So‘zning morfemik tahlili. So‘z yasalish tahlili. Grammatik ma’no, shakl va kategoriya turlari bo‘yicha tahlili

So‘zning morfemik tahlili. So‘z yasalish tahlili. Grammatik ma’no, shakl va kategoriya turlari bo‘yicha tahlili

Tezkor savollar va topshiriqlar: Morfemika nimani o‘rganadi? So‘zlarni tarkiblarga ajratishda nimaga e’tibor berish kerak? Morfemika va morfonologiya qanday munosabatda? Morfonologiya haqida tushuncha bering. Morfemik tahlil qilish tartibini ayting. Lug‘aviy shakl hosil qiluvchi qo‘shimchalar haqida gapiring? Sintaktik shakl yasovchi qo‘shimchalar haqida gapiring? So‘z yasovchi qo‘shimchalar qanday qo‘shimchalar?

1-mashq. So‘zlar tarkibidagi derivatsion morfemalarni farqlang. Mashqlar asosida so‘z yasovchi morfemalarning farqlovchi va birlashtiruvchi belgilarini tiklang.

Ixtirochi, gulchi, tashkilotchi, xizmatkor, suratkash, mahsido‘z, saharlik, qimmatchilik, og‘riq, buyruq, qavariq, chiqim, eslatma, yig‘in, cho‘kindi, kuyundi, maqtov, qarsak, jizza, sergap, bebosh, barkamol, sayroqi, zaruriy, bahori, og‘zaki, angla, ho‘pla, afsuslan, salomlash, ulg‘ay, sarg‘ay, ko‘kar, o‘yna, qiyna, o‘rnash, birik, changi, tinchi, saharlab, uycha, yigitcha.
2-mashq. Gaplarni ko‘chiring. So‘zlar tarkibidagi lug‘aviy shakl yasovchilarning so‘z lug‘aviy ma‘nosiga qay (aniqlashtirish, muayyanlashtirish, toraytirish va h.) darajada ta‘sir etayotganligini aniqlab, qavs ichida yozing. Qaysi turkum so‘zlari bilan ishlatilishiga diqqat qiling. Mashqlar asosida lug‘aviy shakl hosil qiluvchilarning birlashtiruvchi belgilarini tiklang.
1. Zum o‘tmay no‘xtadan changallagan kuyi jar bo‘yidan kelayotgan odam g‘ira-shira ko‘rindi. 2. Lazakat xola piyolaning og‘zicha keladigan kulchani beshik boshiga qo‘ydi. 3. Mening o‘g‘illarim bekorga o‘lib ketadigan bolalarmas. 4. Chiqmagan jondan umid (maqol). 5. Qo‘rqaman deb yig‘lashimga qaramay meni yolg‘iz qoldirdi. 6. Shundoq otang falaj bo‘lib yotsa-yu, traktor haydashga balo bormi. 7. Kichkinaligimda tol bargak taqishni yaxshi ko‘rardim. 8. Odam esdan og‘ishi hech gap emas ekan. 9. Iltijoli termulishini qara. 10. Kechalari yostiq quchoqlab yotish joniga tekkandir. 11 Uydagi sirni ko‘chaga olib chiqishning nima keragi bor (O‘.H.)
Uyga vazifa: Quyidagi keltirilgan jadval asosida morfemik tahlil qiling.
MORFЕMIK TAHLIL
Har bir so‘zning tarkibi
1. __________________________________
2. _________________________________
3. __________________________________
4. _________________________________

So‘z	Asos	So‘z yasovchi	Shakl yasovchi
			Lug‘aviy shakl	Lug‘aviy-sintaktik shakl	Sintaktik shakl

Har bir so‘z yasovchi qo‘shimchaning alohida tahlili

Qo‘shimcha	Tuzilishiga ko‘ra	Shakl va ma’no munosabatiga ko‘ra				Yasash darajasiga ko‘ra	Zamonaviylik darajasiga ko‘ra	Qo‘shilish tartibi
		Sinonimi	Antonimi	Omonimi	ko‘pma’noli bo‘lsa ma’nolari