imkon beradi. KORXONANING OPTIMAL HAJMI - mahsulot ishlab chiqarish (ish bajarish, xizmat ko'rsatish) bo'yicha imzolangan shartnoma va majburiyatlarni o'z muddatida, eng kam xarajatlar bilan eng yuqori samaradorlikka erishgan holda bajarish imkonini beruvchi korxona hajmi. KORXONANING SOF DAROMADI - korxona xodimlarining mehnati bilan yaratilgan qo'shimcha mahsulotning pulda ifodalanishi, mahsulotning sotish narxi qiymati bilan to'la tannarxi o'rtasidagi farq, korxona sof daromadi yalpi daromaddan mehnatga haq to'lash fondi tashkil etilgandan keyin qoladigan qismidir. KORXONANING TASHKILIY MADANIYATI - xodimlar tomonidan umume’tirof etilgan va qat’iy amal qilinadigan qadriyatlar, qoidalar, odat-udumlar, ananalar majmuyi. KORXONANING TIJORAT SIRLARI - korxonaning ishlab chiqarish, texnologiyalar, boshqaruv va boshqa turdagi faoliyati bilan bog'liq, oshkor qilinishi korxona manfaatlariga zarar yetkazishi mumkin bo'lgan, davlat sirlariga aloqasi bo'lmagan ma’Iumotlar. KORXONANING YALPI DAROMADI - yaratilgan mahsulotni sotishdan, turli pullik xizmatlar ko'rsatishdan, korxona ixtiyoriga tushadigan pul tushumlari yig'indisi (ya’ni yalpi mahsuloti)dan korxona moddiy xarajatlarini chegirib tashlaganda qolgan qismi. Korxona sof daromadi bilan ishchi, xizmatchilarga to'langan mehnat haqi birgalikda korxona yalpi daromadini tashkil etadi. KOTIROVKA - 1. Chet el pullari, qimmatbaho qo'g'ozlar yoki tovarlarning birja narxi va kursini belgilash. 2. Qimmatli qo'g'oz yoki tovarlarning birjada aylanishi, yurishi, muomalada bo'lishi. 3. Birja narxlari to'g'risidagi rasmiy e’lon. KOVERNOTA - sug'urta vositachisi tomonidan sug'urtalanuvchiga beriladigan va sug'urtalanuvchining sug'urta shartnomasi tuzishini tasdiqlovchi 236 hujjat. Ushbu hujjatda ko'rsatilgan muddat mobaynida sug urta brokeri sug‘urtalanuvchiga sug'urta polisini berishi shart. Chunki kovernota sug'urta kompaniyasi uchun yuridik kuchga ega bo'Igan hujjat hisoblanmaydi. KREDIT (lot. qarz) - pul mablag'lari, tovar va xizmatlami kelishilgan ustama foiz to'lab qaytarish sharti bilan ma’lum muddatga qarzga berish. Kreditning tijorat va bank krediti shakllari mavjud bo'lib, ular ishtirokchilaming turi, kreditlash obyekti, foiz o'lchami va foydalanish sohasiga ko'ra farqlanadi. Tijorat krediti shuki, ishlab chiqarishda va savdoda faoliyat yuritayotgan tadbirkorlar o'zaro bir-birlariga sotilgan tovarlar yoki ko'rsatilgan xizmatlar to'lovini belgilangan muddatda amalga oshiradilar. Bunda, asosan, qarzdorlik kreditpullari, ya’ni veksel,banknot,chekvakreditkartochkalari bank vositachiligida rasmiylashtiriladi. Bank krediti pul mablag'larini ssudaga berishdan iborat bo'lib, 3 xil muddatli bo'ladi: qisqa, o'rta va uzoq muddatli. KREDIT DISKRIMINATSIYASI - kredit olishda, undan foydalanishda yoki xalqaro kreditni to'Iashda ma’lum bir qarz oluvchilarga iqtisodiy va siyosiy bosimni yuzaga keltiruvchi og'ir va qiyin shartlarni qo'yishdir. KREDIT EKSPANSIYASI - mamlakatning ssuda kapitali bozorida foiz stavkalarining pasayishi natijasida kredit oluvchilarning ko'payishi, oqibatda kredit qo'yilmalari hajmining keskin ortishi. U, odatda, iqtisodiyotning investitsiyalarga bo'Igan yuqori darajadagi talabini qondirish maqsadida amalga oshiriladi. KREDIT KARTOCHKALARI - kichik o'lchamdagi plastik yoki metall kartochka ko'rinishidagi hujjat bo'lib, bankdagi hisob sohibining f shaxsini tasdiqlaydi va unga naqd pullar yordamisiz tovar va xizmatlarga haq to'lash huquqini beradi. KREDIT MEXANIZMI - kredit munosabatlarini tashkil qilishda qo'llaniladigan elementlar majmuasidir. KREDIT OBYEKTI - vaqtincha bo'sh turgan, berilishi mumkin bo'Igan pullar va tovarlardir. KREDIT PAKETI - kreditlash jarayoni uchun zarur bo'Igan hujjatlar majmuasi tushuniladi. KREDIT PORTFELI - tijorat banklari tomonidan berilgan jami kreditlarni jamlovchi hujjat. KREDIT PORTFELINING DIVERSIFIKATSIYASI - bankning ba’zi mijozlaridan ko'rgan zararlarni boshqa mijozlardan ko'rgan daromad hisobidan qoplash maqsadida bankning kredit resurslarini kam miqdorda ko'p sonli mijozlar o'rtasida taqsimlash demakdir. 