Sh. I. Mustafakulov, O. A. Raximberdiyev, M. Sh. Egamberdiyeva iqtisodiy atamalarning
Yüklə 22,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 'X
— — HAD DAN ORTIQTALAB - mavjud sharoitda bunday talabni to'la qondirish imkoniyatlari bo'lmaydi. HADYA - fuqarolik huquqida bir shaxsning ikkinchi shaxsga mulkini tekin berishi. HAMKORLIK MUNOSABATLARI MARKETINGI - transaksiyalarga nisbatanmijozlarbilanuzoqmuddatli,o‘zarofoydalimunosabatlarga ko'proq e’tibor qaratish. Kompaniyalar eng foydali iste’molchilar, mahsulotlar va kanallar bilan faoliyat yuritadi. HAMKORLIKDAGI TADBIRKORLIK ZONAL ARI - hamkorlikda tadbirkorlik faoliyati olib borish uchun tashkil etilgan zonalar. Bunday zonalarda alohida imtiyozlar bojxona, ijara, soliq, valyuta va mehnat rejalari bo'yicha belgilangan bo'lib, xorij kapitalini investitsiyalashtirish uchun shart-sharoitlar yaratib beradi. Tashqi iqtisodiy faoliyatni xorij investitsiyalari, yangi texnika va texnologiyalarni jalb etish, import texnika sotib olish xarajatlarini qisqartish, milliy buyumlaming raqobatbardoshliligini oshirish maqsadida tashkil etiladi. HAQIQIY (REAL) TOVAR - sifat darajasi, xossalar to'plami, o'ziga xos shakli, bezatilishi, nomi, o'ramiga ega bo'lgan aniq tovar. HAQIQIY EHTIYOJ - ma’lum paytda yaxshi anglangan, aniq va qondirish mumkin bo'lgan ehtiyoj. HAQIQIY TAKLIF - ma’lum paytda bozorda haqiqatan bor tovarlar, ularning turlari va hajmi. HLAR YILGI ASOSDA MUVOZANATLANTIRUVCHI BUDJET - budjet siyosatining konsepsiyalaridan biri. Davlat budjeti har yili muvozanatlashtirish lozim degan qoidalarga asoslanadi. Bu qoida asosida davlat budjetining muvozanatlantirilishi fiskal siyosatning samaradorligiga salbiy tasir etishi mumkin. Masalan, inflyatsiya sharoitida aholining daromadi oshib boradi. Bu esa avtomatik ravishda soliq tushumlarini ko'paytiradi. Hukumat daromadlarning xarajatlardan ortib ketishining oldini olishga harakat qiladi. Unda u soliq stavkasini pasaytirish yoki davlat xarajatlarini ko'paytirish yoki ularning ikkalasidan foydalanishi kerak bo'ladi. Buning natijasida inflyatsiyaning kuchayishi ro'y beradi. HARAKATSIZ BUYUMGA XIZMAT KO RSATISH PR IN SIPIB O YICH A USKUNA JOYLASHISHI - mahsulot butun ish jarayonida bir joyda qoladi, uskunalar esa zarurlik paydo bo'lganda shu joyga beriladi. HARBIY KOMMUNIZM SIYOSATI (1918-1920) - Sovet davlatida qo'llanilgan, tovar-pul munosabatlari inkor etilgan, qat’iy taqsimot va to'la milliylashtirish hamda oziq-ovqat razvertkasi amalga oshirilgan, bir qancha ijtimoiy sohalar tekin bo'lgan (transport, elektr energiyasi, kommunal xizmatlar). Harbiy kommunizm davrida mamlakat og'ir inqirozga uchradi. XARID QOBILIYATI PARITETI - valyutalar almashinuv kurslarining shunday darajasiki, bunda har bir valyutaning xarid qobiliyati tenglashadi. HAY’AT - komissiya, vositachilik, saylangan guruh. HAYOT SUGURTASIGA B O G L IQ . BOXM AGAN SUGURTA TO XO VLARI - joriy hisobot davrida to'lanishi lozim bo'lgan hayot sugurtasidan tashqari sug'urta poUsini tartibga solish tufayli to'lanadigan to'lovlar. . HAYOTNI SUG URTA QILISH - jismoniy shaxslarning hayoti, sog‘lig‘i, mehnat qobiliyati va pul ta’minoti bilan bog'liq manfaatlarini sug'urta qilish. Bunda shartnoma bo'yicha sug'urtaning eng kam muddati bir yilni tashkil etadi hamda sug'urta pullarining sug'urta shartnomasida korsatib otilgan oshirilgan foizni o‘z ichiga oluvchi bir martalikyoki davriy to'lovlari (annuitetlar)ni qamrab oladi. HISOB - biror narsa mavjudligini belgilash, uni o'lchash va son hamda sifat tomonidan qayd etish. Hisob xo‘jalik faoliyati va ijtimoiy hayotning barcha jabhalari to g'risidagi doimiy axborot bilan ta’minlaydi. Jamiyatning ishlab chiqarish kuchlari rivojlanishi bilan hisob axborotlarining hajmi ortadi va jamiyat hamda xo‘ jalik jarayonlarini nazorat qilish va boshqarishda katta ahamiyatga ega bo'ladi. Shuning uchun hisobni yanada takomillashtirish zarur. O'zbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobi, statistika hisobi va tezkor hisoblarni o ‘z ichiga oluvchi yagona xalq xo'jaligi hisobi tashkil etilgan. HISOB-KITOB OPERATSIYALARI B O Y IC H A ASOSLOVCHI TESTLAR- hisob-kitob operatsiyalarining moliyaviy hisobotlarda keltirilgan summalari to‘g‘ri (asosli) ekanligini tekshirishga yonaltirilgan testlar majmuyi. HISOB PALATASI - mustaqil organ bo'lib, O'zbekiston Respublikasi Davlat budjeti va budjetdan tashqari maqsadli jamg'armalarning ijrosi, davlat aktivlari va passivlari holati hamda harakati, oltin-valyuta zaxiralari va tashqi qarzlarni boshqarish hamda tasarruf etish monitoringi va davlat nazoratini amalga oshiradi. HISOB STAVKASI (QAYTA MOLIYALASH STAVKASl) - Markaziy bank tijorat banklari veksellarini hisobga olishda va ularga kredit berishda qo'llaydigan foiz stavkasi. HISOBGA OLISH REGISTRLARI - investitsiya vositachisida va qimmatli qog'ozlar markaziy depozitariysida qimmatli qog'ozlami saqlash hamda qimmatli qog'ozlarga bo'lgan huquqlarni hisobga olish bo'yicha depozitar operatsiyalar standartlari bilan belgilangan yozuvlar tizimi. HISOB-KITOBBALANSI-shundayiqtisodiykategoriyaki,bundamamlakatning