18
“Yeni dostları qazanmağa, köhnələri rədd etməyə
tələsmə” (Solon);
“Sözü yalnız yeri gələndə de” (Bias);
“Hər şeyi qədəri ilə et, həddi aşma” (Pittakus);
“Verdiyin sözü pozma” (Periander);
“Bədən və ruhun sağlam olmalıdır” (Kleobulos);
“Dilin ağlının önünə keçməsin” (Xilon). (7, 94-96)
Daha bir qədim yunan müəllifi Siroslu
19
Ferekides
(yun. Φερεκύδης, təxminən m. ö. 584 – 499) olmuşdur.
Suda ensiklopedik lüğətinə (DK 7.А.2)
20
görə o, fini-
kiyalılardan elm öyrənmiş (9, 84-85), sonra yunanların
“yeddi müdriklərindən” biri olan Pittakusun öyrəncisi
olmuşdur (2, 53-54). O, orfizmə çox yaxın idi. Ferekides
“Beş kitab” (yun. Πεντέμυχος) adlanan əsərində öz
teoqonia və kosmologiasını vermişdir. Onun əsərlərindən
bəzi fraqmentləri günümüzə gəlib çatmışdır. Ferekides
həm də Pifaqorun müəllimi olmuşdur.
“Beş kitabda” tanrıların və dünyanın yaranması
təsəvvürləri Hesiodosun “Teoqonia”sından fərqlənir. Fe-
rekides antik dünya təsəvvürlərini sadələşdirmək fikrinə
düşmüşdür. Bunun üçün o, bir çox tanrıları bir-biri ilə
eyniləşdirərək və adlarına yeni məzmun gətirərək onların
sayını azaltmışdır. Bu da mifə əsaslanan yunan dünya-
görüşünün böhrana uğramasının göstəricisi idi.
Hesiodosa görə hər şeyin başlanğıcında sularla
eyniləşdirilən Qarışıqlıq (Xaos) durur. Feredides isə dün-
yanın başlanğıcını maddə ilə deyil, tanrılarla bağlayırdı.
19
Siros (yun. Σύρος) – Ege dənizinin mərkəzində adadır.
20
X-cu yüzillikdə Bizansda tərtib olunmuşdur.
19
Belə ki, Zas (Zeus) – Xtonia (Qaia) – Kronos (zaman) üçlüyü
əbədi olmuş, yaradılmamışdırlar (3, 56-60). Burada Zeus
həm də məhəbbət təcəssümü olan Erosla eyniləşdirilir (3,
62). Onlar birlikdə vəhdət təşkil edən ilk tanrılardır. Bu
üçlük hava, su və odu yaratmışdırlar. Sonra bu ünsür-
lərdən tanrılar, yarıtanrılar, demonlar
21
və başqa mifoloji
varlıqlar yaranmışdır. Qeyd edilən tanrılar, yarıtanrılar və
demonlar ikinci dərəcəlidirlər. Bir zaman qara qüvvələr
Zeusa qarşı üsyan etmiş, ancaq yenilərək tartarusa
22
atıl-
mışdırlar (3, 66-67). Zeus isə Olimpusda baş tanrı olaraq
möhkəmlənmişdir.
Ferekides həm də ruhun ölməzliyini, onun bir
bədəndən başqasına köçməsini iddia edirdi (1, 29).
Epixarmus (yun. Ἐπίχαρμος, təxminən m. ö. 540 –
450) da fəlsəfəöncəsi dönəminin ən görkəmli nümayən-
dələrdən biri idi. O, qədim dövrün müəlliflərindən bir
olmuşdur. Pifaqorun mühazirələrində iştirak etməsinə (2,
368) baxmayaraq onu pifaqorçulara aid etmirlər. Bəzi
tarixçilər onu “Yeddi müdrikin” biri hesab edirdilər.
