Sportchilarni tayyorlashda yuklamaga umumiy tavsif

Yuklamalar dinamikasining xususiyatlari. Sport amaliyoti qo’llanilayotgan yuklamalar o’z xususiyati xarakteriga ko’ra mashq va musobaqa, odatiy (ma’lum sport ixtisosligi uchun) va noodatiy turlarga bo’linadi, o’stiruvchi ta’sir yo’nalishi bo’yicha kuch, tezlik, chidamlilik, chaqqonlik, egiluvchanlik va ularning aralashmasini rivojlantirishga xizmat qiladi, ruhiy tanglik bo’yicha ko’p yoki kam ruhiy taranglikni talab qiluvchi, sportchi tanasiga ta’sir darajasi bo’yicha kichik, o’rta, sezilarli, katta yuklarga taqsimlanadi.
Yuklamaning tashqi va ichki tomonlariga tegishli ko’rsatkichlarni shartli ravishda farqlash qabul qilingan. Yuklamaning tashqi tomoni - bu mashqlar bajarish davomiyligi, mashg’ulot mashqlarini takrorlash miqdori, harakat tezligi, tempi, tashilayotgan og’irlik kattaligi va h.k.
Yuklamaning tashqi ko’rsatkichlari - murabbiy va sportchini yo’naltiradi, mashq jarayoni ayrim mashg’ulotlar va mashq vazifalarini miqdoriy o’lchamlarini belgilaydi. Mashq ishlarini rejalashtirish va hisobga olishda ulardan foydalaniladi.
Yuklamaning ichki tomoni - bu tananing vazifaviy imkoniyatlarini jalb etish darajasi (ChSS, nafas olish hajmi, qon bosimi va boshqa ko’rsatkichlar).
Yuklamaning ichki ko’rsatkichlari - (tananing vazifaviy siljishlari ko’rsatkichlari) mashqi yuklarinng maqsadga muvofiq hajmini, mashq yuki ta’siri ostida sportchi tanasidagi siljishlar dinamikasini haqqoniy baholashga imkon beradi.
Mashq yuklamaning kattaligi - uning jadalligi (tangligi) va hajmi (miqdori) natijasi sifatida belgilanadi. Yuklamaning bu kattaliklarini bir paytdagi ko’payishi ma’lum bir darajaga yetguncha davom etishi mumkin, bundan keyin jadallikning o’sishi hajmini pasayishiga olib keladi yoki aksincha.
Mashq yuklamaning hajmi va shiddati - Hajm - yuklama ta’sirining davomiyligi va ayrim yoki ko’pgina mashq, mashg’ulot, davr, bosqich, davra kabilar vaqtida bajarilgan ishlarning umumiy miqdori.
Shiddati - mashqning har bir holatiga (tezlik, takrorlash miqdori va h.k.) yuk ta’sirining kuchlanishi va kuchining kattaligi.
Yuklama sportchi tanasiga ta’sir etishi faqat tashqi omillarga (hajmi va jadallik) tanadagi vegetativ (hayotiylikni ta’minlovchi tizim) siljishlargagina emas, balki bajarilayotgan mashqlarning ruhiy (xususan sezgi) tarangligi va muqobillashti-ruvchi murakkabligiga ham bog’liqdir.
Amaliyotda yukning murakkabligini baholovchi bir necha usullardan foydalaniladi. Sport gimnastikasi - akrobatika va snaryaddagi elementlar muqobillashtiruvchi murakkabligiga ko’ra (“A”,“B”,“S”,“D”) guruh-larga bo’linadi. Kurash - kurash usullari ularni o’tkazish murakkabligiga ko’ra turli miqdor ballari bilan baholanadi.