xorijiy davlatlarga nisbatan talab va majburiyatlarining umumiy summasi ko'rsatiladi. HISOB-KITOB OPERATSIYALARI - korxona tomonidan yoki korxona ishtirokida hisob (moliya) yili davomida sodir etilgan operatsiyalar natijasida yuzaga kelgan debitorlik va kreditorlik qarzlarining so'ndirilishi. HISOB-KITOB OPERATSIYALARIDA NAZORAT RISKI - hisob-kitob operatsiyalariga nisbatan ichki nazorat riskining mavjud bo'lishi, ammo bu tizimning sifatsizligi sabab buxgalteriya tizimida hisob- kitob operatsiyalarining noto'g'ri aks ettirilgan bo'lish xavfi. HISOB-KITOB STAVKASI SIYOSATI - pul-kredit siyosatini amalga oshirish vositasi. Hisob-kitob stavkasini Markaziy bank belgilaydi. Agar u past bo'lsa, tijorat banklari ko'proqkredit oladi, natijadabanklarning ortiqcha bank rezervlari kamayadi, muomaladagi pul massasi ortadi. Hisob-kitob stavkasi darajasi yuqori bo'lsa, banklar kredit kamroq oladi, olganlarini esa qaytarib berishga harakat qiladi, natijada ortiqcha bank rezervlari ko'payadi, muomaladagi pul miqdori kamayadi. HISOBLANGAN BOSQICH - TM Z olish uchun kutilayotgan vaqtning oralig'i. HISOBLANGAN KOEFFITSIYENT - TM Z qo'yilgan kapital summasining o'zgarishi natijasida har yillik zaxiralarga sarflanadigan xarajatlar summasini baholash maqsadida guruhning tejamli hajmini hisoblash va muhofaza zaxirasining muqobil o'sishini ta’minlash uchun foydalaniladigan formula natijasida aniqlangan ko'rsatkich. HISOBLI KREDIT - vekselni tijorat bankiga sotish yo'li bilan olinadigan kreditdir. HISOBOT DAVRI - iqtisodiy subyektning buxgalteriya hisoboti tuzish uchun lozim bo'lgan sana. HISSA (PAY) - ma’lum faoliyatni olib borish uchun tashkil etilgan uyushma a’zolarining qo'shgan ulushi, hissasi. HISSADORLIK JAMIYATI - kapitallarning shaxssiz (anonim) yig'ilishi asosidan iborat shaxslar, muassasalar, korxonalarning birlashuvi. U teng qismlarga bo'lingan asosiy kapital (aksiya yoki pay) bilan ta’sis etiladi. Hissadorlik jamiyati nizomida jamiyatning maqsadi, kapitalining miqdori, boshqaruv tartibi, rahbar organlar tarkibi va boshqa ma’Iumotlar qayd qilinadi. Hissadorlik jamiyatining oliy organi - hissadorlaming umumiy yig'ilishidir. Bu yig'ilish, odatda, bir yilda bir marta chaqiriladi. Hissadorlik jamiyatining kundalik joriy ishlarini boshqarma kuzatuvchilar va direktorlar kengashi boshqaradi. HISSADORLIK KAPITALI - hissadorlik jamiyatining asosiy kapitali. U aksiyalar emissiyasi hisobiga tashkil topadi. U ustav kapitali, obuna kapitali, to'Iangan kapital turlariga bo'linadi. HOMIY (SPONSOR) - ma’lum bir tadbir yoki faoliyatni amalga oshirish uchun moliyaviy yordam ko'rsatuvchi shaxs, firma yoki tashkilot. HOSILDORLIK - bir birlik ekin maydoni (gektar, sotix va boshqa) hisobiga yetishtirilgan hosilning fizik miqdori. HOZIRGI ZAM ON IQTISODIY TA’LIMOTLARI - uch asosiy yo'nalishi mavjud: 1. Neoklassik (yangi klassik); 2. Keynschilik; 3. Institutsional. HUDUDIY BOZOR - ma’lum hudud doirasida tovarlami oldi-sotdi qilish munosabatlari. Hududiy bozor mamlakat doirasidagi hududlar o'rtasida yoki bir necha chegaradosh davlatlar o'rtasida mehnat taqsimotining, binobarin, ishlab chiqarish, ixtisoslashuvining natijasi dir. HUDUDIY MEHNAT TAQSIMOTI - muayyan mamlakat doirasida ayrim hududlar yoki mintaqalardagi mehnatning ixtisoslashuvi. Har bir hudud doirasida ham ichki ixtisoslashuv yuz beradi. HUJJAT AYLANISHI - hisob jarayonida hujjatlarni tuzish vaqtida ularni arxivga topshirishgacha bo'lgan hujjatlar harakati. Korxonalarning xo'jalik bo'limlari (boshqaruv bo'limi, ishlab chiqarish sexi, uchastka. — 147 — brigada va h.k.)da tuzilgan hujjatlar buxgalteriyaga topshiriladi. U yerda shaklan va mazmunan tekshiriladi, bir xillik belgilariga qarab guruhlanadi va hisob registrlariga yozilgandan song papkalarga tikilib, turli ma’lumotlar berish va turli tekshirishlar uchun foydalaniladi. Ilmiy-tarixiy ahamiyatga ega bo'lgan hujjatlar davlat arxiviga topshiriladi, qolganlari yo'q qilinadi. Har bir korxonada hujjatlarni tuzish kimga yuklatilganligi, kim kimga qaysi muddatda hujjatlarni taqdim etishi, hujjatlarning hisobda foydalanilishi ko'rsatiladi. HUJJAT BILAN TASDIQLANGAN XARAJATLAR - operatsiya sanasi, summasi va xususiyatini aniqlash hamda ishtirokchilarini identifikatsiya qilish imkonini beradigan hujjatlar bilan tasdiqlangan xarajatlar HUJJATLAR ASOSIDAGI NAZORAT USULLARI - rasmiy va arifmetik tekshirish, yuridik baholash, mantiqiy nazorat, muqobil tekshirish, teskari hisob usuli, balans uyg'unligini tekshirish, qiyoslash, hisobotlarning sanoq bahosi kabi usullar kiradi. HUJJATLASHTIRISH - korxona xo'jalik faoliyatini kuzatib borish, hisobga olinadigan xo'jalik operatsiyalarini nazorat qilish va aks ettirishning asosiy usulidir. Har bir xo'jalik operatsiyasi tegishli hujjatda rasmiylashtiriladi. Bu holat, odatda, operatsiyalar sodir bo'layotgan paytda amalga oshiriladi va hisobning boshlang'ich davri hisoblanadi. Hujjatlardan keyinchalik xo'jalik operatsiyalari haqidagi ma’lumotlarni guruhlashtirish va qayta ishlov berishda foydalaniladi. Hujjatlarda mansabdor