mikroelementləri lazımi
səviyyədə bitki mənşəli məh -
sullardan almaq qeyri-mümkündür.
Vegetarianlar qoz-fındıq və dənli paxlalılar yeməklə
heyvan mənşəli zülal çatışmazlığını kompensasiya
etməyə çalışırlar. Lakin bu, ətin ən yaxşı əvəz olunması
deyil. Bundan əlavə, bitki mənşəli qidalardan lazımi
miqdarda zülal alıb qidalanmada istifadə etmək üçün
kifayət qədər böyük miqdarda zülal tələb olunur, bu isə
həzm sisteminin işinə yaxşı şəkildə təsir etməyəcəkdir.
Qırmızı əti (mal ətini) rasiondan istisna etmək
xüsusilə hipertoniya, anemiyadan əziyyət çəkənlərə,
həmçinin keçid dövründə olan qızlara məsləhət
görülmür.
İdmanla məşğul olan vegetarianlar tez bir zamanda
yorulur və qüvvəsini zəif şəkildə bərpa edirlər, səbəb isə
eynidir – heyvan zülalı çatışmazlığı.
Hər halda, vegetarianlıq barədə nə qərar verək?
Tamamilə bitki mənşəli qidaya keçmək bir məna kəsb
edirmi? Bu məsələ ilə bağlı son rəyi 1988-ci ildə
Amerika dietoloqlar birliyi vermişdir. Əlavə vitamin və
digər mineralların qəbul edilməsi şərtilə, ciddi
vegetarian rasionlarında proteinin aşağı bioloji dəyərinə
baxmayaraq, vegetarianlıq ateroskleroz, hipertoniya,
bəzi xərçəng, şəkər və digər xəstəliklərin profilaktikası
yollarından biridir.
Belə aydın olur (çıxır) ki, vegetarianlıq həyat
əhəmiyyətli vitaminləri (В2, В12, D) və mikro
-
elementləri (dəmir, kalsium, sink) çatışmayan sağlam
pəhrizdir. Yaxşı ki, farmakoloqlar vegetarianların
köməyinə çatmış və vitamin həbləri istehsal etməyə
başlamışlar. Əks halda, bu qidalanmanın tərəfdarları bir
xəstəlikdən qurtularaq digərini qazanardılar: qan azlığı,
sümük zəifliyi, əsəb pozuntuları, cinsi funksiyanın
korlanması. Həkimlərin fikrincə, ən ağıllı vegetarian
pəhrizi – ciddi olmayan pəhrizdir, hansı ki, süd
məhsulları və yumurtadan istifadəyə icazə verir. Bir
tərəfdən insan faydalı maddələrin çatışmazlığından
əziyyət çəkməz, digər tərəfdən tədricən bəzi
xəstəliklərdən xilas olar. Heyvanları da öldürmək lazım
gəlməz.
Vegetarianlıq: yeni həyata necə başlamalı?
Vegetarianlar “cəmiyyəti”nə qoşulmaq barədə qərar
verərkən onu nəzərə alın ki, ciddi vegetarianlıq növü
yalnız yaşlı insanlar üçün məsləhətdir. Gənc yaşlı
insanlar üçün bu məsləhət görülməyib, lakto və ya lakto-
ovo vegetarianlıq növünə icazə verilir. Ümumiyyətlə,
vegetarianlığa onun yüngül formalarından başlamaq
lazımdır. Hamilə qadınlara həkimlə bu qidalanmanın əks
göstərişləri barədə müzakirə etmək lazımdır, belə ki, o,
gələcək ananın və uşağın sağlamlığına mənfi təsir
göstərə bilər.
Vegetarian sistemi ilə qidalanmağa başlamaq üçün
ilin isti dövrünü seçmək lazımdır, çünki bu dövrdə
maddələr mübadiləsi daha fəal şəkildə gedir və meyvə-
tərəvəz seçimi daha zəngindir. Bu dövrdə orqanizm
üçün bitki mənşəli qidaya keçmək asandır və yeni qida
rasionuna alışmaq insanda stressə səbəb olmayacaq.
Həmçinin vegetarian olmaq barədə qərar verdikdən
sonra, əlavə olaraq balanslaşdırılmış kompleks vitamin
qəbulunun qayğısına qalmaq lazımdır.
Əvvəlcə elə görünə bilər ki, icazə verilən
yeməklərin sayı çox məhduddur, lakin bu elə deyil.
Vegetarian qidalanma sistemi müxtəlifdir, bir çox
yeməklər nəinki faydalı, həm də çox dadlıdır. Əsas olan
– bir az fantaziya və istənilən adi yeməyi bitki mənşəliyə
çevirmək olar. Ət məhsulları və balığa alternativ olaraq,
soya, paxlalı, göbələk və badımcandan istifadə edə
bilərsiniz. Əlbəttə, yeməyin dadı adət olunandan fərqli
olacaq, lakin ədviyyatlardan istifadə vəziyyəti
düzəldəcək.
Əksər insanlar üçün yeni qidalanma sisteminə
keçmə – nə isə yeni bir şeyə, yeni mərhələyə və ya həyat
tərzinə başlamaq deməkdir. Axı vegetarianlıq – yalnız
qidalanma sistemi deyil, həm də həyat fəlsəfəsidir.
Necə və nə ilə qidalanmaq, buna hər insan özü qərar
verməlidir. Həm bitki, həm də ət məhsulunun müsbət
cəhətləri vardır. Qafqaz qocaları (ağsaqqalları) ət
yeyərək yüz yaşacan yaşayır. Hunza uzaq qəbiləsindən
olan insanlar yalnız bitki mənşəlilərlə qidalanır və az da
yaşamırlar. Hərənin öz seçimi, öz yolu.
