Ill B O B .
YURIDIK SHAXSLARNI
SO LIQ Q A TO R TIS H
3.1. YURIDIK SHAXSLARDAN
OLINADIGAN FOYDA SOLIGT
0 ‘zbekiston Respublikasi davlat
Foyd asolig'm m gjor.y
budjeti daromadlari 1991-yilga
qilmishi, iqtisodiy
^ ,
,
■
mohiyati va ahamiyati
9adar> asosan, davlat korxonalan
foydasidan ajratiladigan ajrat
malar hisobidan shakllanar edi.
Ushbu foydadan ajratma
davlat tomonidan belgilangan majburiy toTov boTib, u
korxonalar balans foydasining 90 foizgacha boTgan qismini
budjetga olib ketar edi. Qolgan mablagTar esa korxona
tomonidan emas, balki yuqori tashkilot topshirigTga ko‘ra
tegishli fondlarga taqsimlanar edi.
Respublikamiz m a’muriy-buyruqbozlik tizimidan bozor
munosabatlariga o ‘tishi tufayli mamlakatimiz xo‘jalik tur-
mushida chuqur ijobiy o‘zgarishlar ro‘y bera boshladi.
Natijada mulkchilikning turh shakllari rivojlanishi, korxo
nalaming imkoniyatini oshishi, bozor infrastrukturasi rivoj
lanishi bilan majburiy ajratmalaming awalgi tizimi korxo
nalaming xo‘jalik yuritish samaradorligini ta ’minlay
olmay
qoldi hamda ular bevosita va bilvosita investitsiya dasturla-
riga to ‘sqinliq qila boshladi. Chunki, foydadan ajratma
o‘zining iqtisodiy mohiyatiga ko‘ra faqat davlat korxonalari
foydasidan ajratilishi lozim edi.
Bozor munosabatlari rivojlanishi bilan iqtisodiyotni
soliqlar yordamida tartibga solish, xususan, foydadan ajrat
malar o ‘miga daromad solig‘ini joriy etish zamrati paydo
boTdi va 1992-yildan boshlab barcha turdagi xo‘jalik
yuri-
tuvchi subyektlar «Daromad» solig‘ini toTashga o‘tdilar.
0 ‘zbekiston Respublikasi mbl mintaqasida qolib turgan
vaqtda daromad solig‘ini olishga o ‘tish pul qadrsizlanishi
tufayli ish haqi o‘sishini cheklash uchun davlat tomonidan
majburiy chora boTdi. Bunday sharoitda ishlab chiqaruv-
chilaming moliyaviy ahvoli yomonlasha boshladi. Natijada,
mahsulotga talab pasayib, sotishdan
olingan tushum hajmi
kamaygani holda, ular o ‘z ishlab chiqarishlari yo‘nalishini
70
o‘zgartirishga, foyda olmasalar ham juda katta miqdorda
ishchilarga ish haqi toTashga majbur boTdilar. Bunday
holatda amaliyotda korxonalar hisobot davrida foyda bilan
faoliyatlarini yakunlamasada daromad soligTni ish haqi
fondidan belgilangan stavkada toTashga majbur edilar.
1995-yil yanvar oyidan boshlab soliqlaming rag'bat-
lantiruvchi rolini kuchaytirish maqsadida mamlakatimizda
korxonalaming foydasidan olinadigan soliq joriy etildi. Shu
bilan bir qatorda soliq toTovchilaming ayrim toifalari
uchun daromad soligT va yalpi
daromad soligT tartibi
saqlab qolindi (tijorat banklari, sug'urta tashkilotlari, kino-
konsert faoliyatini olib boruvchi muassasalar, ko‘ngil ochar
o‘yinlami tashkil etuvchi korxonalar,
bixja va boshqa shu
kabi korxonalar).
2008-yil 1-yanvardan kuchga kirgan Soliq kodeksining
23-moddasiga ko‘ra yuridik shaxslardan olinadigan foyda
soligT umumdavlat soliqlari tarkibiga kirib, u davlat budjeti
daromadlarini shakllantirishda asosiy manbalardan biri
hisoblanadi.
Diagramma m a’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki,
yuridik
shaxslardan olinadigan foyda soligTning ulushi 2000-yilda
12,8 foizni tashkil etgani holda, 2005-yilda 6,3 foizni,
1 0 ‘zbekiston Respublikasining 2000—2009-yillardagi asosiy makroiqtisodiy
ko'rsatkichlari prognozi va Davlat budjeti parametrlari to‘g‘risida 0 ‘zbekiston Res
publikasi Vazirlar Mahkamasi va 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlari
asosida tayyorlangan.
71
2009-yilda esa 5,2 foizni tashkil etishi prognozlashtirilgan,
ya’ni tahlil etilgan 7 yil davomida bu ko‘rsatkich 2,5 baro-
barga kamaygan. Bu holat yuridik shaxslardan olinadigan
foyda soligT stavkalarini yildan yilga pasayib borayotganligi
bilan izohlanadi. Daromadning ko‘p
qismi korxonalar ix-
tiyorida qolishi ulaming investitsion faolligini oshiradi,
yangi ishchi o‘rinlar ochish, raqobatbardosh tovarlar ishlab
chiqarish hamda ish va xizmatlar ko‘rsatish uchun yanada
keng moliyaviy imkoniyat yaratadi.
Soliq kodeksiga ko‘ra yuridik
Dostları ilə paylaş: