71
ELM DÜNYASI
/ Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013
Daşduz laylarının qalınlığı cənub-şərq -
dən şimal-qərbə doğru 46,4 m-dən 90 m-dək
artır. Daşduz layı ətraf süxurlarla birlikdə
uyğun yatım təşkil edir. Yatım istiqamətindən
lay 3 km, uzanma istiqamətindən isə 400–
800 m izlənilmişdir. Yatağın ümumi sahəsi
1,54 kv.km-dir.
Nehrəm yatağının duzu kristallik olub, ağ,
metalı-boz və tünd-boz rəngdədir. Bir sıra
quyularda yasəmən rəngli dəmir mikaları
saxlayan şəffaf duz laylarına rast gəlinir. Duz
qatı massiv kütlə təşkil etməyib, qalınlığı
2–10 sm olan gil və gilli qumdaşı laycıqları
ilə ayrı-ayrı laylara ayrılır.
Daşduzun mineraloji tərkibi mürəkkəb
olmayıb, şlifdə bütün sahəni kubşəkilli halit
mineralı tutur. Halitin fonunda sistemsiz
şəkildə anhidritlə sementləşmiş xırda-xırda
gilli-qumlu materiallara rast gəlinir. Nehrəm
yatağında daşduz kimyəvi tərkibinin sabitliyi
ilə seçilir.
Aşağıdakı cədvəldə buruq quyuları üzrə
duzun kimyəvi tərkibi verilir.
Nehrəm yatağının hazırkı öyrənilmə
dərəcəsi onun kimya sənayesi üçün əsasən,
soda istehsalı üçün maraq kəsb etdiyini
söyləməyə əsas verir. Əldə olunmuş geoloji
nəticələr Nehrəm yatağının ehtiyat artımının
çox perspektivli olduğunu göstərir.
72
ELM DÜNYASI
/ Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013
Şəkərabad-Qoşadizə yatağı sənaye ehti -
yatları təsdiq edilmiş Nehrəm duz yata
-
ğından 1,0–1,5 km şimal-qərbdə yerləşir.
Yataqda kəşf edilmiş duz layları Nehrəm duz
yatağındakı layların davamı olduğundan bir
sıra hallarda yatağın geoloji, fiziki-mexaniki,
texnoloji və digər parametrləri Nehrəm duz
yatağına uyğundur.
Kəşfiyyat işlərinin əsas məqsədi Karaqan
horizotunun duz çöküntülərində yeraltı qaz
anbarlarının yaradılması mümkünlüyünün
təyin edilməsindən ibarət olmuşdur. Buruq
quyuları vasitəsilə Orta Miosen çöküntü lə -
rində daş duz laylarının mövcudluğu təsdiq
edilmiş, duzun maksimal qalınlığı 39 m, mini-
mal qalınlığı isə 14 m olmuşdur. Duzun
yayılma sahəsini dəqiqləşdirmək üçün əlavə
5 buruq quyusu qazılmışdır. Buruq quyuları
vasitəsilə 9 kv.km sahə əhatə olunmuş, 5 kv.km
sahə yeraltı qaz anbarlarının yaradılması
üçün perspektivli hesab edilmişdir.
Aşağıdakı cədvəldə Şəkərabad-Qoşa
-
dizə yatağı üzrə daşduzun kimyəvi tərkibi
verilir.
Tədqiqatlarla müəyyən edilmişdir ki, kal-
sium, maqnezium və kaliumun miqdarına
görə duz xlor istehsalı üçün nəzərdə tutulan
tələbləri ödəyir.
Naxçıvan sahəsi: Naxçıvan şəhərindən
12 km şimal-qərbdə yerləşir. Yataq 6 laydan
ibarətdir. Aşağıda I və II duz layları üzrə kim -
yəvi analizin orta nəticələri verilir. Duzdağ
Naxçıvan şəhərinin 10 kilometrliyində yer lə -
şir. Ta qədimlərdə İpək yolu bu ərazidən
keçirdi.
