Shaxs psixologiyasi va kasbiy shakllanish Reja Psixologiyada “shaxs “ tushunchasi Shaxsning kasbiy shakllanish bosqichlari

6 bosqich. Moslashuvchanlik bosqichi bir necha oydan 2-3 yilgacha davom etadigan kasb – hunar ta'limi tugagandan so'ng kasbga kirish.
7 bosqich. Ichki bosqich kasbga barqaror ishlay oladigan va talablarni me'yorda belgilangan darajada bajara oladigan to'laqonli hamkasb sifatida kirib keladi. E. A. Klimovning aytishicha, bu bosqich, hamkasblar xodimni "o'zlari orasida" deb bilishadi, ya'ni, xodim allaqachon professional guruhga to'laqonli a'zosi fatiga kirgan.
8 bosqich. Usta bosqichi, u ishchi haqida u oddiy va yaxshilar orasida eng yaxshi deb aytsa bo'ladi, ya'ni, xodim umumiy fonda sezilarli darajada ajralib turadi. Xodim oddiy va eng qiyin professional vazifalarni ham hal qilishi mumkin, bu, ehtimol, hamkasblarning hammasi ham bajara olmaydi. U o'ziga xos individual, o'ziga xos faoliyat uslubiga ega bo'ldi, natijalari doimiy ravishda yaxshi va o'zini qandaydir tarzda o'rnini bosmaydigan ishchi deb hisoblashga asos bor.
9 bosqich. Hokimiyat bosqichi bu xodimning ustalar orasida eng yaxshisiga aylanishini anglatadi. U hech bo'lmaganda professional doirada yoki hatto undan tashqarida (sohada, tarmoqlararo darajada, mamlakatda) taniqli bo'lgan o'z ishining ustasi. Tabiiyki, har bir xodim bu darajaga erisha olmaydi.
10 bosqich. Murabbiy bosqichi har qanday mutaxassisning eng yuqori ish darajasidir. Har qanday kasbda o'z ishining nufo’zli ustasi hamfikrlarni, talabalarni, izdoshlarini (ularning o'quvchilarning rasmiy maqomiga ega bo'lishidan qat'iy nazar) "o'sadi". Ushbu bosqichda ishchi nafaqat o'z sohasining ajoyib mutaxassisi, balki o'z tajribasini talabalarga ekaza oladigan, eng yaxshi tajribasini talabalarga etkazadigan va ularda qalbining eng yaxshi qismini o'zida mujassam etadigan o'qituvchiga aylanadi.

