Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə?
Yüklə 2,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qapalı dairədən çıxış mümkündürmü
22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 104 məcbur oldu. Sonrakı illərdə azad söz, toplaşma azadlığı daha da çox məhdudlaşdırıldı. Bu dəyişikliklərin apogeyi isə Konstitu- siyaya prezidentin 2 dəfədən artıq seçilməmək məhdudiyyətinin ləğvi olan dəyişiklik oldu. Beləliklə hakimiyyətin irsən ötürülməsini təmin edən qeyri-şəffaf və ədalətsiz seçkilər məntiqi şəkildə pre- zident hakimiyyətinin sonsuz müddətinə gətirib çıxardı. 2005-ci ilin Parlament seçkiləri siyasi proseslərin neft gəlirlərinin siyasi elitanın satın alınması və sosial etirazın yatırılmasına istifadə olunan total patronaj sisteminin siyasi prosesləri əvəzləməsinin durdurulması baxımından sonuncu seçkilər oldu. Lakin çoxdan gözlənilən müxalifət partiyaların bir seçki blokunda birləşməsinə və bu səfər xarici oyunçuların ədalətli seçkilərdə xüsusi mara- ğı olmasına baxmayaraq, seçkilər barədə iradlar hakimiyyət tərəfindən diqqətə alınmadı və seçkilər növbəti dəfə saxtalaşdı- rıldı, etiraz aksiyaları isə sərt şəkildə yatırıldı. Bu 2005-ci ildə pik nöqtəsinə çatan neft dollarları axını qarşı- sında itirilmiş son şans idi. Sonrakı-2008-ci ildə prezident və 2010-cu ildə parlament seçkiləri hakimiyyət tərəfindən zəngin resurslarla möhkəm- lən dirilmiş və təsisatların inkişafı əvəz edən quruluşun bir- başa nəticəsi idi. Seçkilərdə real iştirak kifayət qədər yüksək rəqəm – 70% elan olunsa da çox aşağı idi. Bu daim saxtalaş- dırılan seçkilərə son nəticədə elektoratın bir institut kimi inamını itirməsinin parlaq nümunəsi idi, həmçinin müxalifətin də nəyisə dəyişməsinə inamın azalması idi. Bunula yanaşı, mahiyyətcə ay- rı-ayrı partiyaların adətən seçkilərdə olduğu kimi gücü və təsirinin obyektiv ölçüləri inkişaf edə bilmədi. Bu, həmçinin partiyaların öz təsirlərini obyektiv qiymətləndirməyə təsir etdi və nəticədə ən xır- da partiyaların da (xüsusilə birləşmə mərhələsində mane olan) əsas müxalifət partiyalarla ambisiyalarıni bərabərləşdirdi. Neft gəlirləri hakim elita üçün təkcə konsolidasiya və son nəticədə hakimiyyətin monopolizasiyası deyil onlar üçün xari- ci əlverişli əsas yaradırdı. “Kürü” diplomatiyasında 8 təsvir olu- 8 Caviar Diplomacy How Azerbaijan Silenced the Council of Europe European Stability Initia- tive (ESI), Berlin, 24 May 2012. 22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 105 nan xarici diplomatların birbaşa satın alınması ilə yanaşı, Azər- baycan misalında praktik olaraq hər bir beynəlxalq kontraktın parlamentdə təsdiqi kimi unikal qarantiya sistemi yaradılmışdı, beləliklə kontraktlara qanunun gücünü verməklə xarici investor- lar bu hakimiyyətin saxlanmasında güclü maraq oyadırdı 9 . ATƏT-in Bakıda keçirilən və seçkilər haqqında rəyin səsləndiri- lə cəyi hər mətbuat konfransı adətən bir neçə saat gecikməsi axırıncı məqama qədər müxtəlif qrupların Avroparlamentə daxil olan lobbi qrupları da daxil olmaqla maraqlarının mübarizəsini göstərirdi. Bir çox yerli analitiklərin rəyinə görə beynəlxalq mis- siyaların son qiymətləndirilmələri geopolitik maraqlarla ölkədəki seçkilərin qiymətləndirilməsinə obyektiv yanaşma arasında kom- promisin nəticəsi idi. Qapalı dairədən çıxış mümkündürmü? Sovet irsinin