15
yer tanrıcası Qaia
15
, yeraltı məkan Tartarus və sevgi tanrısı
Eros yaranmışdır. Gün gecədən doğmuşdur. Qaiadan göy
tanrısı Uranus və dəniz Pontus yaranmışdır. Sonra Qaia
Uranusla evlənmişdir. Bu evlilikdən titanlar adlandırılan
ilk tanrılar, təpəgözlər və əlli başlı div olan hekatonxeirlər
(yun. εκατογχείρες) doğulmuşdurlar. Bundan sonra
müxtəlif nimflər və başqa mifoloji varlıqlar yaranır. Tan-
rılar zaman-zaman bir-biri ilə hakimiyyət uğrunda savaş-
mışdırlar. Öncə titanlar Uranusu devirmiş, sonra isə
onlara Zeus qalib gəlmişdir. Bundan sonra titanlar Tar-
tarusa atılmış, Zeus isə baş tanrı olmuşdur. Apollon,
Artemis
16
, Hermes və başqa məşhur tanrılar ondan törə-
mişdirlər. Dionisus və Herakles isə Zeusun insan cin-
sindən olan arvadlarından doğulmuş oğulları idilər.
İnsanların yaradılması haqqında Hesiodos heç nə
yazmamışdır. Ancaq, onun adına yazılan bəzi yazılarda
onları Prometeus adlı bir titan torpaqdan yaratmış, yunan
tanrıcası Afina isə onlara nəfəs vermişdir. Öncə tanrılar
insanları sevməmiş, onları incitmişdirlər. Hətta, Zeus
insanlara odu belə verməmiş, onu gizlətmişdir. Ancaq
Prometeus onu oğurlayıb insanlara vermişdir. Buna görə
də, Zeus qəzəblənərək Pandora adında qadına bir qutu
verərək onu insanların yanına göndərmişdir. Ancaq yolda
Pandora qutunu açmış və dünyaya şər və bədbəxtliklər
yayılmışdır. Bundan sonra insanlar tanrılara ibadət
etməyə başlamış və münasibətlər düzəlmişdir.
15
Rus ədəbiyyatında onun adı Geya (Гея) kimi səslənir.
16
Rus ədəbiyyatında onun adı Artemida (Артемида) kimi səslənir.
16
M. ö. VII yüzillikdə Krit adasında Epimenides (yun.
Ἐπιμενίδης) adlı bir müdrik insan yaşamışdır. Onun
haqqında deyirdilər ki, o çoxlu möcüzələr göstərmişdir.
Bir rəvayətə görə gənc yaşlarında Epimenides bir ma-
ğarada yuxuya getmişdir. Ayıldıqdan sonra geri qayı-
danda isə görmüşdür ki, doğma şəhəri dəyişmişdir
17
.
Sonra bilinmişdir ki, o 57 il yatmışdır (2, 50). Elə o zaman
da ona özəl biliklər verilmişdir. Bundan sonra Epimenides
tanınmış və siyasətlə məşğul olmuş, kahinlik etmişdir.
Epimenides ilk dəfə insanlar tərəfindən iddia edilən
fikirlərdə daxili ziddiyyətlərin olmasına fikir vermişdir
(10). O, bir kritlinin “Bütün Krit sakinləri yalançıdır” iddiası
haqqında düşünərkən belə qərara gəlmişdir ki, bunu
deyən özü yalançıdır. Əgər bütün kritlilərin yalançı
olduğunu iddia edən özü də kritlidirsə, deməli onun
dediyinə inanmaq olmaz. Çünki belə olarsa o, özü də
yalançı olur. Beləliklə, buna bənzər iddiaların daxilində
ziddiyyət vardır və onlara “antinomiya” deyilir. Sonralar
isə Zenon və Eubulides kimi filosoflar buna bənzər
ziddiyyətlərin çoxlu örnəklərini ortaya çıxara bilmişdilər.
Yunan fəlsəfəsinin yaranmasında “Yeddi müdrikin”
(yun. Οἱ ἑπτὰ σοφοί) çox böyük rolu olmuşdur. Bu
insanlar öz müdriklikləri ilə seçilmiş, yunan ictimai
fikrində dərin iz qoya bilmişdirlər. Tarixçilər “Yeddi
müdrik” kimi Fales, Pittakus, Bias, Solonun adını qeyd
17
Bu əfsanənin Quranda “Əshabi-Kəhf” haqqında rəvayəti (18-ci surə) ilə
müəyyən qədər bənzərliyi vardır. Mağarada yatmış və uzun illərdən sonra
ayılıb şəhərlərinə qayıtmış gənclər haqqında rəvayətlər xristian ənənəsində də
vardır.
17
edirlər. Qalan üç nəfərin adları isə müxtəlif şəkildə verilir.
Məsələn, Platona görə (“Protaqoras” dialoqu) onlar
Kleobulos, Mison, Xilon’dur. Başqa müəlliflər Misonu deyil,
Perianderi müdrik kimi göstərmişdirlər.
Diogenes Laertius
18
(yun. Διογένης ὁ Λαέρτιος) isə
bir çox müdrik insanların adlarını çəkmişdir ki, onların
arasında həmin “Yeddi müdrik” sayılanlar da ola bilərdi
(2, 21-22). Onların hamısı m. ö. VII – VI yüzilliklərdə
yaşamışdılar.
“Yeddi müdrik” hesab edilən insanlar həyatın təc-
rübəsindən bəhrələnərək hikmətli sözlər və kəlamlar
demişdirlər. Bu da onların müdrikliklərindən irəli gəlirdi.
Bu əxlaqi kəlamlar xalqın yaddaşında qalmış, nəsillərin
tərbiyə edilməsində böyük rol oynamışdır. Onların fərq-
ləndirici xüsusiyyətlərindən biri də odur ki, bu kəlam-
larda dini və mifoloji məzmun olmamışdır. Bu da o zaman
ənənəvi yunan dünyagörüşünün böhran keçirməsindən
xəbər verir. Burada tanrılar və igidlər aləminə qar-
şı qnome’lər (yun. γνώμη – fikir) adlanan qısa aforizmlər
şəklində verilmiş müdrik ifadələr yer almışdır. Bununla
da əsatirlər və dini inanclardan asılı olmayan dünya-
görüşünün əsasları qoyulurdu ki, bu da fəlsəfənin yaran-
ması üçün çox vacib amil olmuşdur. “Yeddi müdrikin”
qnomelərinin nümunələri bunlardır:
“Görkəminlə deyil, əməlinlə seçil” (Fales);
18
Miladi III yüzillikdə yaşayan yunan yazarı, “Filosofların həyatı, təlimləri
və kəlamları” (yun. Βίοι κα
ὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων) adlı
kitabın müəllifi idi. Bu kitab bizim zamanımıza çatan antik dövrün fəlsəfə
tarixi mövzusunda yazılmış ən mükəmməl kitablardan biridir.
Dostları ilə paylaş: |