2T7 KREDIT POTENSIALI - bankdagi yig'ilgan, tarkib topgan mablag* lardan likvidlilik rezervlar ayirmasiga teng. KREDIT RESURSLARINING AUKSION! - kredit resurslarini erkin, ochiq tarzda auksion orqali sotishdir. KREDIT SIYOSATI - bankning kredit resurslarini joylashtirish sohasidagi qarorlarni qabul qilishga imkon beruvchi qoidalar va cheklanishlar majmuyidir. KREDIT SUBYEKTLARI - korxona, firma, tashkilot, davlat va turli toifadagi aholidir. KREDIT SUMMASI - qarzga beriladigan pul birligining hajmi. KREDIT TAMOYILLARI - tovar va pul ko'rinishidagi mablag'larni maqsadlilik, qaytarib berish, muddatlilik, foiz to'lash, garov shartlari asosida berish natijasidir. KREDIT TASHKILOTLARI - tegishli litsenziyaga ega bo'lgan banklar, mikrokredit tashkilotlari, lombardlar va boshqa kredit tashkilotlari. KREDIT TIZIM I - pul resurslarini tarkib toptiruvchi, o'zida jamlovchi va ma’lum muddatda qaytarib berish va haq to'lash shartlari asosida ularni qarzga beruvchi kredit muassasalari majmuasi. Unga: a) bank tizimi (markaziy bank, tijorat va ixtisoslashgan banklar); b) maxsus kredit muassasalari, ya’ni sug'urta kompaniyalari, nafaqa fondlari, investitsion kompaniyalar, moliya kompaniyalari va shu kabilar kiradi. KREDIT TURLARI - qisqa muddatli kreditlar (muddati bir yilgacha bo'lgan kreditlar); uzoq muddatli kreditlar (muddati bir yildan ortiq bo'lgan kreditlar) dir. KREDIT VAZIFALARI - pulga tenglashtirilgan to'lov vositalari (Veksel, chek, sertifikat)ni yuzaga chiqarib, ularni xo'jalik oborotiga jalb qilish, bo'sh turgan pul mablag'larini harakatdagi, ishdagi kapitalga aylantirishdir. Qarz berish orqali pul mablag'larini turli tarmoqlar o'rtasida qayta taqsimlash bilan ishlab chiqarish resurslarining ko'chib turishini ta’minlashdir. Qarz berish, qarzni undirish vositalari orqali iqtisodiy o'sishni rag'batlantirishdir. KREDITGA LAYOQATLILIK - korxonaning bankdan so'ragan ssudani o'z vaqtida va to'liq qaytara olish imkoniyatidir. KREDITLAR BO'YICH A EHTIMOLIY YO'QOTISHLARNI QOPLASH UCHUN ZAXIRA - bank kredit portfeli va balansdan tashqari majburiyatlarida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan yoki mavjud zararlarni qoplash uchun qiymat summasini o'zida aks ettiradigan bankning barcha kreditlari bo'yicha zararlarni qoplash uchun tashkil etilgan zaxiralarning kontraktiv hisob-varag'i. 238 KREDITLARNING FOIZ STAVKASI - berilgan kreditlarga to'lanadigan foiz miqdori. KREDITLASH CHEGARASI - kredit munosabatlarining subyektlari yoki ssudalar turlariga nisbatan aniq ko'rsatkichlar shaklida belgilab qoyiladigan kreditdan foydalanishning qat’iy chegarasi. KREDITLASH JARAYONI - kreditni rasmiylashtirish jarayoni boshlangandan to berilishigacha bo'lgan davrni qamrab oladi. KREDITLASH OBYEKTLARI - kredit hisobidan nima tashkil qilinsa yoki kredit nimaga yo'naltirilsa, o'sha tushuniladi. KREDITLASH STRATEGIYASI - kredit siyosati borasida biron-bir bankning moliya bozoridagi mazmunli, maqsadli va aniq tamoyillarga asoslangan kredit munosabatlari. KREDITLASH SUBYEKTLARI - kredit munosabatlarida qatnashuvchi tomonlar anglanadi. KREDITLASH TAKTIKASI - kredit jarayonida ko'zlangan maqsadga erishish uchun qo'llaniladigan moliyaviy va boshqa dastaklar majmuyidir. KREDITLASHTIRISH - kredit resurslari hisobidan tadbirlarni amalga oshirish darajasidir. KREDITNI QAYTA TAQSIMLASH - vaqtinchalik bo'sh pul mablag'larini pulga ehtiyojmand subyektlar o'rtasida qayta taqsimlashdir. KREDITOR - vaqtincha bo'sh turgan pullarni pulga muhtoj bo'lgan huquqiy va jismoniy shaxslarga ma’lum muddatga foiz to'lovlari evaziga qaytarib berish sharti bilan qarzga beruvchi shaxs, kompaniya, bank va h.k. KREDITOR QARZDORLIK - korxona, tashkilot yoki muassasaning tegishli yuridik yoki jismoniy shaxslarga to'lanishi lozim bo'lgan pul mablag'lari bo'lib, ular me’yordagi (muddati o'tmagan) hamda muddati o'tgan qarzdorliklarga bo'linishi mumkin. KRITIK RISK ZONASI - yo'qotishlar bo'lish xavfi borligini ifodalaydi, olinadigan foydadan bir qismining biror jarayon uchun yo'naltirilganligi va shu mablag'larning qaytib kelishida xavf borligini ifodalaydi. KRITIK YO'L - eng ko'p davomiylikka ega, loyihaning boshidan