«тасдиклайман» фермер хужалиги 2011 й

Faoliyatning marketing taxlili

Bozor sharoitining taxlili

Kishlok xujaligi tizimdagi korxona, tashkilot va muassasalar faoliyati Uzbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning Vazirlar Maxkamasining  8 fevraldagi mamlakatni ijtimoiy-iktisodiy rivojlantirishning 2007 yil yakunlariga xamda joriy yilning 18 iyulida I yarim yil yakunlariga bagishlab utkazilgan majlislaridagi ma’ruzalarida belgilab berilgan ustuvor vazifalar ijrosini ta’minlashga yunaltirildi.

Soxani  jadal rivojlantirish bilan boglik tadbirlarning muddatlarida va tulik amalga oshirilishi xisobiga asosiy prognoz parametrlar doirasida iktisodiy usishning barkaror sur’atlari ta’minlandi, bunda:

• 
  kishlok xujaligida iktisodiy isloxotlar samarali davom ettirilmokda, 2008 yilning 1 oktyabr xolatiga mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan fermer xujaliklarining umumiy soni 223 ming 790 tani tashkil etib, ularga 5 mln 830,7 ming gektar er maydoni biriktirib berildi va bunda bitta fermer xujaligiga urta xisobda 26,0 gektar ijaradagi er maydoni tugri kelmokda;
  
• 
  joriy yil xosilini etishtirish uchun tijorat banklari orkali kishlok xujaligiga 982,9 mlrd sum, shundan boshokli don xosili uchun 195,8 mlrd sum va paxta xosili uchun 787,1 mlrd sumlik imtiyozli kreditlar yunaltirildi;
  
• 
  kishlok xujalik maxsulotlarini etishtirish bilan boglik barcha tadbirlar shartnoma asosida tashkil etilmokda. Oxirgi yillardagi kuzatilayotgan suv tankisligining salbiy ta’sirini yumshatish buyicha Respublika raxbariyati tomonidan berilayotgan yordam va suvdan foydalanishda tejamkor agrotexnologiyalarni kullash, agrotexnik tadbirlarning uz vaktida sifatli amalga oshirilishi, dexkonchilik madaniyati kutarilganligi sababli  mavsum yakuni buyicha jami 6 million 178 ming tonna galla ishlab chikarilib, shuning 2 mln 534 ming tonnasi davlatga sotildi;
  
• 
  barcha toifadagi xujaliklar tomonidan utgan yilning shu davriga nisbatan pilla, meva, uzum, sabzavot, poliz va kartoshka maxsulotlari xamda gusht, sut, tuxum, jun va korakul teri 2-15 foizga kup ishlab chikarildi;
  
• 
  investitsiyalarni jalb etishga tobora kulay shart-sharoitlar yaratilayotgani xolda davlat kapital kuyilmalarini uzlashtirish 9 oylik prognozi 107,9 foizga va kurilish-montaj ishlarini bajarish xajmi 100,0 foizga amalga oshirildi. Xorijiy investitsiyalarni yanada kuprok jalb etishga va ulardan maksadli foydalanishga bulgan talab tobora kuchaygani xolda respublika Xukumati kafolati ostida 13 loyixa buyicha 49,97 mln AKSH dollari xajmida ish bajarilib, bu borada prognozdagi ishlar 10,4 foizga oshirib bajarildi;
  
• 
  amaldagi baxolarda 7 trln 686,8 mlrd sumlik yalpi kishlok xujalik maxsuloti ishlab chikarilgani xolda utgan yilning shu davriga nisbatan kiyoslama baxolardagi usish darajasi 4,1 foizni tashkil kildi, shu jumladan vazirlik tizimida 32,7 mlrd sumlik (5,5%) sanoat maxsuloti va 3,7 mlrd sumlik (19,8%) xalk iste’moli tovarlari ishlab chikarildi;
  
• 
  tizimdagi korxonalar tomonidan bozor kon’yunkturasi chukur urganilib, uning uzgaruvchan talablaridan kelib chikkan xolda eksportbop maxsulotlar ishlab chikarish xajmini kupaytirish va bu borada marketing tadkikotlarini tugri tashkil kilish xisobiga eksportga maxsulot chikarish mikdori yildan-yilga usib bormokda va vazirlik buyicha  9 oylik prognoz 2 baravardan oshirib ijro etildi;
  

Uzbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov tomonidan shu yil 8 fevralda respublika Xukumati majlisida belgilab berilgan 2008 yilda mamlakatni ijtimoiy-iktisodiy rivojlantirish dasturining eng muxim 5 ta ustuvor vazifalarini amalga oshirish yuzasidan vazirlik xamda tizimdagi korxona, tashkilot va muassasalar tomonidan kurilgan chora-tadbirlar joriy yilning I yarim yilida kuyidagi natijalarga erishishni ta’minladi:
xalk xujaligining boshka soxa va yunalishlari kabi kishlok xujaligida xam prognoz parametrlar doirasida iktisodiy usish ta’minlandi, ya’ni mamlakat yalpi kishlok xujalik maxsulotining usishi   5,4 foizga, shu jumladan vazirlik tizimida sanoat maxsuloti ishlab chikarish  16 foizga va xalk iste’moli tovarlari ishlab chikarish 18,0 foizga kupaydi;

• 
  soxani rivojlantirishga xalkaro moliya institutlari mablaglarini yanada kuprok jalb etishga e’tibor kuchaymokda - davlat kapital kuyilmalarini uzlashtirish 108,0 foizga va kurilish-montaj ishlari xajmi  100,0 foizga bajarilgani xolda xorijiy investitsiyalar jami kapital kuyilmalarning 73,1 foizini tashkil kildi, bunda vazirlik buyicha respublika Xukumati kafolati ostida 13 ta loyixa asosida 31,33 mln AKSH dollari xajmidagi mablag uzlashtirilib, prognozdagi tadbirlar oshirib ijro etildi;
  
• 
  mamlakat eksport dasturi doirasida tizim buyicha yarim yillik maxsulotlar va xizmatlar eksporti topshirigi 177,6 foizga bajarildi;
  
• 
  bu davrda mamlakat yalpi kishlok xujalik maxsulotida fermer xujaliklarining ulushi 25,0 foizga etdi (bu kursatkich dexkon xujaliklarida - 72,8% va kishlok xujalik korxonalarida - 2,2
  

Bu ma’lumotlardan kurinib turibdiki kishlok xujaligi tarmogi kundan-kunga rivojlanib bormokda. Va bunda meva – sabzavot va poliz ekinlari etishtirishga va import urnini bosuvchi eksportbop maxsulotlar ishlab chikarishga kata e’tibor karatilmokda.

Iktisodiyotning barkaror rivojlanishida kishlok xujaligi, xususan chorvachilik muxim axamiyat kasb etadi. Mamlakatimizda axolining chorvachilik maxsulotlariga bulgan extiyojini kondirish, bozorlarda gusht, sut, tuxum, balik va boshka maxsulotlar serobligini ta’minlashga ustuvor vazifalardan biri sifatida yondashilmokda.

Bu borada uzbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 23 martda kabul kilingan «SHaxsiy yordamchi, dexkon va fermer xujaliklarida chorva mollarini kupaytirishni ragbatlantirish chora-tadbirlari tugrisida»gi xamda 2008 yil 21 apreldagi «SHaxsiy yordamchi, dexkon va fermer xujaliklarida chorva mollar kupaytirishni ragbatlantirishni kuchaytirish xamda chorvachilik maxsulotlarini ishlab chikarishni kengaytirish borasidagi kushimcha chora-tadbirlar tugrisida»gi kororlari muxim dasturilamal bulib xizmat kilmokda. Mazkur xujjatlar ijrosini ta’minlash borasida kator ijobiy ishlar amalga oshirilmokda.

Xisobot yilida vazirlik xamda tizimdagi korxona va tashkilotlarning asosiy faoliyati Uzbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov tomonidan respublika Xukumatining 2009 yil 13 fevraldagi majlisida belgilab berilgan 2009 yilda mamlakatni ijtimoiy-iktisodiy rivojlantirish dasturining ustuvor vazifalari amalga oshirilishini suzsiz ta’minlashga karatilgani xolda global moliyaviy-iktisodiy inkirozning oldini olish va okibatlarini bartaraf etish yuzasidan “2009-2012 yillarga muljallangan Inkirozga karshi choralar” xamda “Kishlok tarakkiyoti va farovonligi yili” Davlat dasturlari doirasida kator tizimli tadbirlar amalga oshirilishi natijasida barkaror iktisodiy usishni ta’minlovchi kuyidagi kursatkichlarga erishildi:

