Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 4,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
71 onda atam nə çəkirmiş. Axı onun ensiklopediya kimi ağır bir işin yükünü öz üstünə götürməsi, həm də sinninin bu yaşında, səhhətinin bu vəziyyətində bütün canını bu yolda qoyması əsl fədakarlıq idi. Azərbaycan tarixində ensiklopediya nəşrinin heç bir təcrübəsi yox idi, bu işdə nə ənənə vardı, nə səriştə, nə kadrlar. Dəqiq terminologiya, bir çox sahələrə aid istilahlar, coğrafi adların qəti təsdiqliyi ilə müəyyənliyi yox idi, hələ heç Azərbaycan dilinin tam izahlı lüğəti də nəşr olunmamışdı. (Yəni elə indiyəcən bu lüğətin nəşri tamamlanmayıb – 4 cilddən yalnız ikisi çıxıb). Coğrafi xəritələrə, tarix problemlərinə aid həll olunmamış mübahisəli məsələlər də az deyildi. Xalqın mənşəyi, dilinin yaranması, təşəkkülündən tutmuş adına qədər – bir çox problemlərə aid hər ağızdan bir səs gəlirdi. Tarixə, coğrafiyaya, mədəniyyətə, hətta məişətə aid bir çox hadisələrə, şəxsiyyətlərə, yerlərə, istilahlara qonşularımız ya şərik çıxır, ya etiraz edirdilər. Bütün bu mürəkkəb məsələləri məhz ensiklopediya cildlərində qəti və mötəbər şəkildə, partiyalılıq, vətənpərvərlik, beynəlmiləlçilik mövqeyindən həll etmək lazım idi. Baş redaktorun azərbaycanlı, kommunist, ziyalı və Xalq şairi adına layiq şəkildə həll etmək... Həm də bütün bunlar Azərbaycan ictimai həyatının spesifik xüsusiyyətləri şəraitində həll olunmalıydı. Ziyalılarımız arasında yuxarıda haqlarında bəhs etdiyim filosoflar kimiləri az deyildi. Ancaq filosof niyə – tarixçilər, dilçilər, yarımçıq şairlər arasında belələri tapılmazdı məyər? Özü də bu irad küləkləri hər tərəfdən əsirdi – sağdan da, soldan da, yuxarıdan da, aşağıdan da. Xəzrisi də vardı, giləvarı da, gicəvarı da... Hazırlanmış, yığılmış, cildlənmiş birinci cildin buraxılıb buraxılmaması haqqında rəy verən tarixçilərdən bəziləri kitabın çıxmasının qəti əleyhinə olduğunu yazırdılar. Belə rəylərdən biri və həm də çox səciyyəvisi indi qarşımdadır. Müxtəlif məsələlərə irad tutan İqrar Əliyevin ən böyük etirazına səbəb
72 "Azərbaycanlılar" məqaləsi idi: "Azərbaycanlılar" məqaləsində çoxlu məntiqsizliklər var. Müəllif nəyin bahasına olursa olsun, türkdilli qəbilələrin Qafqaz sahələrində olmalarının qədimliyini sübut etmək istəyir. Qeyd etməliyəm ki, neçə deyərlər, "türkpərəstlik" son vaxtlar bizim diletantlıq edən ziyalılarımızın bir qismi içində əsl azara çevrilib. Türkləri hər yanda axtarırlar... Skifləri türk elan edirlər. Qafqaz albanları arasında türkləri görmək istəyirlər və s. və i.a." Burada insaf və ədalət naminə onu deməliyəm ki, erməni yazıçısı Sero Xanzadyanın Babəkin şəxsiyyətilə və atamın "Babək" şerilə əlaqədar olaraq föhş və böhtan dolu məktubuna (S.Xanzadyan bu məktubu Azərbaycan KP MK-ya və Sov. İKP-ya göndərərək Rəsul Rzaya Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adı verilməsinə etirazını bildirirdi) tutarlı cavab verənlərdən biri də İqrar Əliyev idi. Təbii ki, onun cavabı atamla yox, Babəkin tarixdə yeri və roluyla bağlıydı. S.Xanzadyan Babəki cani, quldur, qaniçən, uşaq əti yeyən qatil adlandırır, onun haqqında Azərbaycanda film çəkilməsi, adına rayon qoyulması münasibətilə qəzəblənirdi. Tarixi məxəzlər əsasında Babəkin şəxsiyyətinə qiymət verən İ.