Tasdiqlayman” Koson 2-son kasb-hunar maktabi direktori I. M. Karimov
Oyni ham birinchi kosmik tezlik bilan harakatlanayotgan yo`ldosh deb qarash mumkinmi?
Yüklə 8,85 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GRAVITATSION MAYDONDA HARAKAT”.
- Tayanch tushunchalar:Gravitasion maydon,Gravitasion doimiylik,kosmik tezliklar Mashg’ulot shiori
- Tanqid qilma
- (3.3) Bu yerda F
10.Mavzu.“GRAVITATSION MAYDONDA HARAKAT”.REJA:1.Gravitasion maydon materiyaning maxsus turidir. 2.Butun olam tortishish qonuni. 3.Kosmik tezliklar. Tayanch tushunchalar:Gravitasion maydon,Gravitasion doimiylik,kosmik tezliklar Mashg’ulot shiori:3-kosmik tezlikka erishamiz 5-Ilova “AQLIY HUJUM” usuli qoidasi Hech qanday birga baholash va tanqidga yo`l qo`yilmaydi! Taklif etilayotgan g`oyani baholashga shoshma, agarda u hattoki ajoyib va g`aroyib bo`lsa ham –hamma narsa mumkin. Tanqid qilma-hamma aytilgan g`oyalar qimmatli teng kuchlidir. O`rtaga chiquvchini bo`lma! Turtki berishdan o`zingni ushla! Maqsad miqdor hisoblanadi! Qancha ko`p g`oyalar aytilsa, undan ham yaxshi: yangi va qimmatli g`oyalarni paydo bo`lishi uchun ko`p imkoniyatdir. Siz 7-sinfda Yer o‘z atrofi da doimiy tortishish maydoni hosil qilishini va shu maydon orqali jismlarni o‘ziga tortib turishini bilib olgansiz. Demak, Yerda bo‘ladigan barcha harakatlarga tortishish maydoni o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.Faraz qilaylik, tog‘ cho‘qqisiga chiqib, undan gorizontal yo‘nalishda 0 tezlik bilan bironta jism uloqtirildi. Jism uchib borib, A nuqtaga tushadi. Unda uning ko‘rinishi Nyuton tomonidan chizilgan 2.3-rasmga o‘xshash bo‘ladi.Jism tezligi oshirib borilsa, B va C nuqtalarga tushadi. Tezlikning ma’lum bir qiymatidan boshlab jism Yerga tushmasdan, Yer atrofi da aylana bo‘ylab harakatga keladi. Bu jism endi Yerning sun’iy yo‘ldoshi bo‘lib qoladi. Sun’iy yo‘ldoshning harakati, tortishish maydonidagi harakat bo‘ladi. Nima sababdan yo‘ldosh Yerga tushmaydi? Qanday tezlikda bu holat kuzatiladi? Avvalo, yo‘ldoshga ta’sir etayotgan kuchlarni olib qaraylik. Yo‘ldoshga doimo Yerning tortish kuchi ta’sir etadi. Bundan tashqari, unga havoning qarshilik kuchi ta’sir qiladi. Qarshilik kuchi kam bo‘lishi uchun uni atmosferaning eng yuqori qatlamlariga olib chiqish kerak. Unda uning ko‘rinishi Nyuton tomonidan chizilgan 2.3-rasmga o‘xshash bo‘ladi.Jism tezligi oshirib borilsa, B va C nuqtalarga tushadi. Tezlikning ma’lum bir qiymatidan boshlab jism Yerga tushmasdan, Yer atrofi da aylana bo‘ylab harakatga keladi. Bu jism endi Yerning sun’iy yo‘ldoshi bo‘lib qoladi. Sun’iy yo‘ldoshning harakati, tortishish maydonidagi harakat bo‘ladi. Nima sababdan yo‘ldosh Yerga tushmaydi? Qanday tezlikda bu holat kuzatiladi? Avvalo, yo‘ldoshga ta’sir etayotgan kuchlarni olib qaraylik. Yo‘ldoshga doimo Yerning tortish kuchi ta’sir etadi. Bundan tashqari, unga havoning qarshilik kuchi ta’sir qiladi. Qarshilik kuchi kam bo‘lishi uchun uni atmosferaning eng yuqori qatlamlariga olib chiqish kerak2. Ballistik to‘pponchaning qiyalik burchagini 30° qilib tutqichg a mahkamlanadi (Qiyalik burchagi to‘ppon chaga mahkamlangan trans por tir yorda mida aniqlanadi). 2-Slayt
Tutqich orqaga tortiladi va uni stvol ilgagiga kiritiladi. 4. Metall sharcha stvol ichiga joylashtiriladi 2-Slayd
5. Tutqichni ilgakdan chiqarib yuboriladi va sharchaning tushish joyi aniqlanadi. Bizning sayyoramizda insoniyat tarixida birinchi marta sobiq SSSRda 1957-yil 4-oktabrda Yerning sun’iy yo‘ldoshi uchirildi. Yo‘ldosh shar shaklida bo‘lib, diametri 58 sm, massasi 83,6 kg edi. Yo‘ldosh yer atrofi ni 1400 marta aylanib chiqib, umumiy holda 60 million km masofani bosib o‘tdi. 1961-yil 12-aprelda inson birinchi marta kosmosga chiqdi. Birinchi kosmonavt Yuriy Alekseyevich Gagarin sobiq SSSR fuqarosi edi. Keyinchalik, 1969-yil 20-iyulda amerikalik astronavtlar Neyl Armstrong va Edvin Oldrinlar birinchi bo‘lib Oyga qo‘nishdi.Quyosh sistemasiga kiruvchi sayyoralarga borish uchun kosmik kemaga ikkinchi kosmik tezlik berilishi kerak. Uning son qiymati 11,2 km/s ga teng.Olis yulduzlarga borish uchun esa Quyosh sistemasining tortish kuchini yengib chiqib ketish kerak. Buning uchun kosmik kema uchinchi kosmik tezlikka ega bo‘lishi kerak. Uning qiymati 16,7 km/s ga teng.Kosmosni zabt etgan fazogirlar orasida bizning vatandoshlarimiz V. Jonibekov va o‘zbek millatiga mansub S. Sharipov ham bor. Gravitatsion, ya’ni tortishish kuchlari I.Nyuton tomonidan ochilgan butun dunyo tortishish qonuni asosida aniqlanadi: . (3.3) Bu yerda F - tortishish (gravitatsion) kuchi, - gravitatsion doimiy, m1 , m2— ikki jismning massalari, R - jismlar orasidagi masofa. 6. Tajriba yuqoridagidek kamida 3 marta takrorlanadi. Yüklə 8,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|