Amaldagi baxolarda 12 trln 642,6 mlrd sumlik yalpi kishlok xujalik maxsuloti ishlab chikarilib, utgan yilning shu davriga nisbatan kiyoslama baxolarda 5,7 foiz usish ta’minlandi, uz navbatida vazirlik tizimida kiyoslama baxolarda 76,6 mlrd sumlik (usish darajasi - 53,0%) sanoat maxsuloti xamda 7,2 mlrd sumlik (29,0%) xalk iste’moli tovarlari ishlab chikarildi;

Xisobot yilida kishlok xujalik korxonalariga davlat buyurtmasi buyicha paxta xom ashyosi va boshokli don etishtirish uchun 1 trln 108 mlrd sumlik imtiyozli kredit mablaglari yunaltirildi;

Bozor prinsiplarini boskichma-boskich joriy etilishi, shartnomaviy va xisob-kitob tizimining takomillashtirilishi xamda mavjud resurslardan samarali foydalanishga bulgan e’tibor natijasida utgan 2008 yilga nisbatan 34 ming tonna yoki 33 mlrd sumlik dizel yonilgisi va suv xujaligida foydalaniladigan elektr energiyasidan 19,5 mlrd sum mablag iktisod kilindi;

fermerlik xarakati samaradorligini oshirishga karatilgan tadbirlar izchil davom ettirildi, Uzbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 6 oktyabrdagi F-3077-son xamda 2009 yil 22 oktyabrdagi F-3287-son farmoyishlari doirasida fermer xujaliklarining er uchastkalarini makbullashtirish bilan boglik vazifalar deyarli yakuniga etkazildi.

   Bugungi kunda mamlakat yalpi kishlok xujalik maxsulotida fermer xujaliklarining ulushi 34,5 foizni tashkil etib, ishlab chikarilgan jami paxta xom ashyosining 99,2 va gallaning 81,4 foizi ular xissasiga tugri keldi.

Jami 6 million 839 ming tonnadan ziyod galla ishlab chikarilib, uning 3 mln 203,3 ming tonnadan ortigi davlatga sotildi.  Mavsumda 23 ming 972,4 tonna pilla xom ashyosi tayyorlandi;

Mamlakat axolisini ozik-ovkat tovarlariga bulgan extiyojini tularok kondirish va ichki iste’mol bozorini barra va sarxil kishlok xujalik maxsulotlari bilan uzluksiz ta’minlash choralari kurildi, natijada jami 10 mln 770,7 ming tonna yoki utgan yil kursatkichlariga nisbatan 10,0 foiz yoki 979,8 ming tonna kup maxsulot tayyorlandi, bunda 5704,7 ming tonna sabzavot (yoki 2008 yilga nisbatan +487,3 ming tonna), 1523.5 ming tonna kartoshka (+124,8 ming tonna), 1100.0 ming tonna poliz (+118,7 ming tonna), 1542.9 ming tonna meva (+140,2 ming tonna) va 899,6 ming tonna uzum (+108,8 ming tonna) ishlab chikarilgani xolda kuz-kish mavsumi uchun ularning 521,7 ming tonna zaxirasi yaratildi;

“Mevasabzavottayyorlovsavdo” ixtisoslashgan kompaniyalarini tashkil kilish va issikxonalar kurish xamda ular faoliyatini yulga kuyish borasidagi ishlar kat’iy grafik asosida olib borilgani xolda mukobil issiklik manbalaridan foydalanuvchi 585,8 gektar maydonda 1029 ta engil konstruksiyali issikxona kurildi;

Barcha toifa xujaliklarida jami koramollar bosh soni 8510,8 ming boshni tashkil etib, utgan yilga nisbatan 6,0 foizga kupaydi, shundan sigirlar 3535,6 ming bosh (6.2%), kuy va echkilar 14438,3 ming bosh (6.5%), parrandalar 33025,8 ming bosh (11,9%) va uz navbatida uning maxsuldorligi xam oshib, tirik vaznda jami 1367,7 ming tonna gusht, 5778.9 ming tonna sut, 2715.9 mln dona tuxum, 24.9 ming tonna jun va 897,9 ming dona korakul teri ishlab chikarildi;

YAngidan 165 ta zooveterinariya va 94 ta sun’iy uruglantirish punktlari tashkil etilib, ularning umumiy soni 3446 taga etkazildi.

