Suvarma əKİNÇİLİYİ (Dərs vəsaiti)
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VIII. Suvarma şəraitində alaq otları və onlara qarşı mübarizə
111 tədbirləri ilə birlikdə əmək məhsuldarlığını xeyli yüksəldir. Suvarma şəraitlərində bütün kənd təsərrüfatı bitkilərinin becə- rilməsində aqrotexniki tədbirlər kompleksinin birlikdə tərbiq olun- masının böyük əhəmiyyəti vardır. Məsələn: torpağın becərilmə dərinliyinin səmərəliliyi gübrələrin, müxtəlif suvarma normalarını və suvarma rejimini birlikdə tətbiq etdikdə yüksək olur.Bu Xerson Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun əməkdaşlarının apardığı tədqiqatlar nəticəsində öz təsdiqini tapmışdır. Dərin şum nəticəsində payızlıq buğdanın məhsul artımı üzləmə ilə müqayisədə 1,4 s/ha artıq olmuşdur. 7.5. Suvarma növbəli əkinində torpaq becərmənin xüsusiyyətləri Suvarılan torpaqlarda növbəli əkinlərin torpaq becərmələri dəmyə şəraiti ilə müqayisədə bəzi xüsusiyyətlərə malikdir. Mənimsənilən suvarılan torpaqlarda təmiz heriklər olmadığın- dan burada alaqlarla mübarizə, torpağın dondurma şumu üçün əsas becərilməsi, bitkilərə mexaniki, kimyəvi qulluq işlərinin aparıl- ması sistemli həyata keçirilir.Suvarılan torpaqların münbitliyinin artırılması və təkrar şorlaşması ilə mübarizə məsələləri də habelə növbəli əkinlərə çoxillik otların və müvafiq gübrələmə sisteminin növbəli əkinə daxil olması yolu ilə həll edilir. Lakin suvarılan torpaqlarda suyun torpağın fiziki xassələrinin dəyişməsinə təsiri dəmyə şəraitlərdə olduğundan tez gedir.Bu da növbəli əkinlərin daha qısa rotasiyalı və ya uzun rotasiyalı tətbiq olunmasına səbəb olur. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, suvarılan torpaqlarda dərin şumun aparılması 3-4 il ərzində məhsula müsbət təsir edir.Belə şumun aparılması, hər il eyni dərinlikdə aparılan şuma nisbətən daha səmərəlidir. Uzun rotasiyalı növbəli əkinlərdə tarlaların çoxunda dərin şum aparılması tələb olunur. Suvarılan torpaqlarda səpin sahələrinin strukturasında cərgəarası becərilən bitkilərin xüsusi çəkisinin suvarılmayan torpaqlara nisbətən yüksək olduğunu qəbul etmək 112 lazımdır.Ona görədə eyni müddətli rotasiyalarda dənli bitkiləri çox olan növbəli əkinlərə nisbətən dərin becərmələrin təkrar aparılmasını artırmaq olar. Qısa şəraitlərə uyğun olaraq məsələnin həlli üçün bir çox hal- ları, o cümlədən yerli təcrübəni nəzərə almaq lazımdır.Suvarmada torpaq becərilməsinin əsas xüsusiyyəti tarlaların alaqlanmasına qarşı mübarizə aparılması istiqamətində gedir.Bu məqsədlı üzlə- mədən əvvəl alaqların cücərməsini tezləşdirən yığımdan sonra suvarma, şum, habelə əkin qabağı, həm də lazım gəldikdə payızda əkindən sonra tez-tez üzləmələr və kultivasiya aparılır. Quraq havada yığımdan sonrakı suvarma üzləmə aparılmadan tətbiq oluna bilər.Dərin şum iki dəfə, pis fiziki xassələrə malik olan torpaqlarda isə hətta yazlıq buğda altına üç dəfə təkrar olunur.Tədqiqatlar göstərirki, suvarma şəraitində vərdənələmənin əhəmiyyəti dəmyə şəraitlərinə nisbətən az olur. Suvarma əkinçiliyinin xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq növbəli əkində torpaq becərmələri aşağıdakı şəkildə qurmaq olar. I.Çoxillik otla örtüklü. 