Nuranə Alverdiyeva,
Neft Kimya Prosesləri İnstitutunun əməkdaşı
_________________________________________
Moris Meterlink (1862–1949, Belçika dramaturqu,
esseçi və şair)
“Əgər nə vaxtsa insan ət yemədən yaşamağın
mümkünlüyünü dərk etsə, bu nəinki fundamental
iqtisadi inqilab, həm də cəmiyyətin əxlaq və
mənəviyyatında əhəmiyyətli irəliləyiş olacaqdır”.
_________________________________________
A.N.Beketov (1862–1941, Rusiya və Sovet
arxitektoru, rəssam-peyzajçısı)
“Tək bəşəriyyətə deyil, bütün canlılara sevgi..budur
mənəvi inkişaf etmiş insanın nəcib atributunun –
insanlığın ən yüksək ifadəsi”.
Makkartni Pol (1942, Böyük Britaniyanın rok musi -
qiçisi, müğənni, şair, prodüser)
“Əgər ət kombinatlarında divarlar şüşədən olsaydı,
hamı vegetarian olardı”.
89
ELM DÜNYASI
/ Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013
90
ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013
Ермянистан–Азярбайcан, Даьлыг Гарабаь мцна-
гишясинин ядалятли тянзимлянмясинин ян мцщцм аспек-
тляриндян бири Ермянистанын юлкямизя тяcавцзцня вя
Азярбайcан торпагларыны ишьал етмясиня эюря онун
бейнялхалг щцгуги мясулиййятинин мцяййянляшдирил-
мясиндян вя Азярбайcана дяйян мадди вя мяняви зя-
рярин юдянилмясиня йюнялдилмиш комплекс мясялялярин
щяллиндян ибарятдир.
Бейнялхалг щцгуг бахымындан Ермянистанын
бейнялхалг-щцгуги мясулиййят дашымасы щеч бир шцбщя
доьурмур. Ермянистан Республикасы бейнялхалг
щцгугун вя БМТ Низамнамясинин норма вя ясас
принсиплярини кобудcасына позмагла, тякcя сцлщя
гаршы cинайят олан вя бейнялхаlг щцгуг цзря тяcав-
цзкарын цзяриня cидди мясулиййят гойан тяcавцзкар
мцщарибяйя башламайыб, щям дя Азярбайcан яразиси-
нин 20%-ни ишьал етмякля, диэяр дювлятин ярази
бцтювлцйцня вя тохунулмазлыьына гаршы тящдид вя йа
эцc тятбиг етмякля баьлы гадаьалара мящял гойма-
мышдыр. Бу факт БМТ Тящлцкясизлик Шурасынын Ермя-
нистан-Азярбайcан, Даьлыг Гарабаь мцнагишяси иля
баьлы гябул етдийи 4 гятнамядя юз яксини тапмышдыр [1;
2; 3; 4]. БМТ Тящлцкясизлик Шурасы юз гятнамяляриндя
Даьлыг Гарабаь реэионунун Азярбайcана мяхсус ол-
масыны бирмяналы олараг тясдиг етмишдир. Бейнялхалг
щцгуги ядябиййатда да ядалятли олараг буна истинад
едилмишдир [5, 44; 6]. «Азярбайcан Республикасынын
Даьлыг Гарабаь бюлэяси» ифадяси БМТ Баш Ассамб-
лейасынын (БА) гятнамясиндя дя тясбит едилмишдир.
Беля ки, БМТ БА-нын 16 йанвар 1998-cи ил тарихли
«БМТ иля Авропа Тящлцкясизлик вя Ямякдашлыг Тяш-
килаты арасында ямякдашлыг» гятнамясиндя «Азярбай-
cанын Даьлыг Гарабаь бюлэяси» вя онун ятрафындакы
мцнагишядян бящс едилир [7].
Буна охшар тяфсир БМТ БА-нын 9 феврал 2000-cи
ил, 2 март 2001-cи ил, 14 феврал 2002-cи ил вя 6 феврал
2003-cц ил тарихли гятнамяляриндя дя юз яксини тапмыш-
дыр. БМТ БА-нын 14 март 2008-cи илдя кечирилян 62-cи
сессийасында гябул едилмиш гятнамядя Азярбайcан
Республикасынын бейнялхалг сявиййядя танынмыш сяр-
щядляри щцдудунда онун суверенлийиня вя ярази
бцтювлцйцня щюрмят вя дястяк эюстярилмяси бирбаша
бяйан едилир, щямчинин бцтцн ермяни щярби гцввяляри-
нин Азярбайcан Республикасынын ишьал олунмуш яра-
зиляриндян дярщал, там вя данышыгсыз чыхарылмасы тяляб
едилир. Бу сяняддя Азярбайcан Республикасынын ишьал
едилмиш яразиляриндян говулан ящалинин юз доьма
йурд-йуваларына гайытмасы кими айрылмаз щцгугу да
тясдиг едилир вя мцнагишядян язиййят чякянлярин щяр-
тяряфли реабилитасийасы да дахил олмагла беля бир гайыдыш
ЕРМЯНИСТАНЫН АЗЯРБАЙCАНА ТЯCАВЦЗЦ
НЯТИCЯСИНДЯ ДЯЙМИШ ЗЯРЯРИН
ЮДЯНИЛМЯСИНИН ЩЦГУГИ АСПЕКТЛЯРИ