Xəstələr şaxtada olduqda temperatur 0–
50C, nisbi rütubət isə 5–10% arta bilər.
Müalicə başa çatdıqdan sonra böyüklərdə
65–70%, uşaqlarda isə 80–85% yaxşılaşma
qeyd olunur.
Naxçıvan Respublika Fizioterapiya xəstə -
xa nasının müalicəvi təsiri digər duz şaxta -
ların dan üstünlüyü ondadır ki, şaxta hori zon tal
yerləşdiyindən xəstələr yeraltı şöbəyə adap-
tasiya olaraq girirlər. Xəstə
xanada yeraltı
şöbə nin işlənmiş şahmatvari ştrixlərində ven-
tilyasiya təbiidir, yəni havanın axın sürəti
0,1m/san-yə yaxındır. Şaxtada təbii yüksək
dispersli Na+, CI+ ionları sabitdir. Mikrob
cisimləri şaxtada çox azdır. Xəstəxananın
yerləşdiyi sahə ekoloji cəhət
dən yüksək
təmizliyə malikdir. Buna görə şaxtada zəhərli
qazlar (metan qazı), ümumiy yətlə, yoxdur. Bu
xəstəxanada predastma, bronxial astma I
mərhələ, infeksion-allergik və atopik formalı
yüngül, orta ağır dərəcəli, tənəffüs
çatışmazlığı l–ll mər hələ, ürək çatışmazlığı I
mərhələ, yanaşı xro
niki qeyri-obstruktiv
bronxit və xroniki pnevmoniya l–ll mərhələ (re-
missiya fazası), allergik rinosinusopatiyalar,
pollinozlar müalicə olunur.
Duzlu göllərə Avstraliyada (Viktoriya),
ABŞ-da (Böyük duzlu göl), İranda (Urmiya),
Azərbaycanda (Xəzər) rast gəlinir.
Urmiya gölü
Urmiya gölü Cənubi Azərbaycanın ən
məşhur gölüdür. Onun sahəsi təxminən
6 min kvadrat kilometrdir. Köçəri quşlar bu
göldən miqrasiya zamanı fasilə məntəqəsi
kimi istifadə edirlər. Fasiləsiz quraqlıq
səbəbindən Urmiya gölü tədricən dayazlaşır,
sahəsi isə azalır. Bu isə təkcə bitkilərə deyil,
həm də heyvanlara mənfi təsir göstərir.
Bu gün Urmiya gölünün suyunun duzu
litrdə 280–300 qrama çatır.
X
әzәr sahilindә Qara-Boğaz-Qol körfәzi.
Xəzər dənizinin ən görkəmli yerlərindən biri
Qara-Boğaz-Qol körfəzidir. Qara-Boğaz-Qol
körfəzi Xəzər dənizinin şərq sahilində
yerləşən Türkmənistandadır. Dənizin səviy -
yə sindən asılı olaraq körfəzin sahəsi dövri
olaraq dəyişir. Körfəz dənizlə eni 110–300 m
arasında dəyişən və uzunluğu 8–10,5 km olan
dar boğaz vasitəsi ilə birləşir. Qara-Boğaz-
Qol körfəzinin səviyyəsi Xəzər dənizinin
səviyyəsindən daimi aşağıdır. Səviyyələr
arasındakı fərq dəyişəndir, dənizin səviy
-
yəsindən asılıdır və 2–6 metr intervalındadır.
Boğaz vasitəsi ilə körfəzə daimi su axını
vardır və bu suyun hamısı körfəz səthindən
buxarlanır. Hər il Xəzərdən körfəzə təqribən
8–10 km3, yəni 20–300 m
3
/san su axır. Bu
su vasitəsilə dənizdən körfəzə 150 mln. ton
duz daşınır. 1980–1984-cü illərdə körfəz süni
damba vasitəsilə dənizdən ayrılmış, nəti
-
cədə Qara-Boğaz-Qol qurumuş və 18 min
km
2
ərazidə nəhəng duz vadisi yaranmışdır.
Dəniz tipli duzların çöküntüsünü verən