101
fa
tı məhsulları istehsalının yüksəldilməsi və s. digər başlıca
m
əqsədlər qarşıya qoyulur. Məsələn, Avropa İttifaqı daxilində
k
ənd təsərrüfatı məhsullarına vahid qiymətin və ona yardım üzrə
vahid mexanizminin mü
əyyən olunması; tarif və digər məhdud-
laşdırmaların nəzərdə tutulmadığı kənd təsərrüfatı məhsulları
ticar
ətinin azadlığı (Avropa İttifaqı daxilində); kənd təsərrüfatının
vahid maliyy
ələşdirilməsi və s.
Bundan başqa, Avropa İttifaqı çərçivəsində üçüncü ölkələr-
l
ə münasibətdə vahid siyasətin yeridilməsindən də söhbət gedir.
Avropa valyuta siyas
ətinin və sosial siyasətin həyata keçirilmə-
sind
ə də ciddi irəliləyişlər əldə edilmişdir.
Bel
əliklə, dünyada ən yüksək inteqrasiya qrupu kimi Avro-
pa İttifaqı fəaliyyət göstərir. Hal-hazırkı dövrdə Avropa İttifaqı
bütün
əsas inteqrasiya proseslərini keçmişdir, iqtisadi ittifaqın
t
əkmilləşməsi və inkişafı mərhələsini yaşayır. Avropa İttifaqı
ç
ərçivəsində malların və istehsalın bütün faktorlarının sərbəst
h
ərəkəti təmin edilməklə ümumi gömrük tarifi bazasında xarici
ticar
ət siyasəti yaradılır, kənd təsərrüfatı, energetika, nəqliyyat və
dig
ər sahələrdə vahid siyasət həyata keçirilir.
A
vropa İttifaqına inteqrasiya Azərbaycan Respublikası
qarşısında duran ciddi məsələlərdəndir. Belə ki, müxtəlif istiqa-
m
ətlər üzrə əməkdaşlığın, o cümlədən xarici investisiyaların cəlb
edilm
əsi istiqamətində mühüm addımların atılmasını nəzərdə
tutan Az
ərbaycan Respublikası ilə Avropa Birliyi arasında 22
aprel 1996-
cı il tarixdə imzalanmış Tərəfdaşlıq və Əməkdaşlıq
sazişi bu cəhətdən xüsusi qeyd edilə bilər.
Dig
ər regionlar üzrə də bu məsələləri bir qədər geniş təhlil
ed
ək. Belə ki, 1992-ci ildə Macarıstan, Polşa, Slovakiya və Çexi-
yanın iştirak etdiyi azad ticarət zonası haqqında Mərkəzi Avropa
sazişi imzalanmışdır. Sonradan ona bir sıra dövlətlər də (Rumıni-
ya, Bolqarıstan) qoşulmuşdur. Sazişlə sənaye və kənd təsərrüfatı
sah
əsində gömrük rüsumlarının ləğvinə qədər onların tədricən
aşağı salınması və digər qeyri-tarif məhdudlaşdırmaların aradan
qaldırılması nəzərdə tutulur. Saziş Standstill prinsipinə əsaslan-
102
mışdır. Belə ki, tariflər birtərəfli qaydada gömrük rüsumlarını
qaldıra və yeni ticarət maneələri müəyyən edə bilməzlər. Hazırkı
dövrd
ə sənaye malları nomenklaturası üzrə gömrük rüsumları
80%, k
ənd təsərrüfatı malları üzrə isə təqribən 50% ləğv
edilmişdir. 1994-cü ildə üzv-dövlətlər qarşılıqlı ticarətdə gömrük
rüsumlarının tam ləğv edilməsi istiqamətində həyata keçirilən
t
ədbirləri sürətləndirməyi nəzərdə tutmuşlar.
Şimali Amerika regionunda inteqrasiya prosesinin tənzim-
l
ənməsində 17 dekabr 1992-ci ildə ABŞ, Kanada və Meksika ara-
sında yaradılmış NAFTA (1 yanvar 1994-cü ildə qüvvəyə min-
mişdir) xüsusi yer tutur. Bu zaman nəinki gömrük baryerlərinin
aradan qaldırılmasına, həmçinin vahid kontinental bazarın
formalaşmasına mühüm yol açılmışdır. Eyni zamanda, 3 qonşu
ölk
ə arasında iqtisadi münasibətlərin tənzimlənməsində bir sıra
qarşılıqlı vəzifələr qarşıya qoyulmuşdur. Məsələn, 2010-cu ilə
q
ədər bütün gömrük rüsumlarının ləğvi, ticarətdə çoxlu sayda
qeyri-tarif baryerl
ərin aradan qaldırılması, Meksikada Şimali
Amerika kapital qoyuluşu rejiminin yumşaldılması və s.