mas’ul shaxslarning imzosi bo'lmasa, bunday hujjatlar haqiqiy hisoblanmaydi. HUKUMAT KORPORATSIYASI - davlat ixtiyoridagi korporatsiya bo'lib, u davlat ahamiyatiga ega bo'lgan tarmoqlarda tashkil etiladi va ularga xizmat ko'rsatadi. HUQUQIY SHAXS - fuqarolik subyekti sifatida faoliyat yurituvchi, mustaqil balans, gerbli muhr va bankda hisob-raqamiga ega, nizom asosida faoliyat yurituvchi hamda bankrotga uchraganda, o'z mulki bilan javob beruvchi korxona. J 48 1 — IBN XALDUN ABU RAHMON ABU ZAYD (1332-1406) - arab olimi, “Ibratli misollar kitobi” (l370)da iqtisodiy g'oyalari jamlangan. Uning fikricha, “jamiyat moddiy qiymatlar ishlab chiqaruvchilar” jamoasidan iborat. Asarlarida moddiy zarurat tarixni harakatlantiruvchi asosiy kuch, mehnat unumdorligi, zaruriy va qo'shimcha mehnat, qiymat tushunchalari keltirilgan. 1401-yilda Amir Temur bilan uchrashgan. “Ijtimoiy fikr” jumalining (1998- yil) l-sonidalavhaberilgan. ICHKI AUDIT - iqtisodiy subyektda tashkil etilgan mulkdori manfaatlarini ko'zlab, uning tashkil etilgan va ichki hujjatlari bilan tasdiqlangan buxgalteriya hisobotini olib borishni nazorat qilish sistemasi. ICHKI AUDITOR - iqtisodiy subyekt tomonidan tashkil etilgan ichki bo'lim xodimi. ICHKI INVESTITSIYALAR - bu mamlakat hududida ichki investorlar tomonidan amalga oshiriladigan investitsiyalar hisoblanadi. ICHKI MABLAG LARNIJALB QILISH - davlat tomonidan aktivlarni ichki manbalardan (rezident-yuridik va jismoniy shaxslardan) jalb etish hamda buning natijasida О ‘zbekiston Respublikasining qarz oluvchi sifatidagi yoki qarz oluvchi rezidentlarning o‘z kreditlarini to'lashiga kafil sifatidagi majburiyatlari yig'indisining vujudga kelishidir. ICHKI MILLIY MAHSULOT - bir yil davomida mamlakatda yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan ishlab chiqarilgan pirovard mahsulot va xizmatlaming bozor bahosidagi qiymati. ICHKI NAZORAT TIZIM I BO'YICHA SAVOLNOMA - mijoz korxona ichki nazorat tizimi sifatini tekshirish va baholash maqsadida tuzilgan maxsus ishchi qog'oz. IDENTIFIKATSIYA RAQAMI - tizim ichidagi obyektni aniqlaydigan kod yoki nom berilishidir. Ajratma, soliqlar va pensiya to lovlari boyicha axborotlarni markazlashtirish uchun individual ijtimoiy kodlarga ehtiyoj tug'iladi. Moliyaviy hujjatlashtirish bo'yicha moliyaviy axborotlar ishonchliligi va doimiyligini ta’minlash, shunungdek, xalqaro andozalarga mos keluvchi buxgalteriya hisobining yangi andozalari qo'llanilishi uchun individual ijtimoiy kodlarni qabul qilish taqozo etiladi. IJARA (arab) - mustaqil xo'jalik yuritish yoki boshqa biror faoliyatni amalga oshirish maqsadida yer, suv, korxona va boshqa mulkka egalik qilish hamda vaqtincha foydalanish uchun to'lanadigan muayyan haq. Ijara mulkka egalik huquqini o'zgartirmaydi. Ijara obyektlari iste’mol qilinmaydigan har qanday buyumlar (ashyolar), shu jumladan, korxonalar, mulkiy komplekslar, alohida binolar, inshootlar, uskunalar, transport vositalari hamda boshqa ko'char va ko'chmas mulklar kiradi (muomaladan chiqarilgan yoki muomalada bo'lishi cheklangan boshqa mol-mulklar bundan mustasno). IJARA (LIZING) TO'LOVI - ijarachi (lizing oluvchi) tuzilgan ijara (lizing) shartnomasi asosida ijaraga beruvchiga (lizing beruvchiga) to'Iaydigan summa. IJARA HAQI - ijara sharoitida (sharti bilan) taqdim etilgan mulk uchun to'lov turi. Asosiy fondlaming alohida obyektlari ijaraga olinganda, ular ijara shartnomasining butun amal qilish davomida teng hissalarda (qismlarda) mahsulot tannarxiga kiritiladi. IJARA HAQI (TO 'LO V I) - yerdan foydalanuvchi tomonidan bir yilda yer egasiga to'lanadigan pul miqdori. IJARAMULKI - shartnoma asosida ma’lum muddatga foydalanish uchun olingan mulk. Yer, uy-joylar, bino va inshootlar, mashina va uskunalar ijara mulki bo'lishi mumkin. IJARA MUNOSABATLARI - bunda ijarachi ijara beruvchidan shartnoma asosida ishlab chiqarish vositalari, yer va boshqa mol-mulklarni ma’lum bir muddatga ijara to'lovi asosida foydalanish uchun oladi. Ijara munosabatlarida ijara haqi muhim rol o'ynaydi va ijarachi bilan ijaraga beruvchi munosabatlarini keltirib chiqaradi. Ijaraning quyidagi turlari mavjud. Muddatiga ko'ra: - uzoq muddatli ijara - uch yil va undan ortiq muddatga; - o'rta muddatli ijara - bir yildan uch yilgacha bo'Igan muddatga. Qisqa muddatli ijara - bir yildan ortiq bo'lmagan muddatga. Mulkni topshirish shartiga ko'ra: moliyalashtirilgan, joriy. IJARA SHARTNOMASI - ijarachi bilan ijaraga oluvchi o'rtasida tomonlarning teng huquqliligi asosida tuzilgan kelishuv, shartnoma. Ish quyidagilarni ko'zda tutadi: l ) ijaraga olinayotgan mulk tizimi va qiymati; 2) ijara to'lovi miqdori; 3) ijaramuddati; 4) ijaraga berilgan mulkni ta’mirlash va to'la tiklash bo'yicha tomonlar majburiyati; 5) mulkni shartnomada kelishilgan holda ijarachiga yetkazish. IJARACHI - biror narsani ijaraga olgan korxona, tashkilot va muassasa yoki jismoniy shaxs. Ijarachi shartnomada kelishilgan daqiqadan 150 ~ ------- vaqtincha foydalanish huquqi (belgilangan muddatga)ni oladigan shaxs bo'lib, u buning uchun ijara beruvchiga ijara haqi to'laydi. Ijaraga