oxirigacha bo'lgan ishlarning ketma-ketligi. Kritik yo'lda yotgan loyiha ishlari vaqt zaxirasiga ega emas. KRIZIS (yunon. krisis - hal etish, oqibat) - q. inqiroz. KROSS KURS - bir mamlakat valyutasining ikkinchi bir mamlakat valyutasiga nisbatan USD orqali ifodalanadigan nisbati. Kross kurs xalqaro miqyosda keng qo'llaniladi. Uni, asosan, yirik kompaniyalar va korporatsiyalar qo'llaydi. Bu valyuta kursini aniqlashning real yo'li hisoblanadi. KSENOFONT (m.a.430-3 3 5 /3 5 4 ) -yunonyozuvchisivatarixchisi. Quldorlikni qo‘llab-quwatlagan. “Dehqonchilik barcha sanatlarning onasi va boquvchisi” degan iboraning muallifi. “Ekonomiya” (uy xo'jaligi) so'zini birinchi bo'lib ishlatgan. Mehnat taqsimotiga alohida urg'u bergan va uni bozor ko'Iami bilan bog'lagan. Pulning almashuv va jamg'arish (ikki) funksiyalarini tan olgan. KUCHLI DAVLAT - omma faoliyatiga asoslangan kuchli boshqaruv tizimiga, rivojlangan iqtisodiyot, yuksak ma’naviyatga ega bo'Igan davlat. Bunday davlat mustahkam iqtisodiy, huquqiy va ma’naviy asosga ega bo'ladi. Uning qudrati fuqarolar hamjihatligi, jamiyatdagi do'stlik va bag'rikenglik, har bir fuqaroning onglilik darajasi, davlat boshqaruvidagi faol ishtirokiga asoslanadi. KUCHLI JAMIYAT - mustahkam negizningbarqarorligi ta’minlangan, davlatning boshqaruvchilik faoliyati qisqarib, jamoat tashkilotlarining roli kuchaygan, fuqarolarning qonun asosida ularning huquq va erkinliklari oliy qadriyatlarga aylangan jamiyat. KUMULYATSIYA - bir qancha yirik sug'urta summali obyektlarning bitta sug'urta hodisasi tufayli zarar ko'rishi ehtimolligini nazarda tutuvchi sug'urta risklari yig'indisi. KUNDALIK ISTE’MOL TOVARLARI - har kuni yoki tez-tez sotib olinadigan va istemol qilinadigan tovarlar. KUNDALIK TALAB - har kuni yoki tez-tez sotib olinadigan va iste’mol qilinadigan tovarlarga bo'Igan talab. KUPON - 1. Xazina majburiyatining, obligatsiyaning har yili daromad keltirib turadigan yirtma qismi. 2. Aksiyaga ilova qilib, dividendlar to'lash uchun mo'ljallangan varaq. KUPYURA - ustida qiymati ko'rsatilgan pul bileti, aksiya, obligatsiya yoki boshqa qimmatli qog'oz. KURNO ANTUAN OGYUSTEN (1801-1877) - fransiyalik matematik, birin- chilardan bo'lib matematikani iqtisodiy jarayonlarga keng qo'llash uslubini ishlab chiqdi. Ekonometrika yo'nalishining asoschilaridan biri. "Talablarning elastikligi” funksiyasi va grafigini yaratdi. KURNO MUVOZANATI - duopolik bozorda har bir firma mustaqil ravishda shunday optimal ishlab chiqarish hajmini tanlaydiki, ushbu mahsulot hajmi ikkinchi firmani qanoatlantiradi. Kurno muvozanati firmalarning aks tasir qiluvchi funksiyalari grafiklarining kesishish nuqtasida vujudga keladi. 240 KURS - aksiya, obligatsiya, boshqa qimmatli qo'g'ozlarning oldi-sotdisiga qo'yiladigan baho; qo'g'oz pullar kursining oltin valyutada yoki boshqa mamlakat valyutasida aks etishi. KURS BO'YICH A FARQ, - milliy valyutaga nisbatan chet el valyutasi kursining o'zgarishi munosabati bilan chet el valyutasida amalga oshirilgan operatsiyalarda vujudga keladigan (ijobiy, salbiy) farq KURTAJ-birjabitimni amalga oshirgandavositachilikuchunbrokergaberiladigan mukofot. Kurtaj stavkalari qimmatli qo'g'ozlar va tovarlar toifasiga, bitimlarning hajmi xususiyatlarigabog'liqbo'ladi. Kurtaj miqdorlari birjalarning ustavlari yoki birja bitimi qatnashchilari va broker o'rtasidagi kelishuv bilan belgilanadi. KUTILADIGAN QIYMAT (MATEMATIK KUTILISH) (Lorens chizig'i) - biror-bir ko'rsatkichning taqsimlanish darajasini ifodalovchi egri chiziq. Bu amerikalik olim Maks Otto Lorens (1876-1944) tomonidan aholi daromadlarining taqsimlanishini narxlash uchun ishlab chiqilgan. Aholidan daromad solig'i olinib, ularga transfert berilgandan keyin Lorens chizig'ining botiqligi kamayadi. KUTILAYOTGAN INFLYATSIYA - daromad oluvchi tomonidan prognozlanadigan narxlarning oshishi. Shuning uchun daromad egasi inflyatsiyaning oqibatlarini yumshatish yoki bartaraf etish uchun oldindan choralar ko'rishi mumkin. KUTILAYOTGAN INFLYATSIYA DARAJASI - mavjud ijtimoiy-iqtisodiy axborotlar, ma’Iumotlar asosida alohida shaxs va korxonalar tomonidan kutiladigan bo'lg'usi davrdagi