Suvarma əKİNÇİLİYİ (Dərs vəsaiti)
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
105 torpaqda nitratların miqdarının artmasına səbəb olur. Əkinqabağı suvarmanı aparmaq üçün köhnə, dayaz suvarma şəbəkəsini, müvəqqəti suvarma arxlarını saxlamaq olar.Suvarma şəbəkəsini dağıtmamaq üçün kövşənlikdə üzləmə aparılmır.Yabanı vələmirlə çox alaqlanmış torpaqlarda suvarma üçün mövcud olan suvarma şəbəkəsindən istifadə etmək olar.Ancaq cücərtilər əmələ gəldikdən sonra belə tarlalarda üzləmə aparmaq lazımdır. Üzləmədən sonra əmələ gələn alaqlar dərin şum zamanı məhv edilir. Yabanı vələmirin cücərməmiş toxumları dərin şum zamanı şırımın dibinə düşür və anaerob şərait yarandığından öz cücərmə qabiliyyətini itirir. Əgər sahədə suvarma şəbəkəsi yoxdursa, onda əkinqabağı suvarma- dan əvvəl müvəqqəti arxlar çəkilir. Bu cür suvarma rütubət toplayan suvarma olub torpağın quraqlığının aradan qaldırılmasını təmin edir. Belə suvarmanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, sələf bitkisi yığıl- dıqdan sonra torpağı artırılmış norma ilə rütubətləndirirlər ki, gələcək məhsul üçün bitki kökləri yayılan qatda rütubət ehtiyatı yaransın. Alaq otları ilə mübarizə məqsədilə aldadıcı suvarmadan istifadə olunur.Kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsulu yığıldıqdan sonra torpağı rütubətləndirirlər ki, alaqlar kütləvi çıxış versin, sonra on- ları dərin şum aparmaqla və ya digər becərmələr aparmaqla məhv edirlər.Aldadıcı suvarmaları alaqların toxumlarının cücərməsi və onların məhv edilməsi üçün əlverişli olan şəraitdə aparmaq daha məqsədəuyğun hesab edilir. 7.2. Suvarılan torpaqlarda əsas payızlıq becərmələri və əkin qatının dərinləşdirilməsi Payızlıq bitkilər yayın axırında, payızın əvvəlində səpilir, məh- sul isə növbəti ilin yayında yığılır. Bu da aqrotexnikanın xüsusiy- yətlərini müəyyən edir. Payızlıq bitkilər altında torpaqbecərmələ- rinə düzgün qiymət ölkəmizin müxtəlif təbii bölgələrində aparılan tədqiqatlar əsasında verilə bilər. Torpağın becərilməsi zonal xarakterli olub, torpağı eroziyadan qorumalı, nəmliyin toplanmasına və qorunub saxlanmasına yönəldilməlidir. 106 Əkin qatının qalınlığı suvarma suyuna, tətbiq olunan gübrələr- dən istifadə olunmasına, sahələrin alaqlanmasına və kənd təsərrü- fatı bitkilərinin digər həyat şəraitlərinə böyük təsir göstərir. Tədqiqatlar göstərir ki, pamığın məhsuldarlığı əsas dərin şum- dan sonra 3,5-4,2 s/ha artmışdır. Ən yüksək məhsul artımı eyni vaxtda 60sm dərinləşdirilməklə 0-15 və 15-30sm qatlar üzrə iki qatlı əkində alınmışdır. Torpağın belə becərilməsinin müsbət təsiri onunla izah olunur ki, lay çevirilməklə əkin dərinliyinin artırıl- ması, habelə kombinə olunmuş becərmə əkin qatının yumşal- masına xeyli təsir göstərir. Əkin qatının yumşaqlığının artması onu göstərir ki, torpağın məsaməliyi və su keçiriciliyi artır ki, bu da pambığın becərilməsi üçün çox vacibdir. Əkin qatının dərinləşdirilməsi pambığın bö- yüməsinə xeyli təsir edir. Əgər adi əkində pambığın kök sistemi əsasən 50sm-ə qədər dərinlikdə inkişaf etmişsə və əsas kök daha dərin qatlara daxil olursa, onda 30sm dərinlikdə əkin və 60sm dərinlikdə yumşaltma apardıqda pambıq bitkisinin