«Tasdiqlayman» Oʻquv ishlari boʻyicha direktor oʻrinbosari, dotsent

Donni kesib aniqlash usuli
Bu usul GOST 10841 standarti bo‘yicha amalga oshiriladi. Urta namunadan 50 g massali ulchanma ajratib olinadi va undan 50 dona don
ajratib olinadi. Skalpel yoki olmos tig yordamida don arikchasi buylab
kesiladi va turli rivojlanish davri (kurt, gumbak, voyaga etgan xashorot
xolati)dagi tirik xashorotlar lupa orkali ku riladi. Zararlangan donning mikdori tahlil uchun olingan donning soniga nisbatan foizlarda belgilanadi. Bu usul mexnattalab, kam unumli, doim kerakli natijani bermaydi.
Dondagi “tikincha”larni buyash usuli Bu usul donning uzunburun kungizlar bilan zararlanganligining yashirin shaklini aniqlashda ishlatiladi. Ma’lumki, urgochi kungiz donning yuzasini teshib chukurcha hosil qiladi, bu chukurchaga urug‘ kuyadi va teshikni "tikincha" bilan yopadi. Bu usul tikinlarni sun’iy yul bilan kattalashtirib, ularni yanada yaxshirok paykash uchun kuyukrok rangga buyalishiga asoslangan.
Urta namunadan 50 g ogirlikdagi ulchanma ajratib olinadi. Ulchanmadan 250 ta butun don ajratib olinib, turda xarorati 30⁰S bo‘lgan idishdagi suvga tushirib 1 minut mobaynida saqlanadi. Suvda don shishadi va "tikincha" larning ulchami kattalashadi. So‘ngra donli tur suvdan olinib 1 % li toza tayyorlangan kaliy permanganat (KMnO₄) eritmasiga tushiriladi. Bu paytda donning “tikincha”lari va kobigining zararlangan joylari koramtir tusdagi rangga buyaladi. Kobik yuzasidagi ortikcha rang donli turni 20-30 sek mobaynida sovuk suv yoki sulfat kislotaning vodorod peroksid eritmasiga tushirib yukotiladi. Donning yuvilishi uning yuzasidagi diametri 0,5 mm bo‘lgan kora “tikincha”larni saqlagan holda tabiiy rangiga kaytarilishini ta’minlaydi. “Tikincha”lar bilan birga yorilgan, mexaniq zararlangan yoki donning uzunburun kungizlar bilan eyilgan kismi ham buyaladi. Bunaka doglar egri chiziklar bilan chegaralanib, atrofi jadal buyalgan urta kismi esa ochiqrok rangli buladi.
Suvdan olingan don filtr kogozining ustiga yoyib kuyiladi, don kurimasdan “tikincha”lar esa rangsizlanmasdan tezgina kuzdan kechiriladi. “Tikincha”li zararlangan donlar namunadan ajratib olinadi va kesiladi, so‘ngra esa tirik zararkunandalar (kurt, gumbak yoki uzunburun kungizlar)ning soni sanaladi. YAshirin zararlanganlik zararlangan donlar mikdorining tahlil uchun olingan umumiy donlar soniga bo‘lgan nisbatining foizlarda ifodalangan kiymati bilan baholanadi.
Bu usulning kamchiligiga uning murakkabligi, kup vaqtni olishi, kam unumliligi kiradi. Zararkunandalarning namoyon bo‘lishi orkali aniqlash usuli. Bu usul donning yashirin zararlanganligini aniqlashning eng aniq usulidir. Mazkur usul tekshirilayotgan namunadagi zararkunandalarning soni hamda to‘rini aniqlashga imkon beradi. Birok bu usul juda kup vaqtni talab qiladi. Ulchanmani donlar orasidagi bushlikda uchragan xashorotlardan tozalaydilar. SHundan so‘ng ulchanma xarorati 27⁰S bo‘lgan termostatga joylashtiriladi.
Tajriba boshlangan kundan boshlab 4 yoki 6 xafta utgandan so‘ng ulchanma elanadi va zararkunandalarning turi va soni aniqlanadi.