oluvchi ijaraga beruvchi bilan kelishilgan holda olgan mulkini undan sotib olishi mumkin. Sotib olish tartibi va shartlari ijara shartnomasida belgilab qo'yiladi. Ijarachi yuridik shaxslar va mustaqil davlatlar hamkorligi (M DH), qo'shma korxonalar, xalqaro birlashma va tashkilotlar, shuningdek, xorijiy davlatlar, xalqaro tashkilodar, xorijiy yuridik shaxslar va fuqarolar ham bo'lishi mumkin. IJARAGA BERUVCHI (LIZING BERUVCHl)NING FOIZLI DAROMADI - buxgalteriya hisobi to'g'risidagi qonun hujjatlariga muvofiq aniqlanadigan ijara (lizing) to'lovi summasi bilan ijara (lizing) obyektining qiymatini qoplash summasi o'rtasidagi farq ko'rinishidagi ijara (lizing) to'loviningbir qismi. IJOBIY AUDITORLIK XULOSASI - auditorlik tashkilotining xo'jalik yurituvchi subyektning moliyaviy hisoboti uning haqiqiy moliyaviy ahvolini aks ettirishi va xo'jalik yurituvchi subyekt tomonidan amalga oshirilgan moliyaviy va xo'jalik operatsiyalari O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga muvofiqligi to'g'risidagi fikrini o'z ichiga olgan hujjat. IJOBIY SOLISHTIRMA DALOLATNOMASI - mijoz korxona va mijoz xaridorlari mol yetkazib beruvchilari o'rtasida amalga oshirilgan va ikki taraf buxgalteriya tizimida aks ettirilgan hisob-kitob operatsiyalari natijalarining auditor tomonidan inventarizatsiyasi bir xil ma’ lumotni aks ettirishi yoki muhim bo'lmagan farqning yuzaga kelishi. IJTIMOIY DASTURLAR - aholining bevosita turmush sharoiti va farovonligini ta’minlashga xizmat qiluvchi soha va tarmoqlarni rivojlantirishga oid chora-tadbirlarni o'z ichiga olgan rejaviy hujjatlar. IJTIMOIY HAMKORLIK - real mehnat munosabatlarini kollektiv shartnomani tuzish asosida tartibga solishning o'ziga xos turi. Bunda tuzilgan shartnoma asosida ish beruvchi shaxs va yollanma ishchining manfaatlari o'zaro muvofiqlashtiriladi. IJTIMOIY HIMOYA - ayrim ijtimoiy guruhlarga har tomonlama yordam berish uchun yo'naltiriladigan davlat tadbirlari yig'indisi. Masalan, kompensatsiya, turli yengilliklar. IJTIMOIY HIMOYALASH FONDI - jamiyat a’zolari o'rtasida mehnatga to'lanadigan haqdan tashqari va mehnat haqiga qo'shimcha ravishda bepul yoki imtiyozli ravishda taqsimlanadigan mablag' bo'lib, milliy daromadning bir qismidir. Ijtimoiy himoyalash fondining bir qismi aholining kam daromadli, ishsiz qolgan qismini moddiy jihatdan qo'llab-quwatlab turishga, bir qismi qariyalar, ko'p bolali onalar, nogironlar, vaqtincha mehnatga layoqatsiz bo'lib qolganlar uchun nafaqa, talabalarga stipendiya, davolanish va dam olish maskanlariga bepul yoki imtiyozli yo'llanmalar tarzida aholiga to'lanadi. Boshqa bir qismi esa aholiga bepul maorif, tibbiy yordam ko'rsatish, bolalar bog'chalari, yaslilari, kutubxonalar, davolanish va dam olish maskanlarini qurish orqali aholi ehtiyojlari uchun sarflanadi. Ijtimoiy himoyalash nafaqalar to'lash bilan birga, ayrim tovar turlarini arzon baholarda sotishni yo'lga qo'yish, ayrim xizmat turlarini tekin yoki arzon baholarda ko'rsatish orqali amalga oshiriladi. Ijtimoiy himoyalash fondini shakllantirish davlat tomonidan zaruriy mahsulotning bir qismini aholi daromadlariga turli bilvosita va bevosita soliqlarni o'rnatish orqali umumlashtirish yo'li bilan amalga oshiriladi. IJTIMOIY INFRATUZILMA - aholining turmush faoliyati, uning farovon- ligini ta’minlashga xizmat qiluvchi turli muassasa va obyektlar majmuyi. Masalan, ta’lim muassasalari, dam olish va davolanish maskanlari, uy-joy, kommunal va maishiy xizmat ko'rsatish shoxobchalari, tabiiy gaz, ichimlik suvi, elektr energiyasi ta’minoti, yo'lovchi transporti va boshqalar. IJTIMOIY INSTITUT - odamlarning birgalikdagi faoliyatini tashkiliy tuzilma tarzida tashkil etishning barqaror shakli yoki normativ jihatdan tartibga solinadigan qoidalar tizimidan iborat. IJTIMOIY INVESTITSIYALAR - inson salohiyati, malakasi va ishlab chiqarish tajribasini oshirishga, shuningdek, nomoddiy ne’matlarning boshqa shakllarini rivojlantirishga qo'shiladigan investitsiyalar. IJTIMOIY-IQTISODIY EHTIYOJLAR - kishilarning yashashi, mehnat qilishi va ma’lum iqtisodiy mavqega ega bo'lishi uchun iste’mol etilishi zarur bo'lgan mahsulotlar va xizmatlar majmuyi. Bu faqat tirikchilik ehtiyoji emas, balki insonning shaxs sifatida kamol topish zarurati hamdir. IJTIMOIY ISTE’MOL FONDLARI - maorif, sog'liqni saqlash, boshqaruv, mudofaa, ijtimoiy ta’minot, ijtimoiy sug'urta va boshqalar bo'lib, ularning asosiy qismi Davlat budjeti orqali amalga oshiriladi. IJTIMOIY IXTILOFLAR - kishilar, ijtimoiy guruhlar, idoralarning o'zaro munosabatlari tizimida ziddiyatlar rivojlanishining yuqori bosqichidan iborat. IJTIMOIY JIHATDAN YO'NALTIRILGAN BO ZO R MUNOSABATLARI - ijtimoiy hayotning barcha sohalarida, ayniqsa, iqtisodiy munosabatlarni tartibga solishda davlat regulyativ funksiyalarining kuchli ifoda etilishi. Davlat siyosatida mamlakat aholisining ijtimoiy jihatdan himoyalanishiga alohida e’tibor beriladi. IJTIMOIY MARKETING - iste’molchilar zaruriyatlari, jamiyat omillari (atrof-muhitni asrash, salomatlik muhiti va b.) va mahsulot sifatini saqlab qolish asosida