Epixarmusun İtaliyanın cənubunda anadan olduğu
güman edilir. O, çoxlu komediya janrında əsərlər yazmış,
bu janrın yaradıcılarından biri hesab edilmişdir. Döv-
rümüzə onun “qnome”lər adlanan qısa müdrik ifadələri
gəlib çatmışdır. Bundan başqa, onun təbiət və təbabət
haqqında zamanımıza çatmayan əsərləri də olmuşdur (2,
368).
21
Yunan mifologiyasında tanrılarla insanların arasında olan özəl varlıqlardır.
22
Yunan mifologiyasında yeraltı məkan, dərin quyunun dibidir. Zeus o
məkanda titanları məhbus kimi saxlayırdı.
20
Epixarmus hər şeyi ikilikdə (dualizmdə) təsəvvür
edirdi. Onun təliminə görə maddi və düşüncə ilə qavranılan
başlanğıclar vardır. Maddi başlanğıc od, hava, yer və
sudan ibarətdir. Ona görə maddi başlanğıc dəyişkəndir.
Düşüncə ilə qavranılan başlanğıc isə müxtəlif ideyalardır
ki, onlar hər şeyin formasını təşkil edir. O başlanğıc
dəyişkənliyə uğramır və hərəkətsizdir. (6, 340)
İnsan təbiəti də ikilidir. Bir tərəfdən onun maddi,
başqa tərəfdən isə ilahi (onun ruhu) əsası vardır. İnsan diri
ikən onlar birlikdədirlər, ölüm baş verən kimi isə
ayrılırlar. Bədən məhv olur, ruh isə varlığını davam
etdirir. Əslində isə insanın “Mən”ini təşkil edən ruhdur.
Bədən isə onun zindanıdır. Ona görə də ruhu tək-
milləşdirmək lazımdır ki, insan şəhvətlə dolu həyat
sürməsin. (6, 341)
Qnomelərinin birində Epixarmus insan xasiyyətləri
haqqında düşünür (6, 360). Yalnız şər insanlar yoxdur,
çünki hamıda həm yaxşı, həm də pis xüsusiyyətlər vardır.
Sadəcə bəzi adamlarda pis cəhətlər yaxşıları üstələyir.
Onlar naqis adamlardır. Başqalarında isə yaxşı cəhətlər
daha çox olur. Onlar isə müsbət insanlardır. Beləliklə, ən
yaxşı insan o kəsdir ki, onun yaxşı xüsusiyyətləri, mənfi
xüsusiyyətlərini üstələsin.
Başqa bir qnomesində isə Epixarmus demişdir ki:
“Ölü olmaq qorxulu deyil. İnsanları ölmək anı qorxudur”
(11, 214).
21
Mövzu ilə əlaqəli suallar:
1. Mifoloji və dini dünyagörüşü nədir?
2. Yunan dininin özəllikləri nədən ibarət olmuşdur?
3. Orfizmin əsatirləri və dini-fəlsəfi təliminin əsasında
hansı müddəalar durur?
4. Homerin “İliada” və “Odissea” dastanlarının ümumi
məzmunu nədən ibarətdir?
5. Hesiodosun əsərlərində nədən bəhs edilir?
6. Ferekidesin dünyanın yaranması haqqında təsəv-
vürləri necə olmuşdur?
7. Epimenidesin antinomiyası nədən ibarətdir?
8. Yeddi müdrik kim idi, onların fəaliyyəti nədən ibarət
olmuşdur?
9. Epixarmusun fəaliyyəti və dünyagörüşü necə
olmuşdur?
Ədəbiyyat:
1. Cicero. Tusculan disputations / Translated by
Andrew P. Peabody. Boston: Little, Brown, and Company,
1886.
2. Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent
Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg
Bell & Sons, 1915.
3. Kirk G., Raven J., Schofield M. The Presocratic
Philosophers. Cambridge University Press, 2003.
4. Гесиод. Теогония (О происхождении богов). М.:
Библиотека античной литературы, 1963.
Dostları ilə paylaş: |