Sh. I. Mustafakulov, O. A. Raximberdiyev, M. Sh. Egamberdiyeva iqtisodiy atamalarning
Yüklə 22,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 422
TOVARLARNI ZO RLAB TARQATISH - ishlab chiqaruvchi tomonidan tovarni vositachilar noroziligiga qaramay o'tkazish. TOVARLASHGAN XIZMAT - tovar sifatida oldi-sotti qilinuvchi xizmatlar, ya’ni pulli xizmatlardir. TOVARNI BOZORDA JOYLASHTIRISH - bozorda tovar uchun raqobatbardosh holatni ta’minlash bo'yicha harakatlar va unga mos marketing majmuyini ishlab chiqish. TOVARNI BOZORDA JOYLASHTIRISH - tovarlarning bozordagi raqobatbardoshligini ta’minlash va mos keluvchi marketing majmuasini ishlab chiqish uchun amalga oshiriluvchi harakatlar. TOVARNING BO ZO R ULUSHI - aniq tovarning shu xildagi hamma tovarlar sotish umumiy hajmidagi hissasi. TOVARNING HAYOTIYLIK DAVRI - tovar rivojlanishining uni ishlab chiqishdan to bozorga olib kirishgacha bo'lgan asosiy bosqichlarini aks ettiruvchi ma’lum bir vaqt davri (sikli). Tovarni sotish va foyda olish jarayonida besh bosqich ajratib ko'rsatiladi: tovarni ishlab chiqish (bozorgacha) bosqichi, tovarni bozorga olib kirish (kiritish) bosqichi, tovarni sotish hajmining o'sish bosqichi, yetuklik (to'yinganlik) bosqichi, tovarning susayish bosqichi yoki tovar eliminatsiyasi. TOVARNING MAVQEYI - tovarning raqib tovarlarga nisbatan iste’molchilar ongi va ko'nglida tutgan o'rni. TOVARNING RAQOBATBARDOSHLIGI - l ) aniq ehtiyojni qondirishda bozordagi raqobatchilar tovarlari oldida ustunlikni ta’minlovchi tovarning sifat va narx tavsifnomalari majmuyi; 2) tovarning raqobatchi tovarlar bozorida birinchi bo'lib xarid qilish qobiliyati; 3) tovarni iste’mol qilish (foydalanish) samarasining uni sotib olish va ekspluatatsiya qilishga sarflanuvchi xarajatlarga (iste’mol narxi) nisbati; 4) korxonaning milliy va jahon tovar bozorlariga chiqishi maqsadga muvofiqligining muhim ko'rsatkichi. TOVARNING TEXNIK DARAJASI - tovarning fan-texnika taraqqiyoti, standartlar, texnik shartlar va boshqa texnik talablarga mos kelishi. TOVLAMACHILIK - o'zgalar mulkini talon-taroj qilish yoki aldov hamda ishonchni suiiste’mol qilish orqali birovlar mulkiga egalik qilish huquqini olish, mulkchilikka qarshi yo'nalgan iqtisodiy jinoyatdir. TRANSAKSION XARAJATLAR - bozorda tovarlarni sotishda egalik huquqini aniqlash va uni berish bilan bog'liq xarajatlar. TRANSFERT - l) xorij valyutasi yoki oltinni bir mamlakatdan ikkinchisiga o'tkazish; 2) nomi yozilish, qimmatli qo'g'ozga egalik qilish huquqini bir shaxsdan ikkinchisiga o'tkazish; 3) turistlarni 423 aeroportdan mehmonxonaga eltish bo'yicha transport xizmati; 4) bir institutsion birlik boshqa institutsion birlikka ekvivalent sifatida biror turdagi tovar, xizmat yoki aktiv olmasdan tovar, xizmat yoxud aktiv yetkazib berishi. TRANSFERT TO'LOVLAR! - evaziga hech qanday tovar yoki xizmatlar olinmaydigan davlat xarajatlari ( pensiya, stipendiyalar, ishsizlik nafaqasi va boshqalar). TRANSFERTLAR-1 .Joriy yoki kapital transfert bo'ladi. Kapital transfertlar -b ir hisobot davridan ko'proq vaqt mobaynida ishlab chiqarish vositasi sifatida foydalaniladigan tovarlar va nomoddiy aktivlardan iborat. 