shakllanadi. IJTIMOIY MUHOFAZA TIZIM I - aholining hayotiy muhim manfaatlari sohasi bo'lib, uning sifat va miqdor ko'rsatkichlari davlat va jamiyatning iqtisodiy, huquqiy va madaniy rivojlanish darajasidan darak beradi. IJTIMOIY MUHOFAZALANISH HUQUQI - odamning munosib turmush kechirishi uchun zarur bo'lgan hajmdagi fiziologik, ijtimoiy va ma’naviy ehtiyojlarini qondirish imkoniyatidir. IJTIMOIY MULK - umummilliy boylik, yer, suv, o'rmonlar, jamiyat tomonidan egalik qilish va o'zlashtirish mumkin bo'lgan mulk. Unga yer osti va yer usti boyliklari, temir yo‘ l, havo, dengiz, avtomobil, kosmik tizim, irrigatsiya inshootlari, energiya tizimlari, sanoat korxonalari, harbiy obyekt va aslahalar hamda shunga o'xshash narsalar kiradi. IJTIMOIY NAFAQA - muayyan sabablarga ko'ra, mehnat qilish imkoniyatiga ega bo'lmagan va domiy ravishda yordamga muhtoj fuqarolarga davlat tomonidan beriladigan nafaqa. IJTIMOIY NAFAQALAR - ijtimoiy nafaqalar ijtimoiy sug'urta nafaqasi va ijtimoiy yordam nafaqasi. IJTIMOIY NE’MATLAR - aholining ma’lum bir guruhlari yoki butun jamiyatga taqdim etiladigan tovarlar va xizmatlar, chunki ularni bo'laklarga bo'lib alohida shaxslarga sotish mumkin emas. Ular faqat jamoa tomonidan iste’mol qilinishi mumkin, xolos. Huquqiy tartib, davlat mudofaasi, atrof-muhitni asrash, ijtimoiy dasturlar va shu kabilar ular tarkibiga kiradi. IJTIMOIY REJALASHTIRISH - boshqaruv ta’sirining alohida bir shaklidir. U ilmiy asoslangan proekt realizatsiyasi bilan bog'liq va obyektning yangi parametrlariga erishishning aniq vositalaridan foydalanishni talab etadi. IJTIMOIY RUHIY VAZIYAT - korxona va tashkilot xodimlariga ta’sir qiluvchi ko'pgina omillar ta’sirida keladigan jamlama samaradir. U mehnat qilish jarayonida, xodimlarning muomalasida, ularning shaxslararo va guruhiy aloqalarida o'z ifodasini topadi. IJTIMOIY SIYOSAT - bozor iqtisodiyoti sharoitida davlatning ijtimoiy siyosati kuchayadi. Davlatning ijtimoiy siyosati ijtimoiy jarayonlarni yaxshilab borish uchun davlat tomonidan ko'rilgan umumlashgan chora-1adbirlardir. Ijtimoiy siyosat jamiyat hayotining iqtisodiy va ijtimoiy tomonlarini qamrab oladi. Uning asosiy yo‘nalishlari daromad siyosatidan, baho va ish bilan bandlikni taminlashdan, ijtimoiy infratuzilmalardan (ilm-fan, madaniyat, ta’lim, sog'liqni saqlash) va ijtimoiy himoyalashdan iborat. Ijtimoiy siyosat bozor iqtisodiyoti sharoitida ijtimoiy tabaqalanishni yumshatishga qaratilgan. Ijtimoiy siyosat moddiy manfaatdorlikni muvofiqlashtiradi. U aholining turli guruh va qatlamlarini iqtisodiy faollikka chaqiradi hamda iqtisodiy samaradorlik bilan ijtimoiy samaradorlik o'rtasida huquqiy tenglikni taminlaydi. IJTIMOIY SIYOSATNING MAQSADI - barcha fiuqarolar hayot sifatini oshirish va aholining hayotiy ehtiyojlarini qondirishni ta'min- laydigan mexanizmlar yordamida, turli ijtimoiy manfaatlar muvozanati asosida ijtimoiy muhit va ijtimoiy kelishuvni yaratish. IJTIMOIY SOHA - kishilarning mehnat qilishi va dam olishi, maishiy hayoti va b о sh vaqtini mazmunli о ‘ tkazish uchun yar atilgan shar t- sharoitlarni, moddiy farovonligi, maorif va sog'liqni saqlash tizimlarining rivojlanganlik darajasini ifoda etuvchi, alohida insonning, oilaviy hamda mehnat munosabatlarining takror yaratilishi kuzatiladigan hayotiy jarayonlarning namoyon bo'lishi uchun xizmat qiladigan zamin. IJTIMOIY SOHA OBYEKTLARI - aholining munosib turmush sharoiti va farovonligini taminlashga xizmat qiluvchi soha va tarmoqlar majmuyi. Bular qatoriga uy-joy fondlari, sog'liqni saqlash, maorif, sport, madaniyat muassasalari va boshqalarni kiritish mumkin. IJTIMOIY SOHA VA AHOLINI IJTIMOIY Q O *LLAB- QUW ATLASH XARAJATLARI - o'z tarkibiga maorif, sog'liqni saqlash, madaniyat va sport, fan, ijtimoiy taminot, aholi uchun ijtimoiy ahamiyat kasb etgan xizmatlar baholaridagi farqlarni budj etdan qoplash va oilalarga ijtimoiy nafaqalarni oladi. IJTIMOIY SOHADAGIFAOLLIK - alohida shaxs yoki bir guruh odamlarning o'z manfaatlari, qadriyatlari, ideallarini himoyalashga qaratilgan faoliyati. IJTIMOIY SOLIQLAR - ish haqi va ishchi kuchiga nisbatan qo'llaniladigan soliqlar hamda xo‘jalik yurituvchi subyektlarningijtimoiyta’minotga badallari (ajratmalari)dan tarkib topadi. IJTIMOIY SUG'URTA AJRATMASI - yollovchilar, yollanma xodimlar, o'z- o'zini ish bilan band qiluvchi shaxslar, ish bilan band bo'lmagan shaxslar ijtimoiy sug'urta dasturi uchun to'laydigan to'lovlardan tarkib topadi. IJTIMOIY SUG'URTA DASTURI - ijtimoiy sug'urtalar uchun yollanma xodimlar,boshqashaxslaryokiyollanmaxodimlaruchunyollovchilar to'laydigan ajratmalarvato'lovlar.Buajratmalarvato'lovlarxodimlar va boshqa omonatchilar hamda ularga boqimonda shaxslaming, o'z boquvchisini yo'qotgan kishilarning ijtimoiy sug'urtaga bo'Igan huquqini mablag' bilan ta’minlaydi. IJTIMOIY SUG'URTA NAFAQASI - ijtimoiy ta’minot fondlari, sug'urta korxonalari, yollovchilar yoki boshqa institutsion birliklar tomonidan ijtimoiy sug'urta dasturiga binoan huquqli hisoblangan uy xo'jaliklariga pul yoki natura shaklida to'lanadigan joriy transfertlar. IJTIMOIY SUG'URTA