Tabiiy resurslarni boshqarish, ekologiya va atrof-muhit
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
| ǀ
ISSUE 3 ǀ 2022 ISSN: 2181-1601 Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 740 muamolarni bartaraf qilish uchun barcha imkoniyatlarni amalga oshirmoqda, ammo nomutanosiblik bunga yo’l qo’ymaydi. Taniqli ekonomist John Harper tabiatdagi o’zgarishlarni izohlar ekan, “tabiat barcha narsani hazm qilishi mumkin, biroq uning sog’lom muhiti yo’qolishi muqarrar” deydi. Xo’sh, bu nima degani? Aynan tahlil jarayoni uchun amerikaga birinchi marta insonlarning tashrifini ko’rib chiqamiz. Yevropaliklar Amerika atroflariga ko’chib kelganlarida, ular ko’rgan narsa shu bo’ldiki, tabiatga umuman ziyon yetkazilmagan edi. Shundan keyin tuproqqa ishlov berish va dehqonchilik natijasida sekin-asta yerlar eroziyaga uchraydi. Ba’zi yovvoyi tabiatdagi turlar xavf ostida qoldi, ba’zilari esa umuman yo’qolib ketdi. Yangi texnologiya atrof- muhitga kuchli ta’sir ko’rsatdi. Bug’ va dizel mashinalari, kommertsion neft qazib olish, ko’mirni kuydirish, sanoat rivojlanishi chiqindilarni chiqishi va atrof muhitni ifloslanishiga olib keldi. Inson tashrifigacha saqlangan noyob tabiat zavol topdi. Inson tirik organizmlarga to’g’ridan-to’g’ri ta’sir etib yoki yashash sharoitini o’zgartirib, uning tarqalishiga yoki qirilib yo’q bo’lishiga sababchi bo’lishi mumkin. Inson tabiatga ko’rsatadigan kuchli ta’siri orqali abiotik va biotik sharoitlarni o’zgartiradi. Inson million yil davomida tarkib topgan tirik dunyo manzarasini bir necha o’n yilda o’zgartirib yubordi. Uning tirik organizmlariga salbiy ta’siri natijasida Yer yuzida ko’plab o’simlik va hayvon turlari yo’qolib ketdi . Ushbu jadvalda insonning ko’payishi haqida ma’lumot beriladi. Hozirda dunyo aholisi 7.929,050.275 nafarni tashkil etmoqda. Bu korsatkich o’sishda davom etadi. Aholi o’sar ekan uning talab va ehtiyojlari oshib boradi. Xususan Resurslarga bo’lgan talab. Foydali qazilmalar insoniyat va uning xo’jaligi taraqiyoti uchun energiya va yoqilg’i manbai bо‘lib, yildan-yilga ulardan foydalanish ortib bormoqda. So’nggi 25 yil ichida dunyoda ko’mirga bo’lgan talab 2 marta, temir rudasiga 3 marotaba, neft va gazga bo’lgan talab 6 marotaba, marganes, kaliy, fosfor tuzlariga talab 2-3 marotaba oshgan. Har yili 150 mlrd tonna mineral xom-ashyo qazib olinmoqda. Tabiiy jarayon oqibatida daryolar, dengiz, okeanlarga har yili 15 mlrd tonna tog’ jinslarini oqizib kelinmoqda, 3-4 mlrd tonna chiqindi gazlar atmosfera havosiga ko’tarilmoqda. Inson foydali qazilmalarni o’zlashtirishi oqibatida 1500-2000 mlrd tonna tog’ jinslari bir joydan ikkinchi joyga joylashtiriladi. BMT ning ma’lumotiga qaraganda, dunyoda yiliga |