2. Daromadlar va boyliklarni qayta taqsimlashni ifodalaydigan ko'rsatkich. U bir institutsional birlik tomonidan ikkinchisiga tekinga berilgan pullar, tovarlar, xizmatlar yoki aktivlarni ifodalaydi. Ular joriy va doimiyga yoki pul formadagi va natural formadagi transfertlarga bo'linadi. TRANSFORMATSIYANING CHEGARAVIY ME’YORI - ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizig'iga asoslanib, alternativ tovarning har bir qo'shimcha birligini olish uchun voz kechish kerak bo'lgan bir tovarning miqdori. TRANSMILLIY KORPORATSIYALAR - kooperativ asosda tashkil etilgan, jahon xo'jaligida bitta yoki bir qator tarmoqlarni nazorat qiluvchi yirik birlashmalar. Ularning kapitallari esa transmilliy kapital TRANSPORT MAGISTRALI - ko'plab yuk va yo'lovchi oqimlari tashiladigan va texnik jihatdan jahon talablariga javob beradigan transport yo'li. Temir yo'l magistrali, odatda, ikki izli bo'lib, elektrovozlar yoki teplovozlar yordamida amalga oshiriladi. Transport magistrali eng muhim yo'nalishlarda xo'jalik aloqalarining markazlashuvidan vujudga keladi. Masalan, Transibir temir yo' 1 magistrali, Transevropa temiryo'l magistrali, Transamerika magistrali va h.k. TRANSPORT MARKAZLARI - temir yo'l stantsiyalari, dengiz bandargohlari -daryo pristanlari tushuniladi. Bu yerda ortish-tushirish ishlari amalga oshiriladi. Yo'lovchilar boshqa transport vositalari bilan almashinish imkoniyati mavjud. Transport markazlari iqtisodiyotning barcha sohalarini bog'laydi. Masalan, temir yo'l stansiyasi, dengiz bandargohlari, daryo pristanlari tushuniladi. TRANSPORT PUNKTI - mahalliy ishlab chiqarish bilan aloqador bo'lgan transport korxonalari, omborxonalar, alohida stansiyalarvaportlami o'z ichiga oladi. Asosiy vazifasiyuklarni o'z tasir doirasidagi yuklarni ortish-tushirish bir transport turidan ikkinchisiga o'tkazish kabi ishlarni bajaradi. 424 TRANSPORT TIZIM I - unga kiruvchi elementlar transport to‘ri, transport turlari, transport tuguni, transport markazlari va transport vositalarining o'zaro uyg'unlashgan holda to'g'ri hududiy tashki etilganligiga, ularning mustaqil faoliyat ko'rsata olishi va boshqaruvchanligiga tizim deyiladi. TRANSPORT TO 'R I ZICHLIGI - aholi jon boshiga yoki hudud maydoniga to'g'ri keluvchi transport yo'llari uzunligi. Mazkur ko'rsatkich transportning ish natijalariga katta ta’sir ko'rsatadi. TRANSPORT TUGUNI - bir necha transport turlari, aloqa yo'llari o'zaro qo'shilgan va tarmoqlangan joy. Transport tugunlari xilma- xil belgilari, transport turlari, transport asosiy shaxobchalar sxemasi, xalq xo'jaligidagi ahamiyati, yuk oborotidagi asosiy yuk turlari, yuk va yo'lovchi aylanmasining katta kichikligiga qarab turlanadi. Ahamiyatiga ko'ra xalqaro, respublika, viloyat, mahalliy ahamiyatdagi transport