Söz varliğI
Yüklə 415,53 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Turkish Studies
Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn’unda… 223
Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/7 Fall 2009
kızını sevip hâlini ona açıkça söyleyememesi üzerine uydurduğu bir hikâye ve söylediği şiirleri de Mecnûn’a isnad etmesiyle doğmuştur, şeklindedir. Mecnûn, Kays b. Mülevvah’ın lakabıdır. Bununla beraber, çeşitli zamanlarda cereyan etmiş vak’aların zamanla Leylâ ile Mecnûn hikâyesi olarak bir araya getirilmiş olması daha akla yakındır. 2 Bu meselede, yukarıda ifade edilen bilgileri doğrulayan bir başka kaynak da ravî al-Avânâ'nın söyledikleridir. Al-Avânâ; “Mecnûn müstear bir isimdir. Hakikatle ilgisi yoktur. Onun Banû Amir’de ne aslı ne nesebi vardır.” der. Bu şiirleri kimin söylediği kendisine sorulunca; “Beni Umeyye'den bir genç” diye cevap vermiştir. Amcasının kızını seven bu genç, aralarındaki aşkın ortaya çıkmasını istemediği için, Mecnûn hikâyesini uydurur ve halkın Mecnûn’a atfettiği şiirleri de kendisi söyler. 3
Leylâ ve Mecnûn hikâyesi, Arap edebiyatında X.yy.’dan itibaren yaygın olarak bulunmaktadır. Mecnûn’a atfedilen şiirler, aralarına katılan mensur parçalarla birbirine bağlanarak, bir hikâye hâline getirilerek türlü adlar altında toplanmıştır. Bu hikâye çöl Arapları arasında yaygın olarak bulunan “el-Murakıs-Esmâ”, "Amru’bnü Aclan-Hind”, “Urvâ-Afrâ”, “Cemil-Buseyne”, “Kuseyr- Azzâ”, “Rabiâ-Ukayl”, “Kays-Lübnâ”, “Tavba-Leylâ” hikâyelerini unutturmuş ve Mecnûn, kendisini Leylâ’dan Mevlâ’ya ulaştıran ilâhî aşkıyla, X. yy.’dan sonra Arap edebiyatında tasavvufî aşkın temsilcisi olarak gösterilmiştir. 4
zamanında X.yy.’ın sonlarında Kitâbü'l-Agânî ile yayılmış, Kays ile Leylâ’nın eserde yer bulan şiirleri halk arasında büyük ilgi uyandırdığı gibi, hikâyenin kahramanları da gerçek aşkın temsilcileri olarak edebiyata geçmiştir. Acem edebiyatında, bu basit Arap kıssasını, ilk defa plânlı bir hikâye şekline koyan sanatkâr ise Genceli Nizâmî’dir. 5
Türk edebiyatında Leylâ ve Mecnûn hikâyesine ilk defa Gülşehrî, Mantıku’t-Tayr adlı mesnevîsinde temas etmiştir. Onu takiben Âşık Paşa Garîb-nâme’de sonu Tanrı’ya varan gerçek aşkı anlatmak için, Mecnûn’un aşkını 30 beyit içinde nakleder. Yine Şemseddîn-i Sivâsî ile Nâlî de bu kıssayı, temsîlî birer hikâye olarak ele alan şairlerdir. Edebiyatımızda Leylâ ve Mecnûn kıssasını büyük
2 Fuzûlî, Leylâ vü Mecnûn, hzl. Doç.Dr. Hüseyin Ayan, Dergâh Yay., İstanbul 1981, s.9. 3 Şevkiye İnalcık, Kays b. al-Mulavvah (al-Mecnûn) ve Divanı, TTK. Bas. , Ankara 1967, s.11. 4 Agâh Sırrı Levend,Arap, Fars ve Türk Edebiyatlarında Leylâ ve Mecnûn Hikâyesi, s.6-7. 5 Agâh Sırrı Levend, a.g.e., s.11.
224 Pervin ÇAPAN
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/7 Fall 2009
hikâye konusu olarak ilk defa ele alıp nazmeden şair, Edirneli Şâhidî’dir. Onu takiben Ali Şîr Nevâyî, Bihiştî, Hamdullah Hamdî, Ahmed Rıdvan, Kadîmî, Celîlî, Hakîrî, Fuzûlî, Larendeli Hamdî, Sâlib, Halîfe, Atâyî, Fâ'izî, Örfî, Andelîb ve Nâkâm da bu kıssayı nazmederler. 6
Görüldüğü üzere bu konu, XV. yy.’dan itibaren edebiyatımızda işlenmeğe başlamıştır. Başlangıçta İranlı büyük üstadların Leylâ ve Mecnûn vadisinde açtıkları yolu takip ederek eser veren şairlerimiz, zamanla kendi şahsî çizgilerini yakalamayı bilmişler ve yerli edayı yansıtan güzel eserler vermişlerdir. 7
Fuzûlî (ölm.H.963/M.1556), Leylâ vü Mecnûn mesnevisini H.942 tarihinde yazmıştır. 8 Fuzûlî'nin eseri 3036 beyittir ve vak’anın nakline geçmeden önce Fuzûlî, Klâsik mesnevî tekniğine has kısımları dikkatle işler. Girizgâh olarak değerlendirilebilecek bu kısımlarda, Fuzûlî’nin an’anedekinin aksine, kendisini ifade eden bir üslup kullandığı görülür. Okuyucuyu kademe kademe esere yaklaştırırken, otobiyografik bir üslup kullanır. Asıl vak’anın nakline 436. beyitten itibaren geçer. Buradan itibaren, üç ana bölüm hâlinde mütâlaa edilebilecek eser, 26 metin halkası üzerine kurulmuştur. Bu metin halkaları, farklı şahısların da olaya
katıldığı kısımlarla zenginleştirilen, pek çok mânâ birliği ile örülmüştür. Birbirine ustalıkla bağlanan bu metin halkaları asıl vak’ayı teşkil eder. Fuzûlî bunlara bazı çerçeve vak’alar da ilâve etmiştir. Eserin yazılma zamanını sezdiren bazı ipuçları da, yine esere ayrıcalık katmaktadır. Konuyu ele alış ve işleyiş dışında, şair esere yaptığı ilâvelerle, ustalığını ortaya koyar. Bunlardan bazıları; Zeyd ile Zeyneb’in aşkı; Leylâ’nın İbni Selâm’a anlattığı peri masalı; İbni Selâm’ın, Mecnûn'un bedduaları sonucunda ölmesi; eserin sonunda yer alan Zeyd’in rüyası, şeklinde sıralanabilir. Fuzûlî hikâyenin sonunda yer alan bir manzumede eserin te’lif tarihini ifade ederken:
6 Agâh Sırrı Levend, a.g.e., s.103-365. 7 Fuzûlî, Leylâ ve Mecnûn, hzl.Doç. Dr. Muhammed Nur Doğan, Çantay Kitabevi, Edebiyat Fak. Bas. , İstanbul 1996, s.XV. 8 Agâh Sırrı Levend, a.g.e., s.237. Yüklə 415,53 Kb. Dostları ilə paylaş:
|