1) Sələf yığıldıqdan sonra dərhal 30-32 sm dərinlikdə şum, 2) Əkinin üzərində alaqlar əmələ gəldikdə mənfi temperatur- lar düşənədək əkinin köndələni istiqamətndə üzləmə yaxud kultivasiya aparılmalı, 3) Yaz malalaması 4) Kultivasiya və malalama 5) Səpin II.Birinci il istifadə olunan otlar (yonca) yazda və biçindən sonra yemləmə və malalama III.Yazlıq buğda 1) əkinə 10-12 gün qalmış yoncanın biçilməsi, yaxud kök bo- ğazcıqlarını kəsmək məqsədilə biçindən sonra üzləmə aparılması 2) 20-22 sm dərinlikdə şum 3) Yaz malalaması 4) Kultivasiya və malalama 5) Səpin IV.Cərgəarası becərilən bitkilər (şəkər çuğunduru) 113 1).Yığımdan sonra suvarma 2) kövşənliyin üzlənməsi 3) 30-32 sm dərinlikdə şum 4) Çoxillik alaqlar əmələ gəldikdə əkindən sonra üzləmə, yaxud mənfi temperatura düşənədək kultivasiya 5) Yazda malalama 6) Birinci kultivasiya 10-12 sm dərinlikdə, sonra toxumun basdırılma dərinliyində kultivasiya 7)Səpin V.Yığma yazlıqlar 1) 20-22 sm dərinlikdə şum 2) Yaz malalaması 3) Kultivasiya və malalama 4) Səpin VI, Cərgəarası becərilən bitkilər (qarğıdalı) 1).Yığımdan sonra suvarma 2) kövşənliyin üzlənməsi 3) 20-22 sm dərinlikdə şum 4) Çoxillik alaqlar əmələ gəldikdə gəvahinli üzləyicilərlə üz- ləmə, yaxud kultivatorla mənfi temperatura düşənədək yazlıq bitkilər üçün torpağın yarım herik becərilməsi 5) Yazda malalama 6) Birinci kultivasiya 10-12 sm dərinlikdə, sonra toxumun basdırılma dərinliyində kultivasiya 7)Səpin Göründüyü kimi suvarmada torpaq becərilməsinin əsas xüsusiy- yəti onun tarlaların alaqlanmasına qarşı mübarizə aparılması isti- qamətindədir. Bu məqsədlə üzləmədən əvvəl alaqların cücərməsini tezləşdirən yığımdan sonra suvarma, sonra əkin, habelə həm əkin qabağı, həmdə lazım gəldikdə payızda əkindən sonra tez-tez üzlə- mələr və kultivasiya aparılır. Suvarmanın əhəmiyyəti nəinki yalnız torpaq becərmələrindən, di- gər aqrotexniki üsullardan və tədbirlərdən, həm də suvarma sis- temlərinin vəziyyətindən asılıdır. Suvarma sistemləri yarıtmaz vəziy- yətdə olduqda ən yaxşı torpaq becərmələri müsbət nəticələr vermir. 114 VIII. Suvarma şəraitində alaq otları və onlara qarşı mübarizə Azərbaycanın təbii şəraiti çox müxtəlifdir. Burada geniş düzən- liklərdən, dərin dərələrdən və çiçəkli yamaclardan tutmuş, zirvələri qarla örtülü yüksək dağlara qədər hər cür relyef formalarına, rütubətli və quru subtropik iqlimdən başlayaraq bütün iqlim tiplərinə, isti, mülayim, soyuq qurşaqlara xas olan müxtəlif torpaq zonalarına və zənğin təbii bitki örtüyünə təsadüf edir. Bitkilərin inkişafı üçün su, işıq, istilik və mineral qida mad- dələrinin olması vacibdir.Alaq otları isə mədəni bitkilərin arasında bitərək onları bu amillərdən məhrum edir. Alaq otları torpaqdan çoxlu miqdarda rütubət götürüb sərf edir ki, bu da torpağı qurudur. Məsələn: haçaquyruq (yabanı vələmir, yulafca) buğdaya nisbətən 1,5 dəfə artıq su sərf edir.Tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, haçaquyruq bitkisi bir kiloqram quru maddə əmələ gətirmək üçün 500 litrdən artıq su sərf edir. Hesablamalara görə vələmirin transpirasiya əmsalı 597, buğdanınkı 513, darınınkı isə 240-dan ar- tıq olmadığı halda, yovşanın transpirasiya əmsalı 948-ə bərabərdir. Buna görə də, alaq otları basmış sahədə torpaq olduqca tez və daha dərindən quruyaraq torpaqda nəmlik çatışmamazlığı əmələ gətirir. Bir çox alaq bitkiləri vardır ki, yarpaqları vasitəsilə daha çox su buxarlandırır, nəticədə mədəni bitkilərə nisbətən suvarma suyun- dan daha çox istifadə edir. Məsələn: ala qanqalın yarpaq səthi böyük olduğundan suyu çox buxarlandıraraq mədəni bitkiləri həyat amillərindən məhrum edir.Nəticədə mədəni bitkilər ya zəif inkişaf edir, və ya tamamilə məhv olub sıradan çıxır. Alaq bitkiləri torpaqdakı rütubətlə yanaşı, külli miqdarda qida maddələrini də mənimsəyir. Araşdırmalardan məlum olur ki, alaqların sərf etdiyi qida maddələri, mədəni bitkilərin sərf etdiyi qida maddələrindən 2-3 dəfə artıq olur. Məsələn: qanqal torpaqdan buğdaya nisbətən 3 dəfə artıq kalium mənimsəyir. Alaq otları tor- pağın çətin mənimsənilə bilən qida maddələrindən mədəni bitki- lərə nisbətən daha yaxşı istifadə edə bilir. Torpağa verilmiş üzvi və Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|