Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Yüklə 2,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси URMİYA ZƏRDÜŞTÜN VƏTƏNİ Gözəl bir bahar axşamı urmiyalı bir dostla fərmandarlığın qarşısındakı meydançada durmuşduq. O, bir neçə gün əvvəl Urmiyanın xüsusiyyətlərindən bəhs etməyi vəd etmişdi. Mən həmin axşam bu məsələni ona xatırlatdım. O, demək olar ki, heç danışmadı. Mənə, şərqə doğru baxmağı təklif etdi. Mən baxdım. Durduğumuz yer “27 Azər” xiyabanının başlanğıcı idi. Biz Urmiyanı addım-addım gəzdik. Şəhərin tarixini, onun zəngin keçmişini çox yaxşı bilən qocalarla, aydınfikirlərlə söhbət etdik. Şəhər çayın kənarında, şəhər əhalisi üçün bulvar yeri hesab edilən bağın kənarındakı kafedə bir qoca bizə maraqlı bir əfsanə danışdı. Onun dediyinə görə bir neçə min il əvvəl Urmiyada bir uşaq anadan olur. Anası onu qucağına alır. Əliman dağının ətəyinə gələrək onu şəhərin göz yaşı kimi duru suyunda yuyundurur, Bənövşə dağına aparır. Oradan bir dəstə bənövşə toplayıb oğlunun bələyini bəzəyir. Sonra Sər dağının uca təpəsinə çıxır, ətrafı oğluna göstərməyə başlayır. Bu zaman uşağın gözü uzaqda, çox uzaqda görünən alova sataşır. Bu, Urmiya gölü nün arxasındakı Səhəndin təpəsindən qalxan vulkan idi. Uşaq böyük maraq içərisində vulkana baxdığı zaman oradan bir parça alov ayrılır və mavi göyə doğru ucalır. Bu, Günəş idi; amma uşaq onun o zaman nə olduğunu bilmirdi. Bu mənzərə uşağa o qədər xoş gəldi ki, sonralar hər gün səhər tezdən Sər dağının təpəsinə qalxır, o dairəvi alov parçası- nın vulkandan necə ayrıldığına diqqətlə baxırdı. O, hiss edir və görürdü ki, həmin alov parçası göy üzərində olduğu zaman kainat işıqlı olur, onun hərarəti bütün canlı məxluqatın həyat mənbəyini təşkil edir. Bənövşəli dağda bənövşələr ancaq o od parçasının sayə- sin də açılır. Sər dağının qarları ancaq o göründüyü zaman 147 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси əriyir. Deməli, o zəkalı uşağın zehni işləməyə başladığı gündən gəldiyi qərar bu oldu: Səhənddən püskürən atəş və hər səhər ondan ay rılıb göyə qalxan və axşamları Sər dağının arxasında gizlənən günəş bizim kainatda həyat mənbəyidir. O, qüdrət mənbəyidir. İnsanlığa və bütün canlı məxluqata ruh verən oddur. Sonralar o böyüdü və onun başı ilk dəfə olaraq o qüdrət mənbəyinin qarşısımda əyildi. Dünyada yaşayan insanların bir ço xu öküzə, inəyə, cansız bütlərə inandığı bir zamanda azərbaycanlılar atəşini və günəşin əsil həyat mənbəyi olduğu təsdiq etdilər. Zərdüşt Urmiyada anadan olub orada böyümüşdür və bu gün hər urmiyalı bununla fəxr edir. Onlar indi də Zərdüşti yan- larında hesab edir, onu Urmiyanın bu günki vətəndaşı kimi tanıyırlar. İran Azərbaycanı şəhərlərində binaların çoxu çiy kərpic- dən tikilmişdir. Ona görə ən usta bir memarın tikdiyi bina yüz ildən artıq yaşamır. Yalnız dövlətli evləri, məscid, məqbərə kimi müqəddəs yerlər bişmiş kərpicdən tikilir. Bunların da ömrü o qədər uzun olmur. Urmiyadakı cümə məscidi Azərbaycanın ən qədim sənət əsərlərindən biridir. Onun tarixini düzgün bilən yoxdur. Bu, haq qında müraciət etdiyimiz aydınfikirlər, qocalar bu məscidin 4- 5 yüz il əvvəl, bir qismi isə 7-8 qərinə əvvəl tikilmiş olduğunu söyləyirlər. Rəqəmlər arasında fərq olsa da, bir şey həqiqətdir ki, məscid çox köhnədir. O hər halda Səfəvilərdən əvvəlki dövrlərə aiddir. Onun ən mühüm və nəzəri cəlb edən cəhəti burasındadır ki, Ərdəbildəki Şeyx məqbərəsi kimi o da azərbaycanlı memarlar tərəfindən tikilmiş və bütün oradakı naxışlar, Zeynəblər Azərbaycanın milli sənətinin mümtaz nümunələridir. Qoy memarlar, rəssamlar oradakı naxışların, Zeynəblərin növünü, rənglərin nədən hazırlanmasını öyrənməklə məşğul olsunlar. Xalqın bu misilsiz qədim 148 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси əsərlərini bu gün görən bir səyyah, bir sənət maraqlısı üçün Urmiya məscidi böyük bir sevincli, böyük bir milli iftixar mənbəyidir. Sənət maraqlısı onun hər kərpicində, hər qətrə rəngində, səma ilə yarışan lacevərdi (mavi rəng-P.M.) qüb- bəsində xalqın qanını, xalqın alın tərini görür və arzu edir ki, burada elə bir qüvvə olaydı, elə bir şərait yaradılaydı ki, bu kimi binalar gələcək əsrlər üçün saxlanılaydı. Urmiyada bu günə qədər yaşayıb gəlmiş qədim əsərlərdən biri də şəhər kənarındakı “Se günbəd” adlanan məqbərədir. Urmiyalılar içərisində elə adam tapılır ki, onlar inadla bu məq- bərənin Zərdüştün əbədi aramgahı olduğunu qeyd edilir. Biz o binada bu fikr i təsdiq edən heç bir tarixə rast gəlmədik. Azər- bay canın qədim abidələrini görmüş olan hər adam, “Se günbə- din” Naxçıvanda Qarabağlardakı qədim abidələrə çox bənzədi- yini yəqin edə bilər. “Se günbəd” xüsusilə Naxçıvandakı məşhur Atabəy abidəsinə çox bənzəyir. Onun səkkiz künclü olması onu xüsusilə Azərbaycan memarlığına bağlayır. Abidə iftixarla gü nəşə doğru yüksəlir və xalq onu əcdadının müqəddəs bir yadigarı kimi sevir, onu tez-tez ziyarət edir. Səhənd yanır Zərdüşt Səhənd dağının başında yanan alovu görərək, xal qını atəşə inanmağa, ona bel bağlamağa çağırmışdı. Uzun za man günəş və atəş Azərbaycan xalqının tanınmış olduğu əbədi həyat mənbəyi kimi tanınmışdı. Qərinələr keçdi, istilaçı qüv vələr xalq ilə günəş arasında qara və məşum (ürək bulan dıran) bir pərdə asdı. Lakin elə bir gün gəlib çatdı ki, günəşin üzünü örtmüş qa- ra pərdə yox oldu, Səhənd yenə yandı. Səhəndin vulkan püs- kürmə qüvvəsini hələ dünyanın heç bir zəlzələ qeyd edən cihazı hiss etməmişdir. Bunu ancaq İran Azərbaycanında 149 Yüklə 2,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|