inflyatsiya darajasi. KUTILMAGAN INFLYATSIYA - baholaming o'sishi. Bunda daromad oluvchi yoki davlat tomonidan oldindan choralar ko'rilmaganligi sababli inflyatsiyaning real daromadlarga salbiy ta’sirining oldini olish mumkin bo'lmaydi. KVADRATIK O'RTACHA TAFOVUT - kvadrat ildiz ostidan chiqarilgan dispersiyadir. KVADRILLION - birning yonidagi nollar soni 15 ta bo'lgan son. KVAZIKORPORATSIYA (O'TKIN CH I KORPORATSIYA) kvazikorporatsiya: l ) institutsion birlik rezidentiga qarashli bo'lib, korporatsiyalashmagan korxonaga o'xshaydi. U alohida korxona shaklida boshqariladi hamda o'z mulkdorlari bilan o'zaro munosabatda aslida korporatsiya bilan aksiyadorlar munosabatiga o'xshaydi; 2) institutsion birlik rezidentiga qarashli bo'lmagan va korporatsiyalashmagan korxona institutsion birlik tasarrufida bo'ladi. Zero, u muayyan iqtisodiy hududda uzoq yoki noaniq davr ichida ishlab chiqarish bilan band bo'ladi. 241 KVAZIKORPORATSIYALAR DAROMADIDAN CHEGIRMA - mulkdan keladigan daromadningbir turi. Bunday chegirma kvazikorporatsiya egasiga u korxonaga ajratgan mablag‘ning hajmiga qarab ajratiladi. KVAZIOPTIMUM-PARETO - samarali hajmda tovar ishlab chiqarish mumkin bo'lmaganda ishlab chiqarish mumkin bo'lgan variantlardan eng yaxshisini tanlash (optimalgayaqin). KVINTILLION - birning yonidagi nollar soni 18 ta bo'lgan son. KVOTA - l ) tegishli bitim doirasida milliy yoki xalqaro birlashma ishtirokchilarining ishlab chiqarish yoki sotishda ishtirok etish hissasi; 2) xalqaro iqtisodiy yoki moliya-valyutaviy tashkilotning ustav fondi yoki kapitalida mamlakatning badali; 3) soliqqa tortish birligidan olinadigan soliq stavkasi (absolyut ifodada yoki hissa ko'rinishida); 4) nimaningdir qismi, hissasi, normasi (me’yori), miqdoriy cheklanishlar. Kvota davlat va xalqaro tashkilotlar tomonidan tovarlarni ishlab chiqarish, ularni eksport va import qilish yuzasidan cheklashlaming joriy etilishi. Kvota o'rnatish xalqaro bitimlarga binoan amalga oshiriladi. Davlatlararo shartnomalarga ko'ra ayrim yoki bir guruh tovarlar yuzasidan kvota o'matiladiki, unga muvofiq mamlakatlar faqat belgilangan miqdordagi tovarlarni ishlab chiqarishi va chetga sotishi mumkin. KVOTALI QAYTA SUG'URTALASH - sug'urta kompaniyasi qayta sug'urtalovchi kompaniya bilan kelishgan holda unga risklarning bir qismini beradi. Bu operatsiya kvota shartnomasi orqali rasmiylashtiriladi. Qayta sug'urtalovchi kompaniyaga sug'urta mukofotining tegishli qismi beriladi va qayta sug'urtalovchi kompaniya proporsional ravishda ko'rilgan zararni qoplashda ishtirok etadi. KVOTATIV SOLIQLAR - daromad yoki mulk qiymatining puldagi ifodasiga nisbatan stavkasi foizlarda o'rnatiladigan soliqlar. KONSTITUTSION BURCH - O'zbekiston fuqarolari Konstitutsiyada belgilab qo'yilgan, fuqarolar bajarishlari shart bo'lgan majburiyatlardir. KONSTITUTSION HUKUMAT - demokratik hukumat qonunga va ayniqsa yozma hujjat-konstitutsiyasiga asoslanadi. Konstitutsiyalar hukumatning vakolati va majburiyatlarini ta’minlaydi. Shuningdek, ular qonunlar qanday tayyorlanishi va hayotga tatbiq etilishini ham o'zida aks ettiradi. Aksariyat konstitutsiyalar hukumatning vakolati va majburiyatlarini ta’minlaydi. — —. 242 LAJ (ajio) - pul va qimmatbaho qog'ozlarning nominal qiymati, bozor narxidan past bo'lganda uchraydigan holat. Agar pul va qimmatbaho qog'ozlarning nominal qiymati bozor narxidan yuqori bo'lsa, bu hoi dizajio deb ataladi. LASH - oltin bozor narxining rasmiy narxdan ortiq qismi. LATIFUNDIYA - yirik yer egaligi. Dasdab Qadimgi Rimda m.a. II asrda paydo bo'Igan va milodiy I asrda keng tarqalgan. Feodalizm davrida avj oldi. Prussiya va AQShda rivoj topdi. Inqiloblar tufayli tugatildi. LAVOZIM - korxona, muassasa, idora va tashkilotlarda biror rasmiy xizmatni bajarish bilan bog'liq bo'Igan vazifa. LEGAL MONOPOLIYA - o'zining mahsulotiga egalik qilish va sotish huquqini olgan monopoliya. Ko'pgina hollarda davlat fan va texnikadagi ishlarni rag'batlantirish uchun ongli ravishda kashfiyot egalariga monopol huquqlarni beradi. Legal monopoliyalar cheklangan vaqt davomida mavjud bo'ladi. Masalan, patent yoki litsenziyaga egalik qilish vaqti mobaynida. Bundan so'ng boshqa firmalar ham bu yo'nalishda faoliyat ko'rsata boshlaydi. LEGITIMATSIYA - 1. Hujjatni e’tirof qilish, tasdiqlash, tan olish. 