tugunlariga ajratiladi. TRANSPORT VOSITALARI EGALARIDAN OLINADIGAN SOLIQ, - transport vositalariga ega bo'Igan yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan to'lanadi. Soliqning stavkasi ot kuchida ifodalangan dvigatelning quwatigabog' liqdir. Uning summasi mahsulotni ishlab chiqarish va realizatsiya qilish xarajatlarining tarkibiga kiritiladi. TRANSPORT LOGISTIKASI - muayyan moddiy buyumlar, yuklar va boshqalarni bir joydan boshqa bir joyga optimal yo'nalish bo'yicha yetkazib berish, tashishni tashkil etish tizimi. TRANZAKSION DEPOZITLAR - yuridik shaxslaming bo'sh pul mablag'lari, ularning mablag'ini talab qilib olinguncha saqlanadigan depozit turi. TRANZIT - (lot. “tranz” - o'tish) yo'lovchi va yuklar tashiladigan vositalarning yuk jo'natiladigan hamda yuk borishi kerak bo'Igan manzillar o'rtasida joylashgan stansiyalar, yo'llar, shuningdek, mamlakatlar orqali o'tish. Aniqroq qilib aytganda, yuk yoki yo' lovchini bir joydan ikkinchi joyga borishi uchun uchinchi joyni (boshqa joyni) kesib o'tishi. Tranzit avtomobil, tranzit yuk, tranzit yo'lovchi, tranzit daryo kabi tushunchalar ham ishlatiladi. TRANZIT KOMISSION BITIMLAR - birjada ishtirok etish huquqi berilgan banklaming birjada ishtirok etish huquqi berilmagan kredit institutlari nomidan ishtirok etishi. TRAST OPERATSIYALARI - bank mijoz topshirig'i bilan ma’lum mulkni, pul, qimmatli qog'ozlar ko'rinishida saqlash, o'tkazish va boshqarishni o'z zimmasiga oladi. 425 TRAST-KOMPANIYA - operatsiya olib borish uchun ishonch qo'g'ozi beruvchi kompaniyalar, birlashma, fondlar. Trast-kompaniya ishonch asosida boshqalarga tegishli qimmatli narsalarni saqlash va boshqa operatsiyalami bajaradi. Trast-kompaniya ishonchli shaxslar - fiskal agentlar, transport agentlari, voting trast vakillari sifatida ish bajaradilar. TRENDLI TEXNIK INDIKATOR - trend chizig'ini chizib olish uchun eng kichik to'rtburchaklar usulida qurilgan to‘g‘ri chiziqdan iborat. TREST - monopoliyalarning yuqori shakli. Unda mahsulotni ishlab chiqarish, sotish, korxonalar moliyasi birlashadi. Trest ma’lum tarmoqda xukmronlik qiluvchi yagona ulkan shirkatchilik jamiyati hisoblanadi. TRESTCHILIKKA QARSHI QONUNCHILIK - erkin raqobatga to'sqinlik qiladigan monopolistik birlashmalarga qarshi kurashish yo'li bilan kapitalni markazlashtirish jarayonini boshqarish uchun qabul qilinadigan qonunchilik hujjatlari. Monopoliyalarga qarshi faoliyatni antimonopol qo'mitasi tashkil etadi. TRILLION - biming yonidagi nollar soni 12 ta bo'lgan son. TUG'ILISH KOEFFITSIENTINING YIG'INDISI - har bir yosh guruhi bo'yicha hisoblangan tug'ilish koeffitsientlarining yig'indisi, bir ayol butun umri mobaynida tuqqan bolalar sonini ifodalaydi. TUG'ILISH VA VAFOT ETISHNING UMUMIY KOEFFITSIENTI - joriy yilda tirik tug'ilganlar soni bilan vafot etganlar sonini mavjud bo'lgan o'rtacha yillik aholi soniga bo'linadi va promilleda (1000 kishiga nisbatan) ifodalanadi. TUGATISH QIYMATI - nomoddiy aktivning chiqib