T texniki kolleci

2.QZÜYÜKLƏYƏN VƏ QZÜBOŞALDAN AVTOMOBİLLƏR.
-Özü yükləyən avtomobillər. Yüklərin doldurulma və boşaldılma əməliyyatı əl ilə və 
mexanikləşdirilmiş qayda yerinə yetirilər. Mexanikləşdirilmiş qaydada yük

---

boşaldıqda və doldurduqda əmək sərfi və hərəkət tərkibinin boş-dayanıma
halları əl ilə yük-boşalıma işlərindəkinə nisbətən azdır. Ağır çəkili tarazlıq və ədədi
yüklərin habelə konteynerləri mexanikləşdirilmiş qaydada avtomobillərə yükləmək
və onlardan boşaltmaq ücün stasionar və səyyar kranlardan,O cümlədən
avtokranlardan və avtomobil yükləyicilərindən, habelə akkumulyatorlu
yükləyicilərdən istifadə olunur. Özü- yükləyən avtomobil kranları avtomobilin 
şassisi uzərində kuzovla kabina arasında quraşdırılır.Kranın qaldırıcı hissələrindəndi 
və oynaqlinq birləşmələrindən ibarətdir. Kranın bütün işçi hərəkəti, o cümlədən
qaldırıcı hissələri arasındakı bucağın dəyişməsi, həmcinin son hissəsinin qarmağla
birgə irəli çıxması hidrosilindrlər vasitəsilə yerinə yetirilir. 
ÖZÜBOŞAALDAN AVTOMOBİLLƏR. 
Kuzası(banı) özüboşalan avadanlıqla təkim olunmus ixtisaslasdırılmış avt--
omobillərə özüboşaldan- avtoqatar və yaxud avtomobil deyilir.Təyinatına görə
özüboşaldan avtomobillər aşağıdakı növlərə bölünür.karrer,tikinti və kənd 

---

təsərüffatınıda.İstifadə olunan sassiyə ğörə onlar yük avtomobilinin, qoşqusuna və
yaxud yarımqoşqununn bazasında qurula bilər.Özüboşaldan avtomobillər yükü
yanlara (ikitərəfdən),üç tərəfdən,arxaya və qabaqcadan yükün qaldırılması ilə 
boşaldıla bilər. Qaldırıcı mexanizmlər mexaniki, hidravliki, elektriki və yaxud
qarışıq tipli olur.Daha çox hidravliki qaldırıcı mexanizimlər yayılmışdır. Onlar
porşenli (daimi həcmli yağla) və teleskopik (dəyişən həcmli yağla), növlərə
bölünür. Qaldırıcı mexanizmlər kuzova (platforması) bilavasitə və yaxud ling 
sisiemindən istifadə edilərək təsir gösiərirlər. Yerləşdirmə yerinə görə qaldırıcı
mexanizmlər kuzovun alktında və yaxud qabağında qurulur. Karyer(mədən) tipli
özüboşaldan avtomobillər, faydalı qazıntıları (bərk və dağzuxurları daşımaq ücün
nərərdə tutulur. Bundan əlavə qruntların daşınmasında da istifadə olunur. 
Özüboşaldan karyer avtomobillərə Belarus avtomobil zavodunda buraxılır. Onların 
yük götürmə qabiliyyəti (30-180 ton) və tam kütləsi (51-325 tondur). Quruluşça bir-
birinə oxşar Belaz avtomobillərini fərqləndirən: təkər düsturu 4x2, yüksək ilişmə, kütləsi, 
əmsalı (68-72%), dizel (309-1690 kVt); avtomatik transmissiya (hidro mexanik və 
elektromexanik); qısa baza (minimal dönmə radiusu 9-10 m); bir və yaxud ikiyerli 
kabinə; hidropnevmatik asqılar (rəvan hərəkəti təmin etmək üçün). 
BELAZ (AVTOM) ÖZÜBOŞALDAN
Avtomo-in markası 75401
7519 7521 
Yükgötürmə qabiliyy ti, ton 30
110 180 
Tam kütlə, ton 51.435
105 325 
Mühərrikin maksimal gücü, kVt 302
257 1620
Transmissiya hidro exaniki elek rik 
Maksimal sürət, km/saat 50
50 50 
100 km yürüşə yanacaq sərfi
(40 km/saat sürət)litr 119 420
600 
N
max
=428 A.q. 
1327 A.q. 