2. Huquqni yoki vakolatni tan olish yoki tasdiqlash. LEVEJ-LIZIN G - bunda ijaraga berilayotgan uskuna va jihozlar narxining katta miqdori uchinchi tomondan, ya’ni investordan qarzga olinadi. LIBER FOIZNING O'RTACHA STAVKASI - London banklarining o'z depozitlarini boshqa birinchi darajali banklarga joylashtirish stavkasi bo'lib, u har kuni soat 11.00 da qayd etiladi va boshqa banklar uchun, ayniqsa, xalqaro bitimlar tuzishda kreditlar bo'yicha foizlar belgilashda asosiy mo'ljal hisoblanadi. LIBOR - Londondagi jahon ssuda kapitallari bozorida yetakchi erkin almashinadigan valyutalar - AQSh dollari, Germaniya markasi, Yaponiya ienasi, Buyuk Britaniya funt sterlingi kabi valyutalardagi depozitlarga to'lanadigan foiz stavkasidir. LIFO inglizcha (last in first out - so'nggi kirim birinchi chiqim) - sarf qilingan materiallar qiymatini hisobdan chiqarishning usullaridan biri. LIFO usuli - o'sib borayotgan inflyatsiya sharoitida vaqt bo'yicha oxirgi sotib olingan materiallar qiymatidan kelib chiqqan holda hisobni yuritishdir. 243 LIKVIDATSIYA (tugatish, tarqatish, barham berish) - firma yoki korxona faoliyatining aksionerlar yig'inining, xo'jalik sudining qaroriga muvofiq, bankrotlikka uchrashi, qayta tashkil etilishi tufayli to'xtalishi. LIKVIDLI MABLAG'LAR - firma ixtiyoridagi pul vositalari, bank depozitlari, qimmatli qog'ozlar, oson sotish mumkin bo'lgan moddiy aylanma mablag'lar bo'lib, ular tezda sotish mumkin bo'lgan aktivlardir. LIKVIDLI К R1SK1 - tijorat banklari likvidligi pasayishi bilan bog'liq risklardir. LIKVIDLILIK - a) turli firmalar va banklarning o'z qarzini to'lay olish yoki boshqa majburiyatlarini bajara olish imkoniyati; b) bir aktivning ikkinchisiga qanchalik tez almashina olinishi o'lchovi. Naqd pul eng yuqori 100% likvidlilikka ega. LIKVIDLILIK KOEFFITSIYENTI - mavjud mablag'larning qanchalik qismi tez orada qoplash uchun yo'naltirilishi mumkinligini ifodalovchi ko'rsatkich. LIKVIDLILIK TU ZO G 'I - foiz stavkasi juda past bo'lgan shunday vaziyatki, odamlar pulni naqd ko'rinishda saqlab turishni afzal ko'radilar. Tadbirkorlar esa foiz stavkasi bundan ko'ra pasayishi mumkin emasligi sababli investitsiyalarni ko'paytirmaydi. Minimal foiz stavkasi sharoitida pulga talab egri chizig'i cheksiz elastik bo'lib qoladi. LIMIT - xo'jalik faoliyati turli jihatlari miqdorining cheklanishi, faoliyat doirasi, chegarasining belgilanishi. Limit davlat yoki yirik birlashma tomonidan o ‘z korxonasi uchun o'rnatiladi. LIMITED - kompaniyalarning o'z majburiyatlari bo'yicha cheklangan javobgarligini aks ettiruvchi termin (aksioner yoki pay kapital asosida). Mas’uliyati cheklangan jamoaningbelgisi. LIMITLASHTIRILGAN CHEK DAFTARCHALARI - olti oygacha muddatga berilib, unda chek daftarchasidan o'tkazib berilishi mumkin bo'lgan summa ko'rsatiladi. Chek, yozib berilgan kunni hisobga olmaganda, 10 kungacha o'z kuchini yo'qotmaydi. Oldindan e Ion qilingan limit summasi to'lovchining hisob-kitob schyotidan maxsus schyotga o'tkazib qo'yiladi. Shuning uchun limitdan ortiqcha summaga yozib berilgan chek bekor qilinadi va bank tomonidan to'lanmaydi. Limitlashtirilgan chek daftarchasi bo'yicha summa 100 so'mdan kam bo'lmasligi kerak. LIMITLASHTIRILMAGAN CHEK DAFTARCHALARI - bir yil muddatga berilib, ularni bergan bank ssudasi bilan ta’minlanadi. Ular mablag'larni maxsus schyotda oldindan deponentlashni talab qilmaydi. LINGVISTIK TA’M INOT - inson va tizim orasidagi muloqotni ishlab chiqish hamda ta’minlash uchun axborotlarga ishlov berish va foydalanishning turli bosqichlarida ishlatiladigan til vositalari yig'indisini o'zida namoyon etadi. LITSENZION SAVDO - xalqaro savdoda intellektual mulkni, texnologiyani, ixtiro va patentlarni oldi-sotdi qilishning asosiy ko'rinishi. LITSENZIYA - u yoki bu mahsulotni tayyorlash, xo'jalik ishlab chiqarish va ilmiy faoliyatning turini amalga oshirish, mahsulotning ma’lum bir turi va miqdorini eksport yoki import qilish, olib kirish, olib chiqish yoki