Shaxsning faolligi deganda odamning atrofdagi tashqi muhitga ko`rsatadigan ta`siri tushuniladi. Tashqi muhit bilan faqat odamlar emas, hayvonlar ham o`zaro munosabatda bo`ladilar. Lekin hayvonlar tashqi muhitga moslashib yashaydilar, odamlar esa tashqi muhitga moslashibgina qolmasdan, uni o`zgartirishga ham qodirlar.
Rus psixologiyasida shaxsiyat va faoliyat tushunchasi bog'liq hodisalar sifatida qaraladi. Shaxsning faolligi va faoliyati muammosini ishlab chiqishda zamonaviy psixologiya aks ettirishning funktsional xarakteri, ongning mehnat faoliyatidan kelib chiqishi va insonning xulq-atvori va faoliyatida mehnatning etakchi roli haqidagi g'oyalarga asoslanadi. Faoliyat manbai, birinchi navbatda, ehtiyojlar deb nomlanadi. Aynan ehtiyojlar odamni qondirish uchun vositalarni topishga undaydi, bu esa faol faoliyatni talab qiladi. Shaxsning faolligi uning turli qiziqishlarida, ehtiyojlarida namoyon bo`ladi. XX asr boshlarida avstriyalik psixolog Z.Freyd shaxs faolligini quyidagicha tushuntiradi. Odam o`zining avlodlaridan nasliy yo`l bilan o`tgan instinktiv mayllarining namoyon bo`lishi tufayli faoldir, instinktiv mayllar asosan jinsiy instinktlar shaklida namoyon bo`ladi. Z. Freyd shaxsning faolligini jinsiy mayllar bilan bog`laydi.
Ehtiyojlar piramidasi - bu inson ehtiyojlarining ierarxik modeli uchun tez-tez ishlatiladigan nom bo'lib, bu amerikalik psixolog Avraam Maslou g'oyalarining soddalashtirilgan namoyishi. Ehtiyojlar piramidasi motivatsiyaning eng mashhur va taniqli nazariyalaridan birini - ehtiyojlar iyerarxiyasi nazariyasini aks ettiradi. Ushbu nazariya ehtiyoj nazariyasi yoki ierarxiya nazariyasi deb ham ataladi. Dastlab, bu g'oya Maslowning "Inson motivatsiyasi nazariyasi" (1943) asarida, 1954 yilda nashr etilgan "Motivatsiya va shaxsiyat" kitobida batafsil bayon etilgan. Maslou ehtiyojlari ahamiyati kamayib boruvchi tartibda taqsimlanib, bunday qurilishni inson ko'proq ibtidoiy narsalarga muhtoj bo'lgan paytda yuqori darajadagi ehtiyojlarni boshdan kechira olmasligi bilan izohladi. Pastki qismida fiziologiya (ochlikni, chanqog'ini qondirish va boshqalar). Xavfsizlikka bo'lgan ehtiyoj bir pog'ona yuqoriroq bo'lsa, muhabbat va muhabbatga, shuningdek, har qanday ijtimoiy guruhga mansublikka bo'lgan ehtiyoj. Keyingi qadam, hurmat va ma'qullash zarurati bo'lib, Maslou bilim ehtiyojlarini (bilimga chanqoqlik, iloji boricha ko'proq ma'lumotni qabul qilish istagi) qo'ydi. Buning ortidan estetikaga ehtiyoj paydo bo'ladi (hayotni uyg'unlashtirish, uni go'zallik, san'at bilan to'ldirish istagi). Va nihoyat, piramidaning so'nggi pog'onasi, eng yuqori bosqichi, ichki potentsialni ochib berishga intilishdir (bu o'z-o'zini anglash). Shuni ta'kidlash kerakki, ehtiyojlarning har biri to'liq qondirilishi shart emas - keyingi bosqichga o'tish uchun qisman to'yinganlik etarli."Ishonchim komilki, odam non bilan faqat non bo'lmagan sharoitda yolg'iz yashaydi", deb tushuntirdi Maslow. - Ammo non ko'p bo'lsa va oshqozon doimo to'yib tursa, insonning intilishlari nima bo'ladi? Yuqori ehtiyojlar paydo bo'ladi va ular tanamizni fiziologik ochlik emas, balki boshqaradi. Ba'zi ehtiyojlar qondirilsa, boshqalari tobora ko'payib boradi. Shunday qilib, inson asta-sekin, bosqichma-bosqich o'z-o'zini rivojlantirishga ehtiyoj tug'diradi - ularning eng yuqori darajasi.
1) Fiziologik ehtiyojlar: ochlik, tashnalik va boshqalar.
2) Xavfsizlikka ehtiyoj: ishonch hissi, qo'rquv va muvaffaqiyatsizlikdan xalos bo'lish.
3) Tegishli va muhabbatga ehtiyoj.
4) Hurmatga ehtiyoj: muvaffaqiyatga erishish, tasdiqlash, tan olish.
5) Kognitiv ehtiyojlar: bilish, bilish, o'rganish.
6) Estetik ehtiyojlar: uyg'unlik, tartib, go'zallik.
7) (eng yuqori) o'zini o'zi anglash zarurati: maqsadlarini, qobiliyatlarini ro'yobga chiqarish, o'z shaxsiyatini rivojlantirish.

Foydalanilgan adabiyotlar

1.E.G’.G’oziev, K.K.Mamedov. “Kasb psixologiyasi”. -Toshkent, 2003.
2.Shamiyeva O. R. “Kasb psixologiyasi” darslik
3. F.R.Abdurahmonov Z.E.Abdurahmonova “Kasb psixologiyasi”
4. R.X.Dushanov Y.X.Farfiyev “Kasb psixologiyasi”
5. https;/fayllar.org
6. https;//arxiv.uz
7. https;//wikepediya