Sünnəyə münasibətimiz necə olmalıdır?
Yüklə 1,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
91 istәrsә dә sonralar qәlәmә alınmış digәr şәrh kitablarına rast gә- lirik. Mәsәlәn, Kirmaninin, Eyninin, Qәstәllaninin şәrh kitabları vardır. İmam Müslimin “Sәhih” kitabına da şәrhlәr yazılıb: 1. İmam Nәvәvinin “Minhac şәrh Sәhih Müslim ibn әl- Hәccac” (Müslim ibn әl-Hәccacın “Sәhih hәdislәr kitabı”nın şәrh üsulu); 2. Qazi İyazın “İkmal әl-Mü`lim fi Şәrh Müslim”; 3. Übbinin “İkmal İkmal әl-Mü`lim”; 4. Sәnusinin “Mükәmmil İkmal İkmal әl-Mü`lim” adlı şәrh kitabları bu qәbildәndir. İmam Müslimin hәmin әsәrinә Hind alimlәrindәn Möv- lana Әhmәd әl-Osmani “Fәth әl-Mülhim bi-Şәrh Sәhih Müslim” adlı şәrh yazıb. Ancaq bu kitab yazılıb başa çatdırılmayıb vә araşdırmanın materialları dörd cilddә çap olunub. Dostumuz, böyük alim Qazi Şeyx Mәhәmmәd Tәqi әl-Osmani bu qiymәtli әsәri yazıb başa çatdırmışdır. Belә ki, o, hәmin kitaba dövrün aktual problemlәri ilә bağlı zәruri mәlumatları әlavә etmişdir. Kitab altı cilddә nәşr edilib. İmam Malikin “әl-Müvәtta” kitabına Әbu Vәlid әl-Baci “әl-Müntәqa”, Süyuti isә “Tәnvir әl-Hәvalik” adlı şәrh yaz- mışdır. Әbu Davudun “Sünәn” kitabına İmam Xәttabi vә İbn әl- Qәyyim tәrәfindәn müvafiq olaraq “Mәalim әs-Sünәn” vә “Tәhzib Sünәn Әbu Davud” adlı şәrhlәr yazılıb. Müasir dövrdә Hind alimlәri dә Әbu Davudun mәlum kitabını şәrh etmişlәr. Mәsәlәn, Diyanәvi “Övn әl-Mәbud”, Sә- harәnfuri “Bәzl әl-Mәchud fi Hәll Әbu Davud” 1 , Şeyx Mahmud 1 Kitaba Әbülhәsәn әn-Nәdvi müqәddimә, hәdis alimi Kandәhlәvi dә şәrh yazıb. 92 Xәttab әs-Sübki “әl-Mәnhәl әl-Әzib әl-Mövrud” 1 adlı şәrh kitabları yazmışlar. İmam Tirmizinin “Sünәn” kitabına da şәrhlәr yazılıb. Qәdim şәrhlәr arasında İmam Әbubәkr ibn әl-Әrәbinin “Arizә әl-Әhvәzi” kitabı daha mәşhurdur. Mәşhur Hind hәdisşünası Mübarәkfurinin yazdığı “Töhfә әl-Әhvәzi” kitabı isә müasir şәrhlәrdәndir. İmam Nәsainin “Sünәn” kitabı hәlә dә tәdqiq edilmәyib. Ancaq Süyuti vә Sindi bu kitabın kәnar vә alt haşiyәlәrindә şәrhlәr yazmışlar. Bu şәrhlәr Nәsainin mәlum kitabı ilә birlikdә nәşr olunub. Bundan tәxminәn iyirmi il әvvәl Hindistana ziyarәtim zamanı yerli alimlәrdәn biri, Nәsainin sözügedәn kitabına şәrh yazırdı. Bilmirәm, bu iş tamamlanıb ya yox. Xәtib Tәbrizinin “Mişkat әl-Mәsabih” kitabına da şәrhlәr yazılıb. Belә şәrhlәr arasında Әli әl-Qarinin “Mirqat әl-Mәfatih” adlı kitabı daha mәşhurdur. Bu kitab beş cilddә çap olunub. Hind alimlәrindәn Übeydullah Mübarәkfuri dә “Mişkat әl-Mә- sabih” kitabına “Mir`at әl-Mәfatih” adlı qәnaәtbәxş şәrh yazıb. Xatırladığıma görә, bu şәrh Hindistanın Faris şәhәrindәki “әl- Cameә әs-Sәlәfiyyә” nәşriyyatında doqquz cilddә nәşr olunub. Dәvәtçilәrin karına gәlәcәk faydalı şәrhlәrdәn biri dә İmam Süyutinin “әl-Ca`me әs-Sәğir” kitabına böyük alim Әb- dürrauf Mün`avinin yazdığı şәrhdir. “Feyz әl-Qәdir fi Şәrh әl- Ca`me әs-Sәğir” adlanan bu şәrh altı cilddә nәşr edilib. Şәrh olduqca faydalı olmağına baxmayaraq, hәlә dә tәdqiq edilmә- yib. İmam Nәvәvinin “Riyaz әs-Salihin” kitabına İbn Әllan “Dәlil әl-Falihin” adlanan mәşhur şәrh yazmış, sәkkiz cilddә nәşr etdirmişdir. Mәrhum professor Sübhi Saleh dә İmam Nә- 1 Kitab mәlumatca zәngindir. On cilddә nәşr olunsa da, mәrhum Sübkiyә onu tamamlamaq nәsib olmayıb. 