UCHUN ISHGA YOLLOVCHILAR AJRATMASI - ijtimoiy sug'urtaga ajratma ishga yollovchilar tomonidan aslida ro'y bergan yoki shartli tarzda yollovchi to'laydigan (ajratadigan) ijtimoiy sug'urta mablag'idan iborat bo'ladi. IJTIMOIY SUG'URTAGA HAQIQIY AJRATMALAR - ajratmalar yollovchilar, yollanma xodimlar, o'z-o'zini ish bilan band qiluvchi va ish bilan band bo'lmagan shaxslar ijtimoiy sug'urta uchun to'laydigan ajratmalardan tarkib topadi. IJTIMOIY SUG'URTALASH - nafaqa fondi orqali amalga oshiriladi. Nafaqa fondi ishchi va aholi mablag'laridan to'plangan jamg'arma bo'lib, kelajakda unga muhtoj bo'lganlarga pul tariqasida yoki pul to'lov shaklida yordam beriladi. IJTIMOrYTA’MINOT-keksaygan,mehnatgalayoqatsizbo‘lganvaboquvchisini yo'qotgan fuqarolarga moddiy, tibbiy va ijtimoiy yordam ko'rsatish bo'yicha dalat tomonidan belgilangan ijtimoiy-iqtisodiy tadbirlar tizimidir. IJTIMOIY TA’MINOT NAFAQASI VA TO'LOVLARI - uy xo'jaliklari tomonidan muayyan tovar yoki xizmat uchun qilingan va ruxsat etilgan xarajatlarning ijtimoiy ta’minot jamg'armalari tomonidan natura shaklidagi to'lovlar. IJTIMOIY TA’MINOTNING KO'RINISHLARI - qariyalar va nogironlarga ijtimoiy xizmat ko'rsatish - nogironlarni “Muruwat” uylariga, yolg'iz qariyalarni “Saxovat” uylariga joylashtirish, muhtojlarni protez- ortopediya va harakatlanish vositalari bilan ta’minlash, nogiron bolalarni kasbga o'qitish va ishga joylashishda yordam ko'rsatish, pensionerlarni sanatoriy va dam olish uylarida sog‘ lomlashtirish, ularga shahar transportidan, turar joy, maishiy xizmat va soliqlarga aloqador imtiyozlar berish. IJTIMOIY TA’MINOTNING MUHIM ELEMENTLARI - pensiyalar (keksalik bo'yicha, nogironlik bo'yicha, boquvchisini yo'qotganlik bo'yicha) va ijtimoiy nafaqalar (nogiron bolalarga, bolalikdan nogironlarga, ishlamagan yolg'iz nogiron va keksalarga) to'lovlari hisoblanadi. IJTIMOIY TO'LOVLAR - moddiy jihatdan kam ta’minlangan mamlakat fuqarolariga pul yoki natura shaklida yordam ко'rsatish shaklidagi tizim hisoblanadi. IJTIMOIY YO'NALTIRILGAN BOZOR XO'JALIGI KONSEPSIYASI - ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning ustuvor yo'nalishlarini belgilab olish asosida davlat tomonidan jamiyat manfaatlarini ko'zlab, iqtisodiyotning muayyan tarmoqlarini rivojlantirish g'oyasi. IJTIMOIY YORDAM NAFAQASI - pul yoki natura shaklida davlat birliklari yoki notijorat tashkilotlar tomonidan uy xo'jaliklariga ijtimoiy sug'urta tarzidagi ehtiyojlami qondirish uchun, lekin ijtimoiy sug'urta dasturidan tashqari to'lanadigan joriy transfertlar. IJTIMOIY ZARURIY MEHNAT - jamiyatda ishlab chiqarish sharoitlari, xodimlarning malakasi va mehnat intensivligi o'rtacha bo'lgan sharoitda tovar ishlab chiqarish uchun sarflanadigan mehnat. IJTIMOIY-AXLOQIY MARKETING KONSEPSIYASI - firmaning vazifasiga yakka shaxslarning talabini o'rganish, tahlil qilish, bu talablami samarali qondirish, umuman olganda, jamiyat butunligini saqlash va mustahkamlash jarayonlari kiradi. IJTIMOIYLASHUV - shaxsning muomala yordamida mazkur jamoaga, guruhga, j amiy atga xo s b о' lgan n ormalar, qadriyatlar, yo' 1-yo 'riqlami o'zlashtirish asosida uning shakllanish jarayoni. IJTIMOIY-PSIXOLOGIK BOSHQARUV USULLARI - xodimlarning salomatligi va jamoadagi yaxshi ma’naviy-ruhiy holatni saqlash, qonunlar va me’yoriy hujjatlar talablariga rioya qilish sharoitida qo'yilgan maqsadga erishish bo'yicha jamoa (xodim)dagi ijtimoiy- psixologik jarayonlarni boshqarishga qaratilgan usuldir. IJTIMOIY HAMKORLIK - xilma-xil fikr va qarashlarga ega bo'lgan, turli millat, irq va dinga mansub shaxs va guruhlarning umumiy maqsad yo'lidagi hamjihatligi. — 156 — IJTIMOIY-AMALIY MARKAZ - ish bilan band bo'lmagan aholi va ishsizlar o'rtasida kichik tadbirkorlikni rivojlantirish orqali yangi ish o'rinlariniyaratishbilan shug'ullanuvchi, odatda, bandlikmarkazlari qoshida tashkil etiluvchi tuzilma. IKKI MAROTABA HISOBLASH - milliy ishlab chiqarishning hajmini o'lchayotganda, bir tovar (xizmat) qiymatining ikki martadan hisobga olinishi. Bunday hoi oraliq tovarlar qiymati qo'shib hisoblaganda ro'y beradi. Chunki iqtisodiyotning alohida bo'g'inlari (tarmoq, korxona) da ayrim mahsulotlar yoki ularning qismlari xom ashyo materiallar sifatida bir necha tarmoq korxonalarida ishlab chiqarishga xizmat qiladi. Shu sababli unda takroriy hisoblash mavjud bo'ladi. Uning oldini olish uchun yalpi milliy mahsulot (YaMM) hisobotida oraliq mahsulotlar qiymati chegirib tashlanadi. IKKI MARTA SOLIQQA TORTISH - l ) soliqlarning daromad (kapital) ning yagona manbayidan olinishi; 2) qo'shma korxona xorijiy ishtirokchisining foydasini xorijga o'tkazilayotgan paytda soliqqa tortish va xuddi shu foydaning xorijiy ishtirokchi mamlakatida soliqqa tortilishi; 3) sof foyda (daromad) (korporatsiyalar foydasi) va undan to'lanadigan dividendlarni ular shaxsiy daromadga aylanayotgan paytda soliqqa tortish. Boshqa mamlakatda to'langan soliqlarni bu mamlakatda hisobga olish yoki bir mamlakatdagi soliqqa tortish manbayini ikkinchi mamlakatda soliqqa tortishdan ozod qilish yo'li bilan ikki marta soliqqa tortishdan qutulish mumkin. 