o'tkazib ketishga davlat yoki mahalliy boshqaruv organlarining rasmiy ruxsati (roziligi). Savdo qilish huquqi yoki lotoreya va mahalliy auksionlarni o'tkazish uchun litsenziya uch nusxada rasmiylashtiriladi. Birinchi nusxa ijarachiga (o'tkazuvchiga, shug'ullanuvchiga) beriladi, ikkinchisi tuman soliq inspeksiyasiga yo' llanadi, uchinchi nusxa esa tegishli qaror, xat va ungailova qilingan hujjatlar bilan birgalikda tuman yoki shahar ma’muriyatining ish jildida saqlanadi. Litsenziya olish uchun murojaat etayotgan jismoniy shaxslar tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanish huquqiga ega ekanliklari to'g'risida guvohnomaga ega bo'lishlari shart. LITSENZIYA SAVDOSI - xalqaro miqyosda yangi texnika va texnologiya bilan savdo qilishning asosiy shakli. LITSENZTYALASH - chetdan mol keltirish yoki chet ellarga mol chiqarish uchun davlat organlari tomonidan litsenziyalash (ijozat berish). LIZING - moliya-kredit munosabatlarining shakllaridan biri bo'lib, korxonalar tomonidan mashina, asbob-uskuna va shunga o'xshash tovarlarni uzoq muddatli ijaraga olishni anglatadi. Lizingda uning obyektlari, odatda, (lekin majburiy tartibda emas) ijaraga beruvchi korxonaning balansidan ijaraga oluvchi korxonaning balansiga pirovardida o'tkaziladi. Bu tartibdagi bitimlar ijarachi korxona uchun foydali hisoblanib, ular moliyaviy zarar ko'rmaydilar va, odatda, soliq va amortizatsiya imtiyozlariga ega bo'ladilar. LIZING MUNOSABATLARI - qarz olish asosidagi ijara munosabatlarining alohida toifasida ifodalanuvchi o'zaro bog'liq iqtisodiy-huquqiy, moliya-kredit munosabatlari majmuasidan iborat. LIZING SHARTNOMASI - asbob-uskunalar, texnika-texnologiyalarni uzoq muddatga ijaraga olish. 245 LIZING TO'LOVLARI - lizingga beruvchining lizing obyektini sotib olish uchun qilgan xarajatlarining hammasi yoki ko'p qismi, shuningdek, lizing obyektini yetkazib berish va belgilangan maqsadda foydalanish uchun uni yaroqli holga keltirish bilan bog'liq bo'Igan boshqa xarajatlarining lizingga oluvchi tomonidan qoplanishi hamda lizingga beruvchining daromadidir. LIZING TURLARI - bu: operativ lizing, moliyaviy lizing LIZING XIZMATI - ishlab chiqarish inshootlari, mashina ishlab chiqarish, transport vositalarini shartnoma asosida ma’lum haq evaziga uzoq muddatli ijaraga berish. Lizingxizmatiningikkituribor: a) moliyaviy lizing xizmatida ijara to'lovi miqdori mulk egasining ijaraga bergan mulki qiymatini to'liq qoplab ham foyda keltiradi; b) oddiy lizing xizmatida ijara davrida ijaraga olingan mulkning faqat bir qismi amortizatsiyalash shaklida to'lanib, ijara shartnomasi shartlariga qarab ijarachi qoldiq qiymati ijaraga olingan mulkni sotib olishi yoki qaytadan shartnoma muddatini uzaytirishi yoki olingan lizing kompaniyaga qaytarilishi mumkin. LIZINGGA BERUVCHINING DAROMADI - lizing to'lovlari bilan lizing obyektini sotib olish, uni yetkazib berish va belgilangan maqsadda foydalanish uchun yaroqli holga keltirish xarajatlari o'rtasidagi farq sifatida aniqlanadigan, lizingga beruvchi tomonidan lizing operatsiyasini amalga oshirish natijasida oladigan daromadidir. LLOYD - l) Angliyadagi xalqaro sug'urta bozori; Angliyadagi sug'urtalovchilar korporatsiyasi. Taxminan 1734-yilda tashkil etilgan. Hozirgi paytda Lloydga 22000 dan ortiq tashkilot a’zo. Uning faoliyati Angliya parlamenti qabul qilgan maxsus qonun bilan tartibga solinadi. Lloyd sug'urtaning barcha turlarini amalga oshiradi. Uning a’zolari 279 sindikatga birlashgan bo'lib, sindikat faoliyati uchun anderrayterlar javob beradi. Anderrayterlar bilan sug'urtalanuvchilami sug'urta vositachilari birlashtiradi. Sug'urta vositachilari Lloyd bozorida risklarni joylashtiradi. Anderrayterlar sug'urta shartnomasi bo'yicha javob berish uchun yirik miqdordagi pul mablag'larini korporatsiyaga depozit sifatida qo'yadi. LOFFER EGRI CH IZIG'I - soliq stavkalari va soliq tushumlari miqdori o'rtasidagi bog'liqlikni aks ettiradi. Soliq stavkasini ko'tarish yordamida faqat ma’lum vaqtgacha soliq tushumlarini ko'paytirish mumkin. Soliq stavkasini o'ta ko'tarib yuborish faoliyat ko'rsatish rag'batlarini buzib yuboradi, natijada budjetga