neqativ xüsusiyyətləri ilə yanaşı postsovet cəmiyyətlərdə alternativ siyasi qərarların yaranmasına şərait yaradan ənənələr var idi. Məsələn təhsil və savadlılıq və ya vətəndaş cəmiyyəti və ya qorunub saxlanılmış sovetdən əvvəlki ənənələri siyasətdə sosial oriyentasiyalı məqsədlərin əmələ gəlməsinə imkan yaradır. Azərbaycanda bu xüsusuilə yalnız 1992-1993-cü illərdə ziyalıların 1 illik hakimiyyəti vaxtı xüsusuilə özünü göstərdi. Çünki bu hakimiyyət dövlətə baxışını 1918-ci ildəki ilk demokratik respublikanın qurucularının ideya və baxış- ları əsasında qurmuşdular. Lakin onların qısa ömürlülüyünün əsas səbəbi də postsovet dövründə bu tarixi siyasi moderniza- siyanın qorunub saxlanması və inkişafının xüsusilə ABŞ və Av- ropa kimi digər ölkələr tərəfindən düzgün qiymətləndirilməməsi idi. Belə ki, onlar daim Azərbaycan siyasi palitrasını təmsil edən yeni qüvvələr görmək istəyirdilər. Avropa dillərinin zəif biliyi, ənənəvi müxalifətin sosial bazasının xarakteri – əyalət ziyalıları 9 Oksan Bayulgen Foreign Investment, Oil Curse and Democratization: A Comparison of Azerbaijan and Russia in Business and Politics, Volume 7, Issue1, Article 3, 2005. 22 il sonra Sovet mirası: İnkar yoxsa Güclənmə? 106 və əhalinin kasıblamış hissəsi (hər ikisi Qərblə əlaqəyə çıxmağa məhdud imkanları vardı) təkcə ölkə üçün deyil bütün müsəlman dünyası üçün vacib olan adekvat qiymətləndirmə üçün çətinliklər yaradırdı. İdeoloji çərçivəsində İslam mədəniyyət tərkibinə in- teqrasiya edən müasir millət konsepsiyası liberal demokratiya dəyərlərinə əsaslanan və dinin dövlətdən ayrı, dinin fövqəladə dünyəvi formasının inkişafını təklif edirdi. Həqiqətən də 90-cı illərdə müstəqilliyin başlanğıcında yer- li dini identikliyin intensiv inkişafı başlandı, belə ki, teoloqlar və dini liderlər (Nəriman Qasım oğlu və ya Şeyxul İslamın müavi- ni) Quranın reformist traktovkasına səsləyirdilər. Burada özü- nü çox təssüf ki, axıra qədər reallaşmayan islam dünyasına Azərbaycan təsirinin reformist təsiri göstərdi. Azadlığın getməsilə yerli dünyəvi İslam tendensiyası da sönürdü, hansı ki, təkcə İran, Səudiyyə Ərəbistanı deyil, İslamın digər versiyaları ilə də rəqabət apara bilirdi. Başlıca olaraq dövlət təzyiq cəhdlərinə müqavimət göstərirdi. Belə ki, 2004-cü ildə Bakıda Cümə məscidinin lide- ri İlqar İbrahimoğlu həbs olundu, onun cəmiyyəti isə hüquq müdafiəçilərinin rəyinə görə hakimiyyətə müxalif olduğuna görə dağıdıldı. Eyni zamanda postsovet dövründə demokratik qüvvələr və siyasi müxalifət tərəfindən uzun müddət resursların rolu və bu resursların öz mövqelərini qorumaq üçün nəzarətdə saxlayan hakim elitanın bacarıqları düzgün qiymətləndirilmirdi. Özlərinin mənəviliyi və idealistliyi ucbatından müxalifət maddi və maliyyə resurslarının rolunu düzgün qiymətləndirmir, həmçinin böyük neft gəlirlərinin olması ilə yaranan xarici və daxili siyasətin bir çox xüsusiyyətlərini hesaba almırdı. Bundan başqa zəngin resurs iqtisadiyyatının siyasi nəticəsini əks etdirən bu metodoloji yanaş- ma hələ dövlətlərin və beynəlxalq təşkilatların köməyində hələ geniş yayılmamış və əks olunmamışdır. Belə ki, elmi tədqiqatlar səviyyəsində hələ də müzakirə olunur. Avtoritar liderlərin eyni idarəetmə üsulları olmasına baxmayaraq bir şey bəllidir ki, Yüklə 2,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|