Axoli va fermer xujaliklaridagi chorva mollariga mavjud 2443 ta zooveterinariya punktlari tomonidan 6,2 mlrd sumlik servis xizmatlari kursatilib, bunda bir shartli chorva moliga kursatilgan xizmat baxosi respublika buyicha urtacha 819 sumni tashkil kildi;

CHorva mollari naslini yaxshilash maksadida xorijiy davlatlardan 37,5 mlrd sumga jami 6651 bosh naslli mollar keltirilib, bir bosh naslli gunajinning urtacha baxosi 5,6 mln sumga tugri keldi;

Uzbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 26 yanvardagi    PK-1047-son karori doirasida gushtni kayta ishlaydigan 39 ta va sutni kayta ishlaydigan 58 ta xamda sutni kabul kiluvchi 43 ta servis markazlari tashkil etildi.

Parrandachilikka ixtisoslashgan 372 ta fermer xujaligi tashkil etish xamda tizimdagi sanoat korxonalarida kasanachilikni rivojlantirish xisobiga jami 2670 ta yangi ish urinlari yaratilib, axolining ish bilan bandligida utgan yilning shu davriga nisbatan tizim buyicha 75,3 foiz usish ta’minlandi; 

“Sugoriladigan erlarning meliorativ xolatini yaxshilash” Davlat dasturi doirasida jami 130,0 mlrd sum ajratilgan bulib, shu xisobdan xisobot yilida 102 ta loyixa buyicha 702 kilometr uzunlikda kollektor-drenaj tarmogi, 136 kilometr yopik-yotik drenaj, 195 dona tik kuduklar, 6 dona meliorativ nasos stansiya xamda 485 dona kuzatuv kuduklari kurildi va rekonstruksiya kilindi.

Bundan tashkari 263 ta loyixa buyicha 12 ming 696 kilometr kollektor-drenaj tarmogi tozalandi, 1311 kilometr yopik-yotik drenaj yuvildi, 1249 dona vertikal drenaj, 57 dona meliorativ nasos agregatlar ta’mirlanib, 48 mlrd 142 mln sumlik (101,8%) mablag uzlashtirildi;

Soxa ilm-fanini rivojlantirishdagi sa’yi-xarakatlarda va ilmiy izlanishlarda natijadorlikka ustuvorlik berilib, ular kulami yanada kengaytirildi, Davlat dasturi doirasida kishlok va shaxarlar atrofini kukalamzorlashtirish va sof ekologik muxitni yaratishga bulgan e’tibor yanada kuchaytirildi va tizimdagi urmon xujaliklarida 42,2 ming gektarda yangi urmonzor barpo etildi, jami 29,5 gektarda “YApon soforasi” xamda 10,7 gektar maydonda “Kashtan” daraxti kuchatlarini etishtiruvchi kuchatxonalar tashkil kilindi.

Soxada olib borilayotgan iktisodiy isloxotlar natijasida barcha toifa xujaliklarida 2008 yilda koramollar bosh soni 7778,3 ming boshga, shundan sigirlar 3312,1 ming boshga, kuy va echkilar 12698,7 ming boshga, parrandalar 27947,2 ming boshga kupaydi.

Axoli dasturxoniga 1244,9 ming tonna gusht, 5199,3 ming tonna sut, 2305,5 mln dona tuxum va boshka maxsulotlar etkazib berildi. SHuningek, 22497,9 tonnadan kuprok jun tayyorlandi.

Endilikda xonadonida chorva mollari parvarishlayotgan axoli xam ish bilan band axoli toifasiga kiritilib, ularga pensiya yoshiga etganda nafaka tayinlanadigan buldi. Buning uchun, koramol bokish va chorvachilik maxsulotlari etishtirish bilan shugullanayotgan axoliga mexnat daftarchalari ochilib yuritiladi. Jumladan, keyingi uch yilda chorvachilik bilan band 2 mln nafardan kuprok  fukarolarga mexnat daftarchalari ochildi.