soliq tushumlari 246 miqdori kamayishi mumkin. Soliq tushumlari soliq stavkasiga bog'liqligini iqtisodchi Artur LofFer tadqiq etgan va uni “Loffer egri chizig'ida” aks ettirgan. LOKAL HISOBLASH TA R M O G I - maxsus mutaxassislar o'rtasida almashish uchun ma’lum territoriya chegarasida tashkil etilgan va kanallar bilan birlashtirilgan dasturlash va axborot uzatish resurslari. LOKAUT - kasaba uyushmasining korxonalar ma’muriyatining shartlarini qabul etishga majbur qilish maqsadida ishlab chiqarishni to'xtatish va ish haqini to'lamay qo'yishi. LOKO - chet el valyutasi yoki qimmatli qog'ozlaming naqd pullik hisob-kitob bo'yicha oldi-sotdi bitimi bo'lib, u bitim tuzilgan birjada amalga oshiriladi. LOMBARD KREDITI - tijorat banklari Markaziy bankdan o'zlarining portfelidan qimmatbaho qog'ozlarni garovga qo'yish orqali kredit oladi. LORENS EGRI CHIZIGI - aholi daromadlarining taqsimlanishini aks ettiruvchi egri chiziq. “Oilalar ulushi” abssissada, “daromadlar ulushi” ordinatada joylashgan. Egri chiziqda har bir nuqta aniq daromadga ega oilalar u yoki bu miqdorining umumiy daromaddagi ulushini ko'rsatadi. Grafikdagi bissektrisa daromadlarning absolyut teng taqsimlanishi holatini aks ettiradi. Bissektrisaga binoan egri chiziq o'rtasidagi bo'lak aslida mavjud bo'lgan daromadlarning notekis taqsimlanishini ifodalaydi. Shu bo'lak qanchalik katta bo'lsa, daromadlarning notekis taqsimlanish darajasi shunchalik yuqori bo'ladi. Agar bu notekis taqsimlash kamaysa, egri bissektrisaga yaqinlashadi, agar oshsa uzoqlashadi. LORO HISOBLARI - bank tomonidan shu bank vakillari hisoblangan boshqa banklar uchun ochadigan hisoblar. L O Y IH A - o'zaro bog'liq bo'lgan, ma’lum bir natijaga erishishga yo'naltirilgan va ularni amalga oshirish uchun uzoq muddat talab etiladigan ishlar ketma-ketligi. LOYIHA BOSHQARUVI - berilgan loyiha cheklovlarini hisobga olgan holda resurslar (mehnat, moddiy va uskunalar)ni rejalashtirish, taqsimlash va nazorat qilishdir. LOYIHA ISHLARI TUZILMASI - loyiha amalga oshirilayotganda bajarilishi lozim bo'lgan ishlarning bog'liq tizimi. 7 4 7 LOYIHA ISHLARINI BAJARISH BOSQICHLARI - resurs ajratish va jarayonni nazorat qilish uchun bajariladigan ishlar davomiyligi bolinadigan vaqt oraliqlaridir. LOYIHA SIFATI - mahsulotga xos uning bozordagi joyini aniqlaydigan qiymati. LOZANNA MAKTABI - L. Valras va V. Pareto (1848-1923) tomonidan iqtisodiyotda ekonometrika usullarini keng qo'llash tufayli paydo bo'lgan. LUKA PACHOLI (1494-yil) - italiyalik matematik, faylasuf va olim Luka Pacholi ikkiyoqlama yozuv metodini asoslab bergan. U “Schyotlar va yozuvlar to'g'risidagi traktatida” (lot. tractatus - muhokama) asarida yozuvlarni bir vaqtning o'zida ''bermoq” va “ega bo'lm oq” schyotlarda aks ettirish hamda “bermoq” va “egabo'lmoq” schyotlar summalarining yig'indisi o'zaro teng kelishi kerak, deb aytgan. Agar ular teng kelmasa, bilingki, sizning hisob-kitoblaringizda xatolik mavjud. Buxgalteriya hisobi fanining asoschisi hisoblanadi. LUKAS R.I. - Neoliberalizm tarafdori. ''Ratsional kutilmalar” nazariyasi uchun 1995-yilda Nobel mukofotini qo'lga kiritgan. Ijtimoiy-institutsional yo'nalish evolyutsiyasi industrial jamiyatdan postindustrial, superindustrial (neoindustrial) jamiyatsariboradigankonvergensiya nazariyalarida (Gelbreyt, P. Sorokin - AQSH, Raymon, Aron - Fransiya, Tinbergen - Niderlandiya) kapitalizm va sotsializmning ilg'or tomonlarini olish va amalda qo'llash taklif etiladi. LUKAS ROBERT (1937-yil) - amerikalik iqtisodchi, ratsional (muvofiq) kutish nazariyasi asoschisi. Uning fikricha, davlatning iqtisodiyotni tartiblash bo'yicha tadbirlari foydasiz, chunki iqtisodiy agentlar davlatning hamma harakatlarini oldindan ko'radilar va ularga mos holda javob berishga harakat qiladilar. LOGISTIKA - inson-mashina tizimida moddiy, mehnat, energiya va axborot resurslari oqimlari harakati jarayonlarini rejalashtirish, boshqarish va nazorat qilish tizimi. 