---

2343 A.q. 
2) İnşaat özüboşaldan avtomobillər 
ZAZ ZIL-MMZ KAMAZ 
MAZ 
Özübosaldan tikinti avtomobil
3504 
555 
5511 
5549 
Yükgötürmə qabiliyyəti,ton 
2,25 5,25 
10 
8
Maksimal gücü,kvt 
55,2 110,3 
154,4 
132,4 
Yükün həcmi,m 
2 
3 
7,2 
5,1 
Maksimal sürət,km/saat 
70 
20 
80 
75 
100km Yürüşə yanacaq sərfi,litr. 
20 
30 
27 
22 
KƏND TƏSƏRÜFATI YÜKLƏRİNİ DAŞIYAN ÖZÜBOŞALDAN
AVTOMOBİLLƏR.
Əsas daşınan yüklər aşağıdakılardır kübrə, yem,taxıl,kartof,çuğundur və s.
Onların yol istismar şəraiti ağırdır.Özüboşaldan kənd təsərüfatı avtomobilləri
ümumi təyinatlı (istifadəli) avtomobillərdə bazasında qurulur. Özüboşaldan kənd
təsərüfatı avtomobili “URAL” “URAL—4320”avtomobilin bazasında qurulub.Onun
yükgötürmə qabiliyyatı 70%-dir.Üç tərəfə boşaldılan KAZ 4540 A A
AVTOMOBİLİNDƏ istifadə olunur. Onu texniki göstəriciləri. 
Avtomobil qoşquyla
5,5 
Yük götürmə qabuliyyəti,ton avtomobil
5,5 
Mühərrikin maks. Gücü,kvt
117,6 
Maksimal sürət,km/saat 
70 

---

100km yürüşə yanacaq sərfi ,litr. 
Avtomobil
24 
Avtoqatar
31 
ÖB. Və ÖY. Avtomobillər,dənəvər və səpələnən yüklərin daşınması ucün nəzərdə
tutulub və xalq təsərrüfatında geniş istifadə edilir. Bu cur avtomobillərin əksətiyyəti
yük avtomobillərinin bazasında yaradılmışdır.ÖB avtomobillırin uzunlğunun qısaldılması 
və bazasında edilən dəyişikliklər,bu avtomobillərinin manevr qabiliyyətini artırır.Baş
ötürücüsünün ötürmə ədədinin artırılması isə dartqı qüvvəsinin artırılmasına kömək
edir. 1976-1980cı illərdə öb.və öy.avtomobillərin, yükqaldırma qabiliyyətini 75-120t və 
ondan yuxarı qaldırmaq zərurəti meydana gəldi. 1980-ci illərdə bu cür avtomobillərin 
sayı avtomobil parklarında 30% təşkil edir, orta yükqaldırma isə 8 t –a bərabər olur. 
Qaz53 avtomobillərinin bazasında öb.Qaz-Saz 53B metal kuzalı, y/q. qabiliyyəti 3,5 
olan hidravlık qaldırıcılı avtomobillər yarandı. Bu kuzalar arxaya ,sağa və sola qaldırıcılıq 
qabiliyyətinə malik idilər (şəkil218a). Zil130 avtomobilinin bazasında ZilMMz 535 (şəkil 
218b ) avtomobili yarandı. Bu tam , yarımdəyirmi formalı , y/q qabiliyyəti 4,5 t olan 
kuzuya mailk avtomobildir. Maz5335 in bazasında öb. Maz 5549 avtomobili yarandı ki, 
(şəkil 128v ) 7 t y/q –ya malik, arxa və yan bortları avtomatik açılan avtomobildir. 
KaMaz ailəsinə malik 7 t – luq (şəkil 218 q) avtomobillərin , inşaat işlərində əvəzi 
olmayan KrAz 256 10 t – luq (şəkil 218 d) avtomobillərinin də istehsalı bərpa edildi. 
Hal hazırda Belarusiya avtomobil zavodlarında ağır şəraitdə işləmək üçün nəzərdə 
tutulmuş 27 t –luq Belaz 540A ( şəkil 218e) və 40 t-luq Belaz548 A avtomobilləri də 
istehsal edilir.Belaz540A istifadə olunan hidromexnik transmisiya,bu avtomobillərin
dinamik – dartqı xassəsini və idarə olunma xassəsini asanlaşdırmışdır.
Pnevmohidravlik asqılar , hərəkəti səlisləşdirmiş , hidravlik sükan gücləndiricisi isə 
sükana təsirləri azaltmışdır. Hidravlik qaldırıcılı mexanizimlər bu cür ağır yük
avtomobillərin iş zamanı dolub – boşalma vaxtını azaldır. Ən böyük karyerlərdə 
işləyən avtomobillərin boşdayanma vaxtı 20-25 saniyə ərzində tamama yetir. 
ÖB VƏ ÖY.AVTOMOBİLLƏRİN KUZALARININ QALDIRICI MEXANİZMİ VƏ
ONUN İNTİQALI. 
Qaldırıcı mexanizm, kuzanın qaldırılmasını, ixtiyari vəziyyətdə saxlanılmasını və 
endirilməsini təmin edir. Q/mexanizm və onun intiqal siseminə(şəkil 219) aiddirlər.
Gücün seçilmə qutusu 9,nasos 10, hidravlik Qaldırıcı 4 vidarmexaniki 11. Sadəlik 

