Soliqqa tortish
Yüklə 8,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Soliq agenti
— yuridik va jismoniy shaxslardan soliqni ushlab qolish va davlat budjetiga o‘tkazib beruvchi yuridik shaxslar. Bunday yuridik shaxslar o ‘z faoliyatida bevosita yoki bilvosita ishtirok etgan xo‘jalik yurituvchi subyektlar, ya’ni yuridik va jismoniy shaxslaming mazkur korxonada o‘z mehnati, investitsiyasi bilan ishtirok etishi natijasida 23 olgan daromadi (foydasi)dan soliqlami ushlab qoladi va davlat budjetiga oTkazib beradi. Soliq agentlari davlat budjetiga soliqlami bevosita yoki bilvosita ishga yollangan- ligi natijasida toTanadigan ish haqidan, dividendlardan, doimiy muassasa orqali faoliyat ko‘rsatmaydigan norezident yuridik va jismoniy shaxslardan ushlanishi lozim boTgan soliq summalarini ushlab qoladi va budjetga oTkazib bera di, ushlab qolinmagan, kam ushlab qolingan va o‘z vaqtida oTkazib berilmagan soliq summasi uchun qonunchilikda belgilangan moliyaviy, ma’muriy va jinoiy javobgarlikka tortiladilar. Har bir yuridik shaxs soliq munosabatlarida soliq subyekti boTishi bilan birgalikda soliq agenti sifatida ham ishtirok etadi. Soliq agenti iqtisodiy adabiyotlarda asosan fiskal agent sifatida qayd etiladi. ! Soliq obyekti — soliq toTovchining soliq hisoblanadigan va soliqqa tortish uchun asos boTib xizmat qiladigan daro madi, oboroti va mol-mulki tushuniladi. Soliq obyekti sifatida foyda yoki daromad, muayyan tovarlaming qiymati, yer maydoni, jismoniy va yuridik shaxslaming mulklari, tabiiy resurslardan foydalanish miqdori va boshqalar kiradi. Soliq obyekti aslida jamiyatdagi mavjud moddiy va ma’- naviy boyliklaming ayrimlariga qonun yoTi bilan ulardan foydalanuvchi, egalik qiluvchi va tasarmf qiluvchi soliq subyektlarining huquqlarini soliqqa tortishni ifodalaydi. Binobarin, moddiy yoki ma’naviy boyliklar soliq obyekti qilib albatta unga mulkiy huquqqa ega boTgandagina yuza ga chiqadi. Masalan, egasiz imoratga soliq solinmaydi, chunki egasiz imoratga nisbatan soliq subyekti mavjud emas, vaholanki, boTgan taqdirda ham soliq obyekti sifati da imorat emas, balki ushbu imoratga boTgan mulkiy huquqqa soliq solinadi. Shu jihatdan aytish mumkinki, soliq obyekti aslida yuridik va jismoniy shaxslaming mulkiy huquqi va daromadiga qaratiladi. Soliqqa tortish predmeti — soliq solinadigan daromad, oborot, mol-mulk va boshqalarga boTgan huquq emas, balki ularning o‘zidir, ya’ni soliq solish obyekti boTib biror-bir soliq predmetiga boTgan huquq tushunilsa, pred- met boTib ana shu egalik qilinadigan daromad, yer uchastkasi, imorat va boshqalaming o‘zi tushuniladi. Soliq obyekti yoki soliqqa tortish predmeti, unga kim egalik qi lish huquqiga ega boTsa, unda soliqni toTash majburiyati, ya’ni soliq subyektini namoyon qiladi. Demak, aytishimiz 24 mumkinki, soliqqa tortish predmetiga egalik qilish huquqi soliq obyektini vujudga keltirsa, o‘z navbatida ushbu pred- metga kimning egalik qilishi soliq subyektini yoki soliq toTovchisini namoyon etadi. Soliq manbayi — bu soliq toTovchining toTaydigan soliqlari manbayi, ya’ni daromadi. Soliq obyekti va soliq manbayini bir-biridan farqlash lozim. Ayrim soliq turlari bo‘yicha, masalan, foydaga, yalpi daromadga, jismoniy shaxslaming daromadiga soliqlar bo‘yicha soliq obyekti ham, soliq manbayi ham bir xil boTadi, ya’ni nima obyekt boTsa, uning o‘zi manba hisoblanadi. Shu o'rinda soliqqa tortish predmeti, soliq obyekti va soliq manbayini farqlash va ulaming mohiyatini ochib be rish uchun aniq soliq turi bo‘yicha ko‘rib chiqishga harakat qilamiz. Yer sohgT bo‘yicha ko‘radigan boTsak, uning soliq qa tortish predmeti boTib, yer uchastkasi maydoni, unga kimning egalik qilish huquqi mavjud boTsa soliq obyekti paydo boTadi va ushbu yer solig‘i qaysi manba hisobidan davlat budjetiga toTansa, masalan, yerdan turli xil ko‘ri- nishda foydalanish natijasida olinadigan daromad uning manbayi hisoblanadi. Demak, soliqqa tortish predmeti o‘z- o‘zidan kimdadir soliq toTash majburiyatini vujudga keltir- maydi. Misolimizga qaytadigan boTsak, yerga boTgan hu- quqni joylardagi mahalliy hokimiyat organlari beradi va shu bilan birgalikda yerdan foydalanuvchida soliq toTash maj- buriyati vujudga keladi, chunki unda ushbu yer uchastkasi- dan foydalanish huquqi mavjud. Demak, soliq predmetiga kimning egalik qilish huquqi mavjud boTadigan boTsa, u soliq munosabatlarida soliq subyekti sifatida ishtirok etadi. Yüklə 8,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|