248 MA’LUMOTLAR BAZASI - tartiblashning umumiy tamoyillari ko'zda tutilgan holda, aniq qonun-qoidalar asosida tuzilgan hamda himoya qilinadigan va saqlanadigan ma’lumotlar yig'indisi. MA’MURIY BOSHQARUV USULLARI - aniq maqsadlarga erishish uchun tashkiliy munosabatlarga ta’sir ko'rsatish usulidir. MA’MURIY JAVOBGARLIK - ma’muriy huquqbuzarlikni sodir etganligi uchun fuqarolar va mansabdor shaxslar yuridik javobgarligining shakllaridan biri. MA’MURIYAT - 1. Davlat organlarining boshqaruv faoliyati; boshqaruv sohasidagi tashkiliy faoliyat. 2. Davlat ijro hokimiyati organlari. 3. Muassasa, korxonalarning rahbar xodimlari. MA’MURIY-BOSHQARUV XARAJATLARI - boshqaruv apparatini saqlash (ta’minlash) xarajatlari; xizmatdagi yengil avtomobillami saqlashxarajatlari; qorovulchilikxodimlari, qo'riqchi tizimlarni saqlash xarajatlari; xizmat safari xarajatlari. MA’MURIY-BUYRUQBOZLIK (rejalashtirilgan bozor) sobiq SSSR davlatlarida amalda bo'Igan bozor turi. Unda davlat mulki ustun va xususiy mulk deyarli yo'q, imperativ qat’iy reja hukmron, erkin raqobat inkor etiladi; qat’iy baholar qo'llanadi. Hayot bozorning bu turini inkor etmoqda. MA’MURIYLASHTIRISH - kompaniya siyosati va umumiy maqsadlarini shakllantirish, menejment esa ularning amalga oshishini tashkil etish va nazorat qilish. MA’NAVIY EHTIYOJ - ma’naviy boyliklar; o'qish, bilim olish, san’at, madaniy dam olish va hokazolarga bo'Igan ehtiyoj. MA’NAVIY TAVAKKALCHILIK - yo'qotishlar sug'urta kompaniyasi tomonidan to'liq qoplanishiga ishonch hosil qilgan holda vujudga kelishi mumkin bo'Igan yo'qotishlar ehtimolini ongli ravishda oshirib ko'rsatishga intiluvchi shaxs xatti-harakati. MA’NAVTY-RUHrY HOLAT - ijtimoiy guruhning qadriyatli mo'ljallanishi va shaxslararo munosabatlarning xarakterini aks ettiruvchi barqaror ruhiy holat. MABLAG' (KAPITAL) SARF-XARAJATLAR HISOBI - asosiy va aylanma fondlar, nomoddiy aktivlar sotib olish sarf-xarajatlari hamda 249 ularning shakllanish manbayiga oid tashqi iqtisodiy operatsiyalarni o ’zida aks ettiradi. MABLAG' (KAPITAL) XARAJATLARI HISOBI - asosiy oborot (aylanma) fondlar, nomoddiy va moliya aktivlarining jamg'arilish jarayonini tavsiflash hamda ularga sarmoya ajratish manbalarini hisobga olishga mo'ljallangan. MAGAZIN - magazin, do'kon; chakana savdo tashkiloti. MAGISTRATURA - bakalavriat negizida o'qish muddati kamida ikki yil bo'lgan aniq mutaxassislik bo'yicha oliy ta’lim. MAHALLIY BUDJET - davlat budjetining tegishli viloyat, tuman, shahar pul mablag'lari jamg'armasini tashkil etuvchi bir qismi bo'lib, unda daromadlar manbalari va ulardan tushumlar miqdori, shuningdek, moliya yili mobaynida aniq maqsadlar uchun ajratiladigan mablag'lar sarfi yo'nalishlari va miqdori nazarda tutiladi. MAHALLIY DAVLAT MUASSASALARI - mahalliy davlat muassasalari kichik sektor alohida institutsion birlik hisoblangan mahalliy davlat muassasalari hamda mahalliy davlat muassasalari tamonidan nazorat qilinuvchi va moliya bilan ta minlanuvchi notijorat tashkilotlardan tarkib topadi. MAHALLIY O 'Z -O 'Z IN I BOSHQARISHNI MUSTAHKAMLASH - hokimiyatni tashkillashtirish prinsipi, demokratiyalashtirishning samaradorligi, federal hokimiyatni “past”dan tuzish, davlatning fuqarolik jamiyati madaniylashgan institutga aylanishidir. MAHALLIY SOLIQLAR VA YIG'IM LAR - mahalliy budjetga olinadigan jismoniy va yuridik shaxslarning majburiy to'lovlari. Ularning tarkibiga quyidagilar kiradi: mol-mulk solig'i, yer solig'i, reklama solig'i, avtotransport vositalarini olib sotganlik uchun soliq, savdo- sotiq qilish huquqi uchun yig'im, shu jumladan, ayrim turdagi tovarlarni sotish huquqini beruvchi litsenziya yig'imlari, yuridik shaxslar, shuningdek, tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanuvchi jismoniy shaxslarni ro'yxatga olganlik uchun yig'im, avtotransport to'xtash joyidan foydalanganlik uchun yig'im, obodonchilik ishlari uchun yig‘im va boshqalar. MAHALLIYLASHTIRISH - import qilinadigan tayyor mahsulot, butlovchi buyumlar va materiallarni mamlakatda ishlab chiqarishni yo'lga qo'yish orqali unga bo'lgan ichki talabni qondirish va eksportini yo'lga qo'yish. MAHSULOT - biror faoliyatning moddiy natijasi (mehnat, xizmat ko'rsatish; ish bajarish). Ishlab chiqarish iste’moli uchun foydalaniladigan ishlab Yüklə 22,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|