ketishi bo'yicha kutilayotgan xarajatlarni chegirgan holda uning foydali xizmat muddati oxirida aktivni tugatish chog'ida olinishi kutilayotgan, aktivning taxmin qilinayotgan (baholangan) summasi. TUMANLARGA BO'LINADI GAN SHAHAR BUDJETI - umumshahar budjetini hamda shahar tarkibiga kiruvchi tumanlar budjetlarini; TU PR O Q RESURSLARI - biologik resurslar bo'lib, ularning hosil bo'lishi halok bo'lgan organik massaning qayta ishlanishi bilan va yashash muhiti - litosferaning yuqori yumshoq qobig'i bilan bog'liqdir. Shuning uchun ular tirik organizmlarning to'plangan zaxiralari, biologik modda aylanib yurishi hajmi, tuproqning yillik organik qismi yoki gumus ko'rinishidagi mahsulotlar va chiqindilar bilan ajralib turadi. TURG'UN ISHSIZLIK - mehnatga layoqatli aholining doimiy ish joyiga ega bo'lmagan guruhiga aytiladi. TURG'UNLIK - iqtisodiy krizislar davrida ishlab chiqarish jarayonining ma’lum 426 davrda deyarli ishlamaslik iqtisodiy holatiga aytiladi. Bu bosqichda ishlab chiqarish jarayonining jonlanishi uchun ma’lum bir davr ichida shart-sharoit yaratiladi. TURMUSH DARAJASI - odatda aholi iste’mol qiladigan hayotiy ne’mat- larning miqdori va sifatiga asoslanadi. Bu moddiy ne’matlar tarkibi judahamxilma-xil.TDko'rsatkichlariyaxlittizimishakllanganbo'lib, unga tug'ilish, olishva boshqa demografik korsatkichlar, hayotning sanitariya-gigiyena shart-sharoitlari, oziq-ovqat tovarlarini iste’mol qilish darajasi, sog'liqni saqlash, ta’lim, madaniyat, ish bilan bandlik, mehnat sharoiti, aholining daromadlari va xarajatlari, narx-navo darajasi, transport vositalari, dam olishning tashkil etilishi, ijtimoiy ta’minlanganligi, inson erkinligi kabi ko'rsatkich bilan belgilanadi. TURMUSH DARAJASI TIZIM I - jismoniy ma’naviy va ijtimoiy jj ehtiyojlaming rivojlanish darajasi, qondirilganlik miqyosi va ularni qoniqtirish uchun yaratilgan imkoniyatlarni aks ettiruvchi kompleks ijtimoiy-iqtisodiy kategoriyadir. TURMUSH SIFATI - jamiyat farovonligi darajasini namoyon etuvchi va mohiyatiga ko'ra uning o'lchovi hisoblanuvchi tushuncha. TUSHAYOTGAN TALAB - ma’lum paytda erishgan yuqori darajasidan pasayib borayotgan talab. TUSHUM - l) korxonaning ishlab chiqarilgan mahsulotni sotishdan kelgan pul mablag‘i; 2) biror narsani sotishdan keladigan foyda; daromad ko'rinishidagi pul. TUZATISH KIRITILGAN MAVJUD DAROMAD - institutsion birlik yoki sektorning mavjud daromadiga shu birlik va sektor olgan natura shaklidagi ijtimoiy transfertlar qiymatini qo'shish va undan shu birlik va sektor bergan natura shaklidagi ijtimoiy transfertlar qiymatini chegirib tashlashgandan so'nggi daromad. TUZILISHINI QAYTA КО‘ RIB CHIQIB O'ZGARTIRISH - obyektiv shart- sharoitlar taqozosi bilan paydo bo'lgan konkret muammoni pozitiv tarzda hal etish maqsadida biron-bir narsaning tashkiliy tuzilishini muayyan parametrlarga (muddati, vazifasi, ko'lami, xarajatlar va xokazo) qarab o'zgartirish. Inqiroz xavfining oldini olishga yo'naltirilgan