1979-yilda BMT tomonidan manfaatdor davlatlar o'rtasidagi munosabatlarda ikki marta soliqqa tortishga barham berish uchun maxsus konvensiya ishlab chiqilgan bo'lib, uning asosida ikki tomonlama bitimlar imzolanadi. Ular tomonidan o'matilgan soliqqa tortish tartibiga ko'ra, qo'shma korxona xorijiy ishtirokchisi o'z foydasini xorijga o'tkazayotgan paytda qo'shimcha soliqdan ozod qilinadi. IKKILAM CHIAXBOROT - firmaning qo'l ostidagi o'rganilishi lozim bo'Igan ma’lumotlar (ichki hisobotlar, statistik ma’lumotnomalar, bosma nashrlar, telegraf agentliklari axborotnomalari va hokazo). IKKILAMCHI DEFLYATOR USULI - qo'shilgan qiymati o'zgarmas baholarda qayta baholash usuli bo'lib, uning uchun awal ishlab chiqarish va oraliq iste’mol deflyatorlanadi, so'ngra birinchisidan ikkinchisi ayriladi. IKKILAMCHI IJARA - (ikkilamchi lizing) ijarachi (lizingga oluvchi) ijaraga beruvchi (lizingga beruvchi)ning roziligi bilan, ijaraga beruvchi (lizingga beruvchi)ning oldida ijara (lizing) shartnomasi yuzasidan javobgarlikni saqlagan holda ijaraga olingan mulkni (lizing obyektini) boshqa shaxsga ikkilamchi ijara (ikkilamchi lizing)ga topshiradigan shartnoma munosabati. IKKIYOQLAMA (QO'SH ALOQ) YOZUV - buxgalteriya hisobida schyotlar tuzishning asosiy qoidasi bo'lib, bunda korxonaning har bir xo'jalik operatsiyasi muayyan vaqtda va o'zaro aloqador holda bir xil pul miqdorida birdaniga ikkita schyotda: birinchisining debet va ikkinchisining kredit qismida aks ettiriladi. IKKIYOQLAM ASOLIQQATORTISH-1. Turli soliqlarning daromad (kapital) ning yagona manbayidan olinishi. 2. Qo'shma korxona xorijiy ishtirokchisining foydasini xorijga o'tkazilayotgan paytda soliqqa tortish va xuddi shu foydaning xorijiy ishtirokchi mamlakatida soliqqa tortilishi. 3. Sof foyda (daromad), (korporatsiyalar foydasi) va undan to'lanadigan dividendlami ular shaxsiy daromadga aylanayotgan paytda soliqqa tortish. Boshqa mamlakatda to'langan soliqlarni bu mamlakatda hisobga olish yoki bir mamlakatdagi soliqqa tortish manbayini ikkinchi mamlakatda soliqqa tortishdan ozod qilish yo'li bilan ikki marta soliqqa tortishdan qutulish mumkin. 1979-yilda BMT tomonidan manfaatdor davlatlar o'rtasidagi munosabatlarda ikki marta soliqqa tortishga barham berish uchun maxsus konvensiya ishlab chiqilgan bo'lib, uning asosida ikki tomonlama bitimlar imzolanadi. Ular tomonidan o'matilgan soliqqa tortish tartibiga ko'ra qo'shma korxona xorijiy ishtirokchisi o'z foydasini xorijga o'tkazayotgan paytda qo'shimcha soliqdan ozod qilinadi. ILG 'O R O'ZGARISHLAR DAVRI - menejerlik inqilobi davri. Menejerlik inqilobiningsabablari.Boshqaruvmadaniyatiningyangiko'rinishlari va ularning mazmuni va mohiyati. Tashkilotchilik madaniyati. ILMIY MUAMMO - fan orqali hal qilinadigan asosiy ziddiyatlar. ILMIY-TEXNIK SALOHIYAT - mamlakatdagi fan, texnika va muhandislik ishlarining rivojlanish darajasi, jamiyatning fan-texnika muammolarini hal qilish uchun mavjud resurs va imkoniyatlarining umumiy tavsifnomasi. IMIJ - 1. Tovar obrazi, uning biron narsani eslatishi, o'xshashi va aks ettirishi, tovar bozori iqtisodiyotiga chambarchas bog'liq bo'lgan ijtimoiy- psixologik holat. Tovar imiji tovarning reputatsiyasi, tovar markasi, tovar ishlab chiqarilgan korxona va mamlakat bilan assotsiatsiyalashadi. 2. Firmaning mavqeyi, ishlab chiqarayotgan molning, xizmatning sifati, rahbarlarning obro'si haqidagi buyurtmachi va xaridorning fikri. IMMIGRATSION KVOTA - xorijiy fuqarolarning kirib kelishini davlat tomonidan miqdoriy cheklash. IMPORT (lot. importo - kiritaman) - l ) mamlakat ichiga foydalanish yoki sotish uchun chetdan olib kelingan xorijiy mahsulotlar; 2) kapital import xorijdan mamlakatga kelayotgan kapital (kredit, zayom va boshqa); 3) chetdan olib kelingan mahsulotlarning umumiy soni va qiymati. U vaqtni tejashga, iqtisodiyot, aholi ehtiyojini qondirish vazifalarini muvaffaqiyat bilan hal qilishga ko'maklashadi. IMPORT BOJI - muayyan turdagi mahsulotlar iqtisodiy hududga kirganda, ular uchun haq to'lash maqsadida olinadigan bojxona boji yoki boshqa turdagi import to lovlari. IMPORT KVOTASI - boshqa mamlakatlardan tovarlarni olib kirishga miqdoriy limit. Davlatningproteksionistiksiyosatini amalga oshirish vositalaridan biri. Masalan, hozirda AQSH yapon avtomobillarini mamlakatga olib kirishni miqdoriy cheklab qo'ygan. O'sha belgilangan miqdordan (kvota) ortiq yapon avtomobillari AQSHda sotilmaydi. IMPORT O'RNINI BOSISH SAMARASI - mahalliylashtirish jarayonini amalga oshirish orqali ishlab chiqarilgan mahsulotlar va ko'rsatilgan xizmatlar natijasida tejalgan import mahsulotlari qiymati. IMPORT OPERATSIYALARI - mahsulotni xorijiy sheriklardan sotib olish va mamlakatga olib kirish. IMPORTPOSHLINASI - import qilinayotgan tovarga soliq. Davlatproteksionist siyosatini olib borish vositalaridan biri. IMPORT SOLIG'I - bir necha mamlakatlardagi soliqlar guruhi, daromad sarf qilinayotgan paytda olinadi. Qo'shilgan qiymat solig'i va aksizlar ana shunday soliq tarkibiga kiradi. Boj poshlinalarini ham iste’mol soliqlari qatoriga kiritish mumkin. Bu