kökü 80sm, əsas kök isə 100sm və daha çox dərinə getmişdir. Daha güclü kök sistemi suyu və qida maddələrini yaxşı istifadə edir və bununla da məhsulun əmələ gəlməsinə müsbət təsir göstərir. Orta hesabla üç ildə 30 sm dərinlikdə şum aparıldıqda yumşaq qatın qalınlığı 9,3 sm, 40 sm-lik ikiqatlı şumda 15,2 sm, kombinə olunmuş becərmədə isə yumşaq qatın qalınlığı 17,4 sm artmışdır. Becərmə dərinliyi, becərilən bitkilərin bioloji xüsusiyyətləri, tətbiq olunan gübrələr və digər aqrotexniki qaydalar nəzərə alın- maqla torpaq şəraitlərindən asılı olaraq müəyyən olunur. Ümu- miyyətlə torpağın becərilməsi bölgələrdən asılı olaraq dəyişə bilər. Şirvan bölgəsinin suvarma şəraitində aparılmış təcrübələr nəti- cəsində məlum olmuşdur ki, boz torpaqları 5 sm dərinlikdə üzlə- mək, suvarmaq, sonra isə 27 sm dərinlikdə şum edib arxasınca yüngül hamarlama və vərdənə çəkmək ən yaxşı becərmə üsuludur. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığını artırmaq və torpağı mədəni hala salmaq üçün aparılan aqrotexniki tədbirlərdən biridə şum qatının dərinləşdirilməsidir. Şum qatı 30-32 sm və daha çox dərinləşdirilə bilər. Torpaq şəraitindən asılı olaraq. Şum qatı ya 107 birdən-birə, yaxudda tədriclə dərinləşdirilir.Şum qatı birdən-birə dərinləşdirildikdə ona veriləcək əhəng, üzvi və mineral gübrələrin miqdarıda o nisbətdə artıq olmalıdır. Ağır mexaniki tərkibli yüksək suvarma normaları tətbiq olunan torpaqlarda dərin şum 2-3 ildən bir, yüngül və az suvarma nor- maları tətbiq olunan torpaqlarda gec-gec aparılması məsləhət bilinir. Ağır, tez kipləşən və yüksək suvarma normaları tətbiq olu- nan torpaqlarda dərin şum kipləşmənin qarşısını almaq məqsədilə dərnlik tez-tez dəyişdirilməlidir. A.N.Ratnikov göstərir ki, bir çox hallarda atmosferdən torpağa daxil olan radionuklidlər torpağın səthində (0-2 sm) toplanır. Tor- pağın dərin şumlanması radionuklidlərin konsentrasiyasının azal- masına gətirib çıxarır. Şum qatı artdıqca radionuklidlərin bitkilər tərəfindən mənimsənilməsi 20-30% azalır.Bu da onu göstərir ki, dərin şum aparılmasının aqronomiki əhəmiyyəti ilə yanaşı, ekoloji əhəmiyyətidə böyükdür. 7.3. Torpağın səpinqabağı becərilməsi və bitkilərin vegetasiyası dövründə torpağa qulluq işləri Torpağın səpiqabağı becərilməsi üçün malalardan, üzləyicilər- dən və şaxmaladan istifadə olunur. Şiddətli kipləşmiş torpağı dərin yumşaldırlar, yaxud ikiləmə şum edirlər. Səpinə hazırlanmış torpa- ğın səthi düz, yaxşı hamarlanmış olmalıdır ki, səpin və vegetasiya suvarmaları yüksək səviyyədə keçirilsin, torpaqda rütubət saxlan- sın və səpilmiş toxumdan tam çıxış alına bilsin. Suvarılan torpaqların yazda malalanması aparıldıqda, şoran torpaqların aşağı qatlarından duzların səthə çıxması ləgiyir. Tarlaları alaqlardan təmizləmək və torpağı yumşaltmaq məqsə- dilə malalama ilə birlikdə səpinqabağ kultivasiyalar tətbiq olunur. Uzun müddətli tədqiqatlar sübut edir ki, torpağın səpiqabağı becərilməsində aşağıdakılara əməl olunmalıdır: a) Toxumun normal cücərməsi, sonrakı inkişafı və onun tor- paqda lazımı dərinlikdə yerləşməsi üçün torpaqda xırda dənəvər- liyin yaradılması; Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|