Sitologiya va genetika

Kurtaklanib ko‘payish. Bunda ona hujayrada dastlab yadro saqlovchi bo‘rtmacha paydo bo‘lib, kattalashadi va u asta o‘sib ona hujayra kattaligiga yetadi va ajralib alohida mustaqil or-

f \
- 31- rasm.
ч у
Yashil evglenaning ko‘payishi.
ganizmga aylanadi. Bir hujayrali zamburug‘lardan achitqi zambu- rug‘ida, ayrim infuzoriyalarda uchraydi (32- rasm):
Sporalar hosil qilib ko‘payish, sodda hayvonlardan sporali- lar sinfi vakillarida, bir hujayrali zamburug‘larda, suv o‘tlarida, ya- shil o‘simliklarda kuzatiladi. Spora ichida hujayra ko‘p marta mitoz usuli bilan bo‘linadi:
Ko‘p hujayralilarda jinssiz ko‘payish usullari mavjud bo‘lib uni quyidagi xillarga ajratish mumkin:

1. 
   Vegetativ ko‘payish. o‘simliklar olamida vegetativ ko‘pa- yish keng tarqalgan bo‘lib, bunda ona organizmning ayrim bo‘lagi- ning ko‘payishi hisobiga yangi organizmlar hosil bo‘ladi (34- rasm): Vegetativ ko‘payishga o‘simliklarning qalamchalari, gajak- lari, ildiz bachkisi, tugunaklari, piyozchalari va ildizpoyalari orqali ko‘payishini misol qilish mumkin. Kartoshka, batat, shoyigul shakli o‘zgargan yer osti poyalari ya’ni tugunaklari orqali; tol, terak, tok, qoraqat qalamchalari yordamida; olma, yantoq, olcha, te rak ka- bilar ildiz bachkisi; lola, piyoz, sarimsoqpiyozlar esa piyozchalari;
   

qulupnay gajaklari, begoniya bargi va ildiz tugunaklari; kartosh- kagul, iloq, g‘umay, ajriq, binafsha, shirinmiyalar esa ildizpoyasi orqali ko‘payadi. Misol uchun salomalaykum tugunagi hisobiga 1 m² joyda 1800 tagacha yangi o‘simlik hosil qiladi.

2. 
   Kurtaklanib ko‘payish. Ko‘p hujayralilardan chuchuk suv gidrasida kurtak hujayralar guruhidan iborat bo‘lib, kurtaklar ona organizm tanasi hisobiga oziqlanib, tez rivojlanadi. Ularning uchi- da paypaslagichlari va og‘iz teshigi paydo bo‘ladi. Yosh gidralar biroz o‘sgandan keyin ona organizmdan ajralib mustaqil yashay boshlaydi (33- rasm).
   

Qulupnayning yer ustki o'r- malovchi poyalarining vegetativ ko'payishi;
Kartoshkaning tugunaklari (qora rangli kartoshka eski bo'lib, o'simlik undan unib chiqadi);
Molodilo o'simligining “ajra- tuvchi kurtakchalar” yordamida ko'payishi;
Hilol o'simligining ildizpoyasi; Piyoz gulidagi piyozchalar, piyozbosh va piyozboshchalar; G'umay ildizpoyasi;
Gulsafsar ildizpoyasi; Elodeyaning novdalardan ko'payishi.

3.