---

Üçün (şəkil 220)ZilMMz555. Avtomobilin hidravlikqaldırıcı mexanizminə baxaq. Bu 
mexanizmin hidravlik telekopik 10 qaldırıcı, 4 metallik kuzasının 7 oxunu döndərərək
arxaya qaldırır.Kuzanın 2 arxa bortu, 1 kronştenləri üzərində sərbəst açılıb bağlana
bilir.12 ramasının üzərinə 13 kronşteniləri bərkidilib ki, onun da kəsiklərinə arxa
bortun açılmasını təmin edən 14 avtomatik açılma rıçaqı keçir. Prosesin 
başlanğıcında,14 rıcaqı 13 kəsiyinin yuxarısına söykənərək 16 valının vasitəsilə 15
sancağını döndərir, bu isə tyaqasını meyl etdirərək 6 qarmağı.nı qabağa itələyir və
arxa bortu açır. Kuza enmiş vəziyyətdə olduqda,16 valı üzərində bərkidilmiş 17
rıçqa arxa bortu bağlayır. 12 raması üzərində 11 ştanqası şarnirli bərkidilmişdir ki, bu 
da öz növbəsində kuzanı qalxmış vəziyyətində fiksə edə bilir. ZilMMz555
avtomobilinin hidravlik qaldırıcısının iş prinsipi ( şəkil 221 ) də göstərilib. İdarə
rıçaqının “qaldırma” rejimində , 11 zolotniki I – vəziyyətini alır. 1 nasosu yağı 3 
bakından sorub 2 borusu ilə 10 borusunda sürətləndirərək 9 silindirinə ötürür. 
Yağın təzyiqi magistralda 13,5 MN/m2 artan zaman 5 qoruyucu klapanı yağı
buraxır, artığını isə 4 borusu ilə baka qaytarır. Yağın təzyiqi altında 9 silindirindən
əvvəlcə 8 gliziç sonra isə 7 plunjeri çıxaraq, kuzanı arxaya tərəf qaldırır. İdarəetmə
rıçqanınII – vəziyyətində qoyan zaman , yağ silindirdən 10 borusu , 11 zolotniki və 4 
borusu ilə baka axıdılır. 7 plunjeri və 8 glizi isə yenidən geriyə silindirin içərisinə 
yığılır.--QazSaz53B ÖB. avtomobillərinin hidrosilindiri teleskopik qurğuya mailkdir. 
Ona görə bu konstuksiya müəyyən güc effektində və böyük iş yolunda daha
yığcam sayılır. 
--- ÖZÜboşaldan avtomobilin kuzovunu platformasını qaldıran mexanizmi.-----
Yük avtomobillərinin əsas modelləri bazasında buraxılan özüboşaldan
avtomobillər dənəvər yüklərin daşınmasında böyü-k effekt verir.Kuzovun
çevrilməsi üçün özüboşaldan avtomobildə hidravliki qaldırıcılı və lingli ötürücüsü
olan qaldırıcı mexanizmlər istifadə olunur.Qaldırıcı mexanizm avtomobildə çərçivəsi
(7) üzərində oynaq şəkildə bərkidilmiş hidroqaldırıcıdan(9) ibarətdir Hidroqaldırıcıda 
ştoklu porşen vardır . Ştoklu porşen lingli ötürücüyə(8) təsir edir.Yağ nasos(5) ilə
vurulur.Nasos karteri ötürüməsi (7) vasitəsi ilə gücaylrar qutudan (1) hərəkətə
gətitilir. Vilkada endirildikdə porşen kənar qabaq vəziyyətə gəlir və silindirin sol
tərəfində olur .Silindrin porşen arxasındakı boşluğu yağla dolur. (Silindrik) Kuzovu
çevirməkdən ötrü sürücü (2)”qalxma” vəriyyətinə keçirir bu zaman nasos yağı
silindirin arxa boşluğunda kürəli əks klapan vasitəsi ilə silindrik qabaq boşluğuna
vurur.Yağı porşenə etdiyi təzyiq onu geriyə yerdəyişməyə məcbur edir.Bunun
nəticəsində ştok lingli mexanizm isə kuzovun arxa hissəsini qaldırır. Kuzovun 
mexanizminin əsas nasazlıqları gücayıran qutunun çətin qoşulmasmdan və
özboşına işdən ayrılmasından, kardanların yeyilməsindən və kardan vallarının
vibrasiyasından, yağ nasosunun və idarəetmə kranının yeyilməsindən, kran