İnteqrasiya prosesləri Asiya-Sakit Okean regionunda da
inkişaf etmişdir. Belə ki, Asiya-Sakit okean regionu mürəkkəb bir
sistemi
– Yaponiya – Çin yeni s
ənaye ölkələrini (Cənubi Koreya,
Tayvan, Honkonq, Sinqapur), ASEAN-
ı əhatə edir. ASEAN –
C
ənub-Şərqi Asiya Dövləti Assosiasiyası 1967-ci ildə formalaş-
maqla İndoneziyanı, Malaziyanı, Tailandı, Filippini, Sinqapuru,
Bruneyi v
ə Vyetnamı birləşdirir. Bundan başqa, 1989-cu ildə ya-
ran
mış Asiya-Sakit okean iqtisadi birliyi xüsusi qeyd edilə bilər.
Yeni formalaşma mərhələsini keçməsinə baxmayaraq, həmin
inteqrasiya birliyi ç
ərçivəsində 2020-ci ilə qədər daxili maneə-
l
ərin və gömrüyün olmadığı azad ticarət zonasının yaradılması
n
əzərdə tutulur.
Bundan
əlavə 1981-ci ildə Fars körfəzi Ərəb Dövlətləri
Əməkdaşlığı Şurası yaradılmışdır ki, bu da özündə altı neft döv-
l
ətini – Səudiyyə Ərəbistanını, Bəhreyni, Qətəri, Küveyti, Bir-
l
əşmiş Ərəb Əmirliklərini və Omanı birləşdirir.
103
Bü ölk
ələrə münasibətdə vahid gömrük tarifi müəyyən edir.
MERKOSUR dövl
ətləri digər dövlətlərlə birlikdə (bütövlükdə 11
dövl
ət) Latın Amerikasında iri inteqrasiya birliyinin Latın Ameri-
kası İqtisadi Assosiasiyasının üzvüdürlər. İnteqrasiya prosesləri
Afrika regionunda da formalaşmışdır. Məsələn, Afrika Birliyi
(1994), Q
ərbi Afrika Dövlətləri İqtisadi Birliyi (1975), Şərqi və
C
ənubi Afrika Ümumi Bazarı (1993), Mərkəzi Afrika Gömrük və
İqtisadi Birliyi (1967) və s.
İndi isə keçmiş postsovet məkanında inteqrasiya prosesini
t
əhlil edək. Uzun müddət özündə 15 müttəfiq respublikanı birləş-
dir
ən SSRİ-nin dağılmasından sonra həmin regionda iqtisadi
münasib
ətlərin əlaqələndirilməsi və son nəticədə iqtisadi inteqra-
siy
anın formalaşması zəruriliyi açıq-aydın hiss edilir. Uzun
müdd
ət iqtisadiyyatın bir-biri ilə sıx bağlılığı və qarşılıqlı asılılığı
bel
ə əməkdaşlığın yaradılmasını zəruri etmişdir.
1991-ci ild
ə Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB) yaradıl-
ma
sı qərara alınmış və 1993-cü ildə MDB-nin Nizamnaməsi
q
əbul edilmişdir. MDB-nin Nizamnaməsinin iqtisadi, sosial və
hüquqi sah
ədə əməkdaşlığa həsr olunmuş bölmələrində razılaşdı-
rılmış iqtisadi siyasətin ümumi istiqamətləri müəyyən edilmişdir.
Qeyd etm
ək lazımdır ki, MDB çərçivəsində bir sıra mühüm
s
ənədlər qəbul edilmişdir. Məsələn, «Müstəqil Dövlətlər Birliyi-
nin inteqrasiya inkişafının əsas istiqamətləri» - MDB Dövlət
Başçıları Şurasının Memorandumu, İnvestisiya fəaliyyəti sahəsin-
d
ə əməkdaşlıq haqqında saziş, azad ticarət zonasının yaradılması
haqqında saziş və s.
1995-ci ild
ə MDB çərçivəsində gömrük ittifaqı formalaş-
mışdır. 13 mart 1992-ci ildən MDB çərçivəsində gömrük siyasəti-
nin prinsipl
əri haqqında saziş imzalanmışdır. Həmin sazişə uyğun
olaraq Gömrük Şurası yaradılmış və fəaliyyətə başlamışdır.
MDB ç
ərçivəsində bu istiqamətdə digər sənədlər də qəbul
edilmişdir. Məsələn, Tranzit qaydaları haqqında 8 fevral 1992-ci
il Razılaşması, Tranzit yüklərin rəsmiləşdirilməsi haqqında 2
aprel 1992-
ci il Razılaşması, Gömrük sərhədlərində gömrük
Dostları ilə paylaş: |