93 vәvinin yuxarıdakı kitabına şәrh yazıb. Şәrh “Mәnhәl әl- Varidin” adlanır. Professor Mustafa Xinn vә hәmkarlarının bu kitaba yazdıqları “Nüzhә әl-Müttәqin” adlı şәrh dә mövcud- dur. İmam Nәvәvinin “әl-Әzkar” kitabına yazılmış şәrhlәrә dә rast gәlirik. İbn Әllanın “әl-Fütuhat әr-Rәbbaniyyә” kitabı belә şәrhlәrdәndir. Kitab yeddi cilddә nәşr olunub. İmam Nәvәvinin “Qırx hәdis” adlı kiçik hәcmli, ancaq faydalı kitabına da çoxlu şәrhlәr yazılıb. İbn Rәcәb әl-Hәnbә- linin yazdığı “Came әl-Ülum vәl-Hikәm” şәrhi daha mәşhur- dur. Qeyd edәk ki, İbn Rәcәb bu şәrhdә hәdislәrin sayını әlliyә çatdırıb. Professor Mәhәmmәd әl-Әhmәdi әbu әn-Nur hәmin bu şәrhi araşdırmış, üç cilddә nәşr etdirmişdir. Şeyx Şüeyb әl- Әrnaut da “Qırx hәdis” kitabını tәdqiq edәrәk şәrh yazmış, on- dakı hәdislәri saf-çürük etmişdir. Şeyx әl-Әrnautun bu tәdqi- qatı Beyrutdakı “әr-Risalә” nәşriyyatında iki cilddә nәşr olu- nub. İmam Dәhlәvinin “Hüccәtullah әl-Baliğә” kitabı da әhә- miyyәtli vә әvәzsiz mәnbәlәrdәn biridir. Kitabda hәdislәrin di- ni vә ictimai hökmlәrindәn bәhs edilir. Müdrik dәvәtçi bütün zәruri hәdis kitablarına bәlәd ol- malıdır. Düzdür, imana, tövhidә, ibadәtlәrә, elmә, әdәb-әrkan qaydalarına, zöhdә, qәlb mәnәviyyatına, zikrә, duaya, Qurana, yaxşılığa, sileyi-rәhmә, axirәt hәyatına, cәnnәt vә cәhәnnәmә, Peyğәmbәrin hәyatına, döyüşlәrinә, qissә vә islam tarixinә dair әdәbiyyat dәvәtçinin diqqәtini hökmlәrlә birbaşa әlaqәli hәdis- lәrdәn daha çox çәkir. Ancaq geniş dünyagörüşünә malik müd- rik dәvәtçi hәdislәrlә әlaqәli bütün, hәtta hökm mәsәlәlәrinә dair kitablardan istifadә etmәlidir. 94 Dəlil göstəriləcək hədisin səhihliyinin araşdırılması Dәvәtçilәr müәyyәn mәsәlә ilә әlaqәdar hәdis dәlil gәti- rәrkәn onun sәhih olub-olmadığını araşdırmalıdırlar. Әslindә, bütün alimlәr buna әmәl etmәlidirlәr; onlar mötәbәr mәnbәlәrә istinad etmәli, islam mәdәni fikrini uydurma, “zәif” hәdislәr- dәn tәmizlәmәlidirlәr. Bu cür hәdislәr dini kitabların çoxunda özünә möhkәmcә yer edib; mәqbul vә qeyri-mәqbul arasında heç bir fәrq qoyulmayıb, sәhih vә ya “hәsәn” hәdislәr digәr növ hәdislәrlә sәhv salınıb. Bu vә ya digәr hәdisin dillәrdә dolaş- mağı, kitablarda tez-tez işlәnmәyi bәzi insanları aldadıb; hәmin insanlar elә hesab edirlәr ki, bir hәdisin dillәrdә dolaşmağı, ki- tablarda özünә yer etmәyi onun sәhihliyi vә mәqbul sayılmağı üçün kifayәtdir. Hәdisşünas alimlәrә yaxşı mәlumdur ki, dillәrdә dola- şan, elm sahiblәrinin kitablarında tez-tez istifadә olunan, bir alimdәn digәrinә nәql edilәn elә hәdislәr var ki, ya olduqca “zәif”dir, ya da uydurmadır. Bu sәbәbdәn bir sıra hәdis alimlәri dillәrdә dolaşan mәş- hur hәdislәrin saf-çürük edildiyi kitablar qәlәmә almışlar. Mә- sәlәn: 1. İmam Zәrkәşinin “әt-Tәzkirә bil-Әhadis әl-Müştә- hirә”; 2. İbn Dәybәnin “Tәmyiz әt-Tәyyib min әl-Xәbis fima yә- dur әla Әlsinә әn-Nas min әl-Hәdis”; 3. Hafiz ibn Hәcәrin “әl-Lali әl-Mәnsurә fil-Әhadis әl- Mәşhurә”; 4. İmam Süyutinin “әd-Dürәr әl-Müntәşirә fil-Әhadis әl- Müştәhirә”; Yüklə 1,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|