---

ötürücüsünün nizamlamasının pozulmasından, vurucu klapanın hermetik
bağlanmasının, özüboşaldan avtomobil kuzovu platformasının qaldırıcı mexanizm 
birləşmələrrinin yeyilməsindən ibarətdir. 
ÇƏNLİ AVTOMOBİLLƏR. 
Avtomobil çənlərinin konstruksiyasi. Maye, qazhalında və səpələnən yükləri daşImaq
və müvəqqəti saxlamaq üçün konstruktiv uyğunlaşdırılmış ixtisaslaşdırılmış
avtomobil nəqliyyat vasitələrinə avtomobil çənləri deyilir. Bunlara neftməhsulları, 
sıxılmş və mayeləşdirilmiş qazlar, maye və səpələnən yeyinti məhsulları, kimya 
sənayesinin maye və səpələnən aqressiv və zəhərli yükləri, maye və səpələnən
inşaat materialları aiddir. 
Maye yeyinti məhsullarını daşıyan sisternaların konstruksiyası. 

---

Bu məhsullara aşağıdakılar aiddir: içməli su,süd,çaxır,pivə,kvas və s. Bu çənlər 
avtomobillərin qoşquların və yarımqoşquların şassisi üzərində qurulur. Bəzi hallarda
plastmassdan hazırlayırlar.Çox hallarda onlar termoizolyasiya ilə təchiz olunur.
Mayeni doldurmaq və boşaltmaq üçün vakkum qurğularından istifadə olunur . 
Vakkum qurğuları Sorucu seyrəkliyi stasionar və avtomat nasoslar vasitəsi ilə 
yaradır. Sisterna iki alminimu rezervuardan ibarətdir (8). Bu rezervuarlar ümumi
penoplastan hazırlanmış termoizolyasiyalı (9) polad örtüyə yerləşdirilmişdir.Bu
ətraf mühitin temprraturun + 30
O
S olduqda daxili temperaturun 2 S dan artıq 
yüksəlməyərək südün daşınmasını təmin edir(10 saat müddətində).Hər bir
rezervüarın germetik biğazlığı var idi.) Çənin dam hissəsində nəfəsalıcı klapanı (13)
quraşdırılmışdır.Rezervuarın alt hissesində boru kəmərindən (12) kran (2) vasitəsi ilə
südün boşaldılması nəzərdə tutulub.Rezervuarın daxilində elektrik və səs siqnalizasiyalı 
üzgəc (11) qururlub.Rezervuarın doldurulması mühərrikin (1) sorma kollektorunda 
əmələ gələn seyrəlmədən istifadə edərək vakumu boru kəməri (6) vasitəsilə ilə kran 
(2) –in köməyi ilə (rezervuarın mühərrikinin kollekvoru ilə birləşdirir) aparılır.Hər
seksiyanın kranlarından başqa boru kəməri (6)-da köpüktutan (4),manovakkumetr (5), 
qoruyuculu klupan və əks klapan (3) quraşdırılmışdır.Əks klapun benzin buxarlarının 
rezervuara daxil olmasının qarşısını alır.Köpüktutulu südün mühərrikə daxil olmasının 
qarşısını alır.Rezervuarı süd ilə doldurma prosesində məhdud səviyyə çatdıqda üzgəc
yanacağın verilməsini kəsir və siqnalizasıya qoşur.Mühərrikin sonradan işə salınması 
üçün doldurulmuş rezervuarın səs siqnalını söndurmək lazımdır.Südün boşaldılması öz-
özünə axma üsulu ilə aparılır. 