boshqaruvning o'ziga xos uslublaridan biri (bu o'rinda mavjud qarzdorlikning, korxona, moliyaviy tizim, texnologiyalar va personalning tarkibiy tuzilishini qayta ко'rib chiqib, o'zgartirish). TYURGO ANN ROBERJAK - (1727-1781) fransiyalik, fiziokratizm g'oyasini rivojlantirdi. Sof bozor iqtisodiyoti tarafdori. Minimal ish haqini qo'llagan, jamiyatda (kapitalist va ishchilarni qo'shgan holda) beshta sinf (Keneda esa uchta) borligini aytdi. ~ 4 2 7 UCHYOT - hisoblashish, ro'yxatga olish yo'li bilan narsalarning borligini aniqlash; hisob-kitob. ULGURJI BAHO - korxonalar yoki tovar yetkazib beruvchilarning katta miqdordagi o'z mahsulotini boshqa korxona va tashkilotlarga ko'tarasiga sotadigan baholari. Ulgurji baholar mahsulotni ishlab chiqarish va sotish uchun ketgan mehnat xarajatlari, iste’mol xususiyatlari, sifati va to'lovga qobil talabini ifodalashi kerak. Ular ishlab chiqarish samaradorligining oshishiga imkon yaratadi. ULGURJI NARX - ulgurji savdo qiluvchilarning chakana savdo qiluvchi firmalarga tovar sotishida qo'llaniladigan narx. Ishlab chiqaruvchilarning narxiga ulgurji savdo qiluvchining ishlab chiqarish, marketing xarajatlari va daromadini qo'shganda mahsulotning ulgurji narxi kelib chiqadi. ULGURJI SAVDO - tovar muomalasining shakllaridan biri, uning vositasida korxonalar o'rtasida iqtisodiy aloqalar amalga oshiriladi. O'zbekistonda ulgurji savdo asosan tovar, xomashyo birjasi orqali amalga oshiriladi. ULUG'BEK MUHAMMAD TARAG‘AY - (1394-1449) A.Temurning nabirasi, Shohruhning o'g'li, Movarounnahrda podsholik qildi, ilm-fan, madaniyat rivojiga, mamlakatning iqtisodiy ravnaqiga katta hissa qo'shdi, 1428-yil Fulusiy pullar islohotini o'tkazib, chaqa pullar qadrini mustahkamladi, “Tamg'a” bojiga alohida e’tibor berdi, uning podsholik davrida mamlakatda ichki va tashqi savdo o'sdi. UMIDSIZ QARZ - sud qaroriga binoan majburiyatlarning tugatilishi, qarzdoming bankrotligi, tugatilishi yoki vafot etishi yoxud da’vo qilish muddati o'tishi oqibatida uzish mumkin bo'lmagan qarz. UMUMDAVLAT BOSHQARUVI SEKTORI ICHIDAGI JORIY TRANSFERTLAR - turli davlat birliklari yoki umumdavlat boshqaruvining turli sektorchalari o'rtasidagi joriy transfertlar. UMUMDAVLAT BOSHQARUVINING HAQIQIY PIROVARD ISTE’MOLI - umumdavlat boshqaruvi birliklarining haqiqiy pirovardiste’molning qiymati jamoaga ko'rsatilgan xizmat xarajatlari qiymatiga teng deb qabul qilinadi. 428 UMUMDAVLAT MOLIYASI - davlatning funksiyalari va vazifalarini bajarish hamda kengaytirilgan takror ishlab chiqarish uchun sharoitlarni yaratish maqsadida markazlashtirilgan pul mablag'lari fondlarini shakllantirish, taqsimlash va ulardan foydalanish jarayonida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlar tizimi. UMUMISHLAB CHIQARISH XARAJATLARI - asosiy va yordamchi ishlab chiqarish sexlarini boshqarish hamda ular ishlab chiqarishini tashkil qilish bilan bog'liq xarajatlardir. Ularga “Xarajatlar tarkibi to'g'risidagi Nizom'ga muvofiq “Ishlab chiqarish xarakteridagi asosiy fondlar va nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi”, “Ishlab chiqarish xarakteridagi boshqa xarajatlar” kiradi. UMUMIY BO ZO R - ishlab chiqarish omillarini milliy chegaralar orqali erkin ko'chib o'tishi ta’minlanadigan iqtisodiy integratsiya ko'rinishi. 