Soxada olib borilayotgan iktisodiy isloxotlar natijasida 2008 yil davomida barcha toifa  xujaliklarida koramollar bosh soni 7912,8 ming boshga yoki utgan yilga nisbatan 454.7 ming boshga (106 foizga), shundan sigirlar 3283.3 ming boshga yoki utgan yilga nisbatan 158,7 ming boshga (105 foizga), kuy va echkilar 13064,4 ming boshga yoki utgan yilga nisbatan 428,8 ming boshga  (103 foizga), parrandalar 27947,0 ming boshga yoki utgan yilga nisbatan 1828,1 ming boshga (107 foizga) kupaydi.

SHu davrda gusht ishlab chikarish  1287,6 ming tonna yoki utgan yilga nisbatan 78,9 ming tonnaga (106,5 foizga), sut 5420,0 ming tonna yoki utgan yilga nisbatan 322,6 ming tonnaga (106 foizga), tuxum 2499,5 mln. dona yoki 284,6 mln. donaga (112,8 foizga),  jun 23281,4 tonna yoki utgan yilga nisbatan 895,4 tonnaga (104  foizga) oshdi.  

Uzbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 21 apreldagi “SHaxsiy yordamchi, dexkon va fermer xujaliklarida chorva mollar kupaytirishni ragbatlantirishni kuchaytirish xamda chorvachilik maxsulotlarini ishlab chikarishni kengaytirish borasidagi kushimcha chora-tadbirlar tugrisida”gi 842-sonli korori buyicha bir kancha ishlar amalga oshirildi. 

Joriy yilning 21 may kuni Kishlok va suv xujaligi vazirligining  89-sonli buyrugi bilan “Ozukabop ekinlar urugchiligiga ixtisoslashtirilgan xujaliklarni tashkil etish va ozukabop ekinlar urugligi etishtirish tartibi tugrisida” Nizom ishlab chikilib, Adliya vazirligidan 1820-son bilan ruyxatdan utkazildi.

2009 yilning birinchi choragi davomida respublikamizda barcha toifadagi xujaliklarda koramollar umumiy bosh soni 8008,3 ming boshga etkazib, utgan yilning shu davriga nisbatan 608 ming boshga yoki 8,2 foizga, sigirlar 3334,5 ming boshga etkazib,  utgan yilga nisbatan 198,2 ming boshga yoki 6,3 foizga, kuy va echkilar 14085,4 boshga etkazib, 797,3 ming boshga yoki 6,0 foizga usishiga erishildi.

SHunga kura, gusht ishlab chikarish 279363 tonnaga (6,7 foiz), sut 1012016 tonnaga (6,8 foiz), tuxum 512,6 donaga (12,6 foiz), jun 438 tonnaga (30 foiz) kupaydi.

Meva-sabzavot, poliz, uzum va kartoshka mahsulotlarini etishtirish prognoz ko‘rsatkichlari:
Sabzavot –  5 mln. 865,3 ming tonna
Poliz – 1 mln. 122,6 ming tonna
Kartoshka – 1 mln. 566,6 ming tonna
Meva – 1 mln. 575,3 ming tonna
Uzum –  937,4 ming tonna

Respublika bo‘yicha 2010 yilda 196,4 ming gektar asosiy va oraliq maydonga sabzavot (sabzi, pomidor, piyoz, karam va boshqa ekinlar), 66,4 ming gektarga kartoshka va 46,1 ming gektariga poliz ekinlari ekish belgilangan. Joylardan olingan daslabki ma’lumotlarga ko‘ra joriy yilning 15 apreligacha 180,1 ming gektar maydonga sabzavot, 36,5 ming gektar maydonga poliz va 67,3 ming gektar maydonga kartoshka ekinlari ekilgan.

O‘zbekiston Respublikasidagi fermer va dehqon xo‘jaliklarida 226 ming gektar maydondagi bog‘lardan 180 ming gektari  hosilli bog‘lar, 125 ming gektar maydondagi tokzorlardan 110 ming gektari hosilli tokzorlarning hosildorligi oshirish va ishlab chiqarishni ko‘paytirish uchun bog‘ va tokzorlarning agrotexnik tadbirlarini fermer va dehqon xo‘jaliklari tomonidan o‘z vaqtida o‘tkazilmoqda.