soliqlarning ayrimlari davlat foydasiga olinsa, boshqa bir qismi mahalliy budjetlarga borib tushadi. IMPORT SOLIQLARI - quyidagilardan tarkib topadi: tovar, aslida, hududiy yoki bojxona chegarasidan o'tib, iqtisodiy makonga yetib kelganda, mahsulotga (qo'shilgan qiymat solig'i bundan mustasno) solinadigan soliq; xizmatdan foydalanuvchi rezident birligi bo'lib, xizmat ko'rsatuvchi rezident birligi bo'lmaganda olinadigan soliq. IMPORT UCHUN SUBSIDIYA - mahsulot iqtisodiy chegaradan o'tganda yoki rezidentli institutsion birlikka xizmat ko'rsatilganda, tovar va xizmat ko'rsatish uchun to'lanishi shart bo'lgan moliyaviy yordam. IMPORT XARIDLAR SAMARASI - mamlakatning sof eksport hajmi va undagi narxlar darajasi, shuningdek, boshqa mamlakatlardan narxlar darajasi o'rtasidagi teskari aloqa. IMPORT-EKSPORT SOLIG‘1 - soliqqa tortishning ko‘rinishlaridan biri; tashqi savdoni davlat tomonidan tartibga solish vositasi (chorasi). Soliqqa tortish obyekti bo'lib belgilangan kurs bo'yicha milliy valyutada hisoblangan tovarlarning boj qiymati yoki og'irlik va miqdor birliklarida ifodalangan tovarlar soni. IMPORTGA CHEGARALANGAN MOYILLIK - importga qilingan xarajatlardagi o'zgarishning YalM yoki YaMD o'zgarishiga nisbatan ulushi. Importga qaratilgan xarajatlar hissasi. IMPORT O'RNINI BOSISH SAMARASI - mahalliylashtirish jarayonini amalga oshirish orqali ishlab chiqarilgan mahsulotlar va ко rsatilgan xizmatlar natijasida tejalgan import mahsulotlari qiymati. IMTIYOZ - ma’lum bir afzalliklarga ega bo'lish yoki ma’lum bir majburiyatlarni bajarishdan qisman yoki to'liq ozod bo'lish. Zarar ко‘rib ishlaydigan korxonalardan imtiyozli soliqlar olinadi. IMTIYOZLI AKSIYA - aksiyadorlar umumiy yig'ilishida ovoz berish huquqini beradi va bu bilan boshqarishda ishtirok etish huquqini bermaydi. Ularning imtiyozliligi, bir tomondan aksiyadorlik jamiyati xo'jalik faoliyati natijalaridan qat’i nazar, kafolatlanmagan dividendni olish imkoniyatidan, ikkinchi tomondan esa aksiyadorlik jamiyati tugatilgan vaqtda aksiyalar qiymatini birinchi navbatda olish huquqidan iborat. IMTIYOZLI NARX - ayrim iste’molchilar yoki ayrim paytda qo'llaniladigan odatdagidan pastroq narx. IMTIYOZLI SOLIQQA TORTISH - soliq obyektini soliqqa tortish jarayonida jismoniy yoki yuridik shaxslarning soliqdan qisman yoki to'liq ozod etilishi. IMTIYOZLI TO'LANMALAR (KOMPENSATSIYALAR) - uy-joy- kommunal xizmatlariga, transport xizmatlari, sanatoriy-kurort davolashlari va davolash vositalari bilan ta’minlash xizmatlarini to'lash va boshqalar. INDEKS - 1. Biror iqtisodiy hodisaning izchil o'zgarib borishini ko'rsatadigan raqamlar ko'rsatkichi. 2. Narx, nom va shunday ko'rsatkichlar ro'yxati 3. Harf yoki raqamlarning o'ng tomoniga qo'yiladigan harf yoki son ko'rsatkichi. INDEKS USULI - ishbilarmonlik aktivligining fond indekslari yordamida tendensiyalami kuzatish. INDEKSATSIYA - iqtisodiyotdagi narxlarning o'rtacha darajasi o'zgarishiga bog'liq ravishda ish haqi va boshqa daromadlarni tuzatish, kelishtirish. INDEKSATSIYA QILISH - majburiyatlar bo'yicha to'lovlarning narx-navo kosatkichi bilan o'zaro nisbatini belgilash, pul talabnomalari va turli daromadlarning haqiqiy miqdorini inflyatsiya sharoitida saqlab INDEKSLAR - jahon fond bozori konyunkturasini tavsiflovchi fond indekslari. INDEKSLAR DINAMIKASI - indeksning miqdor jihatidan o'sishi yoki pasayishi. INDIVIDUAL TOVAR YOKI XIZMAT - shunday tovar yoki xizmatki, ular uy xo'jaliklari tomonidan muayyan uy xo'jaligi a’zolarining ehtiyoj va xohishlarini qondirish uchun xarid qilinadi. INDIVIDUAL TOVARLAR VA XIZMATLAR - Davlat boshqaruv idoralari sektori tomonidan alohida olingan fuqaroning yakuniy iste’moli uchun bepul beriladigan xizmatlar va tovarlardan iborat. INDOSSAMENT - qimmatli qog'oz ustidagi ushbu hujjat bo'yicha huquqlarning boshqa shaxsga o'tkazilganligini tasdiqlovchi o'tkazma (hujjat) yozuv. INDOSSATSIYA QILISH - qimmatli qog'oz, veksel, chek va shu kabilar bo'yicha huquqni boshqaga o'tkazib qo'yish. INDUSTRIYA - industriya, sanoat, og‘ir sanoat sohasi. Masalan, mashinasozlik, metallurgiya sanoati. INDUSTRIYALASHTIRISH - mamlakat iqtisodiyotini sanoatlashgan asosga o'tkazish, iqtisodiyotda sanoat ishlab chiqarishi ulushini ahamiyatli darajada ko'paytirish, butun iqtisodiyot yoki uning alohida tarmoqlarida yirik mashinalashgan ishlab chiqarishni barpo etish jarayoni. INFLYATSION SOLIQ.- hukumatning tovarlar va xizmatlami sotib olishi uchun zarur mablag'larni to‘plash, budjet taqchilligini moliyalashtirish uchun, pul taklifini oshirish yo'li bilan aholining pul mablag'larini bilvosita olishi tushuniladi. INFLYATSIYA (lot. shishish, ko'pchish, ko'tarilish) - mamlakatda muomalada yurgan qog'oz pul miqdorining xo'jalik muomalasi ehtiyojlaridan ortiq darajada oshib ketishi. Pulning qadrsizlanishi. Inflyatsiya quyidagi turlarga bo'linadi: 1. Biror omil tufayli kelib chiqqan inflyatsiya. 2. Kredit inflyatsiyasi - kredit ajratishning haddan ortiq kengayishi tufayli kelib chiqadi. 3. Sudraluvchan inflyatsiya — Yüklə 22,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|