12 ta G'arbiy Yevropa davlatlari a’zo bo'lgan iqtisodiy uyushma. U 1957-yilda tashkil etilgan bo'lib, uning maqsadlari: boj ittifoqi va hamjamiyatga a’zo mamlakatlar doirasida kapital, tovarlar, ish kuchi, xizmatlarning erkin ko'chib yuradigan umumiy bozorini shakllantirish; unga a’zo mamlakatlarga nisbatan yagona savdo siyosatini, shuningdek, valyuta, qishloqxo'jaligi, transport sohalarida umumiy siyosatnio'tkazish, moliya tizimini birxillashtirish, iqtisodiy va valyuta ittifoqini tuzish va boshqalar. Hozirgi vaqtda ittifoqqa kiruvchi davlatlar o'rtasida milliy chegaralar ramziy tus olib, yagona valyuta va yagona narxlarga o'tilmoqda. Uning oliy organi Brussel (Belgiya) shahrida joylashgan Komissiya va Vazirlar Kengashidir. UMUMIY DAROMAD (TUSHUM) - ishlab chiqarilgan hamma tovar birliklarini sotishdan ohngan tushum, ya’ni T = P*Qj bunda R - narx, Q_- sotish hajmi. Masalan, firma 1000 juft oyoq kiyim ishlab chiqardi va uning har bir juftini 100 so'mdan sotdi. Bunda umumiy daromad 100000 = (1000*100) so'mga teng bo'ladi. UMUMIY KAPITALNING YETARLILIGI - bankning umumiy kapitali miqdorini riskka tortilgan aktivlarga nisbati orqali aniqlovchi ko'rsatkich. UMUMIY MEHNAT TAQSIMOTI - kishilar faoliyatining ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohalari o'rtasidagi mehnat taqsimoti, bu sohalar orasida esa sanoat, qishloq xo'jaligi, transport, aloqa, savdo, xalq ta’limi, fan, davlat boshqaruvi, madaniyat va hokazolar o'rtasidagi mehnat taqsimotidir. UMUMIY MULK - jamoaga birlashgan hamma kishilarning asosiy ishlab chiqarish vositalariga birgalikda teng munosabatda bo'Iishligi. Mulkning bunday turi tarixan turli ko'rinish va shakllarda mavjud 420 bo'lgan. Masalan, ibtidoiyjamoa tuzumi davridagi urug‘ lar, j am oalar mulki, hozirgi davrda oilaning umumiy mulki, turar-joy, dala-hovli, mashina, u yoki bu jihozlari va boshqalar. O'zbekistonda umumiy birgalikdagi egalik mulk: yer, suv, o'rmon, o'simlik va hayvonot dunyosi, shuningdek, davlat mulki va h.k. UMUMIY MUVOZANAT - hamma mavjud bozorlarning muvozanat- lashtirilgan va kelishilgan holda harakat qilishini aks ettiruvchi holat. Masalan, bugun 4500 so'mga: 1 kg o'simlik yog'i - 400 so'mga, 1 kg shakarni - 100 so'mga, 1 juft oyoq kiyimni - 4 ming so'mga sotib olish mumkin, deb faraz qilamiz. Agar ma’lum muddatdan so'ng 4500 so'mga sotib olish mumkin bo'lgan tovar miqdori sifati nisbatan saqlanib qolsa, demak o'sha muddatda iqtisodiyot umumiy muvozanat holatida bo'ladi, deb hisoblanadi. UMUMIY MUVOZANAT TAHLILI - bozor tizimini bir butun, yaxlit holda o'rganish hamma bozorlardagi muvozanatli narxlar va ishlab chiqarish hajmlari o'rtasida bog'liqlikni