---

SEMENT DAŞIYAN SİSTERNALI AVTOMOBİLLƏRİNİN KONUSTRUKSİYASI.
Bu sisternalı avtomobil aerosion-prevmatik boşaldıcı quraşdırılmışdır.Bu yarım 
qoşqular üçün yəhərli avtomobil dartıcıları mühərrikdən hərəkəti alan kompressorlarla 
avadanlaşdırılmışdır. Rezervuarın sementlə yüklənməsi bunkerdən parça qolluq ilə lyuk
12 dən keşərək aparılır. Boşaltma işləri aşağıdakı kimi aparılır. Kompressor (1)-dən
sıxılmış hava yaqayırıcı(2)-dən hava paylaşdırıcıya ( 6)-dan keçir. Hava paylayıcıda
təzyiq 0.25Mpa nizamlanan qoruyucu klapan quraşdırılmışdır. Bu təzyiqi manometr
(8)-də təyin etmək olar. Hava paylayıcıdan sıxılmış hava borukəməri(9)-dən
boşaldıcı qoşaboru (10) daxil olur. 

---

AVTOMOBİL --REFREJATORLAR. 
Refrejeratorlu avtomobillərin təyinatı və növləri.Refrejeratorlu avtomobillərin və 
avtoqatarların.Konstruksiyasının əsası xüsusi izotermik kuzovların tətbiq erilməsidir. 
Termoizolənmiş kuzovlarda müəyyən temperatur rejimini saxlamaqla tez xarab olan
yükləri yaxşı vəziyyətdə yük alan məntəqəyə çatdırmaq mümkün olur.Kuzovun
termoizolyasiyası üç üsulla hazırlanır )izolyasiya materialını kənardan və kuzovdan
daxilindən toziandırma ilə 2)kuzovun izoliyasiya materiallarından hazırlanması
hissələrinin yığılması -ilə.3)üzlüklər arasındakı boşluğu köpü əmələ gətirən izolyasiya
(materialının) məhlulu ilə doldurulmaqla. İzolyasiya materialları müəyyən xüsiyyətlərə
malik olmalıdır.1)kiçik istilik keçirmə qabiliyyətinə və sıxlığa. 2)hiqroskopiklik cüzü 
(rütübəti özünə çəkmə qabiliyəti) və tütumuna qabiliyyətinə (dayanıqlığa) 
davamlılığa. 3)iy olmama qabiliyyətinə ( iy gəlməyin qarşısını almalı.) 4)Davamlı: 
(uzun müddətliyə) və möhkəm olma qabiliyyətinə5)Texnolojiliyə 6)Tempuratorun geniş
diapazonlarda (hədlərdə) dəyişməsi hallarında hallarında öz xüssusiyyətlərini saxlamaq 
bacarığına.7)Oda-qarşı daynıqlığa və yanğına qarşı təhlükəsizliyə.İzotermik furqon və 
refrijeratorların termoizolyasiyası üçün PS-u penoplasu geniş yer tutmuşdur.Bu 
material rütubəti özünə çəkməyən,lazımıqədər möhkəm ,metalə yaxşı yapışan və 60
o
s 
tempuratura qədər öz xüsusiyyətlərini stabil vəziyyətində saxlamağı bacaran olmalıdır. 
Penoplast kuzovun aşağıdaki konstruksiyada istifadə olunur. 1)Taxta-metal karkasda 
kənardan polad və daxildən sinklənmiş polad üzükləri olduqda . Burada penoplastın 

---

qalınlığı 70-100 mm (QZSA-3702,OZSA-950,QZSA-3706 izotermik kuzovlu avtomobillər).
2)nazikdivarlı bütövmetal karkaslı daxili təbəqə (vərəqə) alyuminum və kənarı 
qoyulduqda təpəya poladdan ibarət üzlüklər qoyulduqda.Burada penosun qalınlığı 50 
mm (TA-943N-izotermik kuzalı avtomobil,TN-2 izotermik kuzalı qoşqu). 
3)Daxildən alyuminum tərəqə ilə üz çəkiliş bütövmetal karkaslı olduqda . Burada 
penosun qalınlığı 80mm (LUAZ-946 avtomobil refrejeratorlu) Daxili və Kənarı.4) 
Alyuminum tərəqə ilə üz çəkiliş Nazikdivarlı əyilmiş bütövmetal karkaslı olduqda 
(avtomobil refrejerator- 1AÇ-12) sinklənmiş poladla daxildən üzçəkilmiş bütov metal
kuzov olduqda burada penoplastın qalınlığı 110—120mm(LUAZ -8930 qoşqulu
referejator, LUtoreferAZ 820B avtoreferajator avtomobil və avtoqatar-refrejeratorların 
texniki-istismar göstəriciləri aşağıda göstərilib.
LUAZ-946 1AÇ LUAZ -
8930 LUAZ -820B