Əliyev cavabında yazırdı: "Rəsul Rzanın Səhl ibn Sumbat haqqında dediklərini Xanzadyan xunveybin ifadələri adlandırır. Bu xalis fitnəkarlıqdır... Rəsul Rza "Babək" şerində tamamilə haqlı olaraq Səhlin adını həqarətlə çəkir və onu xain məxluq sayır. Xanzadyanın "öz knyazı" üçün inciməsinin heç bir əsası yoxdur. Əgər Rəsul Rza xain və satqın Səhl ibn Sumbatı damğalayırsa, bunun erməni xalqına nə dəxli var? Gərək büsbütün vicdanını itirəsən ki, Rəsul Rzanın Səhl ibn Sumbata aid olan sözlərini ermənilərə, erməni xalqına şamil edəsən. Odur ki, biz Xanzadyanın "Rəsul Rza "Babək" kimi şerləriylə Lenin milli siyasətinin ruhunu ləkələyir, həm də birbaşa SSRİ Konstitusiyasını pozur, erməni xalqının tarixini, erməniləri təhqir edir" kimi ittihamlarını yerli- dibli rədd edirik…
73 Biz Xanzadyanın Rəsul Rzanın tarixi təhrif etməsi haqqında iddialarını da rədd edirik. Rəsul Rza tarixi təhrif etmir, Xanzadyan Azərbaycan xalqının tarixinə böhtan atır... Bütün dediklərimizi əsas tutaraq Rəsul Rzayla bərabər biz də Babəki tam haqla qəhrəman adlandırır və şairin Babəkə aid sözlərini qürurla təkrar edirik: "İnsan var ki, işlərilə böyüyür". (İqrar Əliyevin rusca yazılmış məktubunun surəti mənim arxivimdədir – A.) Sero Xanzadyanın başdan-başa iftiralar və təhqirlərlə dolu bədnam məktubuna "Babək" filminin ssenari müəllifi Ənvər Məmmədxanlı da kəskin cavab yazmışdı: "S.Xanzadyanın qəhrəman Babəki ləkələmək və qaralamaq cəhdi – hər han sı məsuliyyət hissini itirmiş bir millətçinin növbəti fitnəkarlığıdır" (sentyabr, 1980). "Türkpərəstliyi" bilmirəm, amma ensiklopediyaya daş atmaq – daş atanın gücündən, iqtidarından asılı olaraq iri, ya xırda daşlar atmaq, – doğrudan da, bəzi tarixçilər, filosoflar, dilçilər, yazıçı – şairlər arasında azara çevrilmişdi. Ensiklopediyanı kökündən baltalamaq, heç vəchlə işıq üzünə çıxmağa qoymamaq üçün mötəbər ziyalılarla yanaşı, həvəskar rəyçilər, öz şəxsi təşəbbüsüylə pəl vurmaq istəyənlər də canfəşanlıq edirdilər. Çox təəssüf ki, indi bütün bu son dərəcə səciyyəvi sənədlər əlimdə yoxdur. Belə rəylərdən, məktublardan, danoslardan ensiklopediyanın bir cildi həcmində qalın bir kitab tərtib etmək olardı. Kim bilir, bəlkə haçansa belə bir kitab, doğrudan da, tərtib olunacaq. Bir sıra ziyalıların adlarını tarixə salacaq belə kitabı oxumaq nəyə desən dəyər... Ən kəskin mübahisələr "azəri" terminiylə bağlıydı. Bəzi rəyçilər "azəri xalqı", "azəri dili", "azərilər" və s. ifadələrinin, bir sözlə, "azəri" termininin işlədilməsinə etiraz edirdilər. Bu qəbildən olan iradlara cavab olaraq Rəsul Rza Mərkəzi Komitəyə göndərdiyi məktubda (çünki iradlar da məhz Mərkəzi Komitəyə göndərilirdi) qeyd edirdi: "Azəri" məfhumunun işlədilməsi ensiklopediyanın nəşrindən Yüklə 4,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|