o'rganish. UMUMIY MUVOZANATLIK - barcha bozorlarning o'zaro bir-biriga ta’siri natijasida o'rnatiladigan muvozanatlik. Barcha bozorlarning muvozanat holatida bo'lishi. Bunda biror bozorda muvozanatlik buzulsa boshqa bozorlarda ham muvozanatlik buziladi UMUMIY NAFLIK - iste’mol qilingan ne’matlardan olingan jami naflik. UMUMIY NARX - bir xil yoki o'xshash tovarlarga hamma xaridorlar uchun belgilangan bir xil, umumiy narx. UMUMIY SIFAT BOSHQARUVI - tashkilotning shunday boshqaruv tizimiki, bu tashkilot mahsulotlarini raqiblarining o'xshash mahsulotlariga nisbatan barcha ko'rsatkichlari bo'yicha raqobatbardoshligi yuqoriligini ta’minlaydi. UMUMIY SUG'URTA - shaxsiy, mulkiy sug'urta, javobgarlikni sug'urta qilish hamda hayotni sug'urta qilish sohasiga taalluqli bo'lmagan boshqa sug'urta turlari. UMUMIY USULLAR - bank risklari miqdorini daromadlariga bog'liq ravishda baholash va bashorat qilish hamda bank Iikvidliligiga nisbatan belgilangan iqtisodiy normativlarni bajarish kiradi. UMUMIY XARAJATLAR - korxonaning mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan barcha xarajatlari yig'indisi. UMUMIY ZAXIRALAR - bunday zaxiralar kredit portfeli uchun tashkil etiladi. Umumiy zaxiralar kredit portfeliga xos bo'lgan yashirin tavakkalchilikdan himoya qilish maqsadida tashkil etiladi. Ular odatda ssuda bo'yicha qarzdorlik summasiga nisbatan foizda belgilanadi. UMUMLASHTIRILGAN MOLIYAVIY SMETA (BUDJET) daromadlar va sarflar yig'ilgan shaklda keltirilgan naqd pul mablag‘larining harakati hisoblangan va balansi aks ettirilganyig'ma hujjat. UMUMLASHTIRILGAN SMETA - foyda va zararlar to'g'risidagi hisobotning loyihasi. UMUMUSLUBIY USULLAR - taftish, audit, tahlil, mavzuli tekshirish, tadqiq qilish, pirovard natijaga dasturiy baholash, “sanset” uslubi; UNDIRMA SANOAT RENTASI - asosan yer osti, yer usti boyliklarining joylashish darajasiga qarab belgilanadigan rentaga aytiladi. UNDIRUVCHI SANOAT - yer ostidan, suvdan va o'rmonlardan turli xil xomashyo va yoqilg'i chiqaruvchi sanoat sohasi. Asosiy sohalari foydali qazilmalar (ko'mir, neft, tabiiy gaz, slanets, torf, temir rudasi, rangli, nodir asl metallar va noruda xomashyolar) qazib chiqarish, ovchilik, baliqchilik, dengiz hayvonlarini ovlash va yog'och tayyorlashdir. Undiruvchi sanoat mahsulotlari asosan qayta ishlovchi sanoatda qo'llaniladi. UNIFIKATSIYA - turli xildagi mahsulotlar, detallar, uzellar va boshqa qo'llaniladigan materiallar va texnologik jarayonlarni rasional jihatdan bir xilligini ta’minlash. UNITAR DAVLAT - ma’muriy hududiy birligiga ko'ra yagona qonun chiqaruvchi va ijroiya hokimiyat, yagona davlat organlari tizimi, yagona konstitutsiya mavjud bo'Igan davlat. UNUMDORLIK - foydalanilgan moddiy resurslar yoki xarajat birligiga to'g'ri keladigan ishlab chiqarilgan mahsulot yoki bajarilgan ish birligi. UNUMLI ISTE’M OL - ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarish vositalaridan, ish kuchidan va ishlab chiqarishga sarflangan kapitaldan foydalanish darajasini ifodalaydi. URBANIZATSIYA - jamiyat taraqqiyotida shaharlar rolini oshirish jarayoni. Urbanizatsiya jarayoni shahar aholisining tabiiy o'sishi, qishloq aholi punktlarini shaharlarga aylantirish, keng shahar oldi hududlarini shakllantirish hamda aholining qishloq joylaridan shahar joylariga migratsiyasi hisobiga ro'y beradi. USKUNALAR VA TRANSPORT VOSITALARINI KAPITAL TA’MIRLASH - agregatni to'liq ajratib yig'ish amalga oshiriladigan ta’mirlashdir, bazaviy va korpus detallari va uzellarini ta’mirlash, barcha eskirgan detallar vauzellarni almashtirish yoki tiklashhamda agregatni yig ish, sozlash va sinab ko'rishdir. Binolarva inshootlarni kapital ta’mirlash - bazaviy va korpus detallari va uzellarini ta’mirlash, barcha eskirgan konstruksiyalaming detallari va uzellarini almashtirish yoki tiklash amalga oshiriladigan ta’mirlashdir. USKUNALARNI ZAMONAVIYLASHTTRISH - harakatdagi uskunalar konstruksiyasiga, uning texnik darajasini oshiruvchi hamda texnik va iqtisodiy ko'rsatkichlarini yaxshilovchi sezilarli o'zgarishlar kiritish. Zamonaviylashtirish ikkinchi shakldagi ma’naviy eskirishning oldini olishga ko'maklashadi. USLUB - ishlash, boshqarishdagi o'ziga xos yo'l, usul ma’nosini anglatadi. USLUBIYAT - iqtisodiy jarayonlarni ilmiy bilishning tamoyillari, qonun- qoidalari, hodisalari tizimidir. USTAMA - l ) pul hisobida maosh ustiga qo'shib beriladigan qo'shimcha,- 2) qo'shimcha ravishda, takroran, yana; 3) mahsulotning ishlab chiqarilishi bilan bog'liq bo'lmagan, faqat uni tarqatish bilan bog'liq bo'lgan, qo'shimcha ravishda sarflanadigan (mehnat, xarajat va shu kabilar). USTAMA XARAJATLAR - asosiy xarajatlarga qo'shimcha bo'lib, ular bilan birga ishlab chiqarish xarajatlari tarkibiga kiritiluvchi, ishlab chiqarish va korxona boshqaruviga xo'jalik xizmati ko'rsatish xarajatlari. USTAV FONDI - ta’sischi (davlat, tashkilot muassasasi, mehnat jamoasi, jismoniy shaxs) tomonidan korxonaning doimiy ixtiyoriga beriladigan moddiy va pul mablag' larining yig'indisi. Ustav fondining dastlabki miqdori korxona tashkil etilayotganida uning ustavida qayt etiladi va asosiy hamda oborot fondlarini shakllantirish uchun shaxsiy mablag'laming asosiy manbai sifatida ishlatiladi. Ustav fondi miqdori hisobot davrining boshida va oxirida buxgalteriya balansining passivida aks ettiriladi hamda korxonaning asosiy fondlari qoldik qiymatiga va oborot mablag'lariga bo'lgan eng kam ehtiyojiga mos bo'ladi. Ustav fondi miqdori xo'jalik faoliyati jarayonida o'zgarmasdan qolmaydi. U ko'payishi yoki kamayishi mumkin. Ustav fondi asosiy vositalarda investitsiyalar, mehnat vositalarini qayta baholash yoki indeksatsiyalash hisobiga ko'payadi; uning kamayishi asosiy vositalarni hisobdan chiqarish, eskirishini hisoblash, ularni qayta baholash natijasi bo'lishi mumkin. Ustav fondi oborot vositalarida